Przewlekłe choroby dolnych dróg oddechowych, w tym przewlekła obturacyjna choroba płuc, stanowią trzecią najczęstszą przyczyną zgonów w Unii Europejskiej. Szacuje się, że w Polsce na POChP choruje około 2 milionów osób, a w przypadku nawet 90 proc. z nich podłożem choroby jest wieloletnie palenie tytoniu. Choroba na początku rozwija się bezobjawowo, późniejsze symptomy POChP to kaszel, odkrztuszanie plwociny, problemy z nabraniem tchu. W ostatnim stadium – niewydolność oddechowa.
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) – objawy i leczenie
Z chorobami obturacyjnymi mamy do czynienia wówczas, gdy w przekroju dróg oddechowych pacjenta pojawia się niedrożność lub inne utrudnienie przepływu powietrza. Poza przewlekłą chorobą obturacyjną płuc, w skrócie POChP (ang. COPD – chronic obstructive pulmonary disease), do chorób obturacyjnych układu oddechowego należą też:
- astma,
- przewlekłe zapalenie oskrzeli,
- mukowiscydoza,
- rozstrzenie oskrzeli,
- zespoły dyskinezy rzęsek drzewa oskrzelowego.
W zależności od etiologii choroby i jej rozwoju, obturacja dróg oddechowych może być odwracalna (np. pod wpływem leków w astmie) lub nieodwracalna, co ma miejsce w POChP.
Choroby obturacyjne upośledzają mechanizm swobodnego wdychania i wydychania powietrza, prowadząc do ograniczenia wymiany gazowej.
Przyczyny POChP
Bezpośrednią przyczyną rozwoju przewlekłej obturacyjnej choroby płuc jest stan zapalny tkanki płucnej, będący reakcją obronną organizmu na czynniki drażniące dostarczane drogą wziewną. W drogach oddechowych dochodzi do uszkodzenia wyściełającego je nabłonka urzęsionego i przerostu gruczołów śluzowych, a co za tym idzie – nadprodukcji śluzu. To właśnie zalegający w drogach oddechowych śluz jest przyczyną obturacji u pacjentów z POChP. Głównymi czynnikami ryzyka choroby są:
- Palenie papierosów i innych wyrobów tytoniowych – najczęstsza przyczyna POChP, odpowiadająca nawet za 90 proc. przypadków zachorowań. Każdy papieros to około 4000 związków chemicznych, w większości toksycznych, w sporej części również rakotwórczych, wpuszczanych do płuc palacza. Obronną reakcję zapalną wywołuje nikotyna, ale też cyjanowodór, czad, aceton, amoniak, tlenki azotu, metanol, formaldehyd i setki innych trucizn.
- Bierne palenie – wdychanie dymu papierosowego jest równie, a może nawet bardziej szkodliwe niż palenie. Palacza w pewnym stopniu chroni filtr, natomiast osoby wdychające tzw. dym boczny, narażone są na wszystkie negatywne konsekwencje palenia, łącznie z POChP. Biernymi palaczami są często rodziny palaczy, w tym dzieci.
- Szkodliwe związki chemiczne i pyły – między 10 a 15 proc. wszystkich przypadków POChP ma związek z wdychaniem pyłów przemysłowych i substancji chemicznych, najczęściej w miejscu pracy pacjenta. Ważnym czynnikiem ryzyka jest też spalanie w domowych, nie zawsze sprawnych piecach i kominkach produktów do tego nieprzeznaczonych. To np. biomasa, wilgotne drewno i śmieci, które w procesie spalania uwalniają toksyczne drobinki wdychane przez domowników.
- Smog – nie ma jeszcze dowodów na wpływ zanieczyszczenia powietrza na patogenezę POChP, ale stałe przebywanie w miejscach zanieczyszczonych może mieć wpływ na stan osób chorych.
- Rozwój płuc i infekcje – czynnikiem ryzyka są mniejsze parametry czynnościowe płuc (mniejsza pojemność płuc) do których mogą się przyczyniać przebyte w przeszłości ciężkie zakażenia układu oddechowego lub gruźlica.
- Czynniki genetyczne – przede wszystkim niedobór alfa1-antytrypsyny, czyli substancji hamującej działanie enzymów proteolitycznych rozkładających białko. Przewaga enzymów prowadzi do stopniowego uszkadzania tkanki śródmiąższowej płuc. Defekt genetyczny odpowiada za niespełna 3 proc. wszystkich zachorowań na POChP.
- Płeć – dotychczas uważano, że płeć męska determinuje większą częstość zachorowań, ale mogło to wynikać z większego narażenia mężczyzn na palenie i wdychanie dymu. Dziś mówi się, że organizmy kobiet-palaczek gorzej znoszą wdychane toksyny i szybciej dochodzi u nich do stanów zapalnych, a przez to do rozwoju POChP.
>> Tabletki, plastry i środki na rzucenie palenia
Czy obturacja w POChP jest odwracalna?
Nieodwracalna obturacja oskrzeli jest najważniejszą cechą POChP. Choć czynnikiem blokującym drożność dróg oddechowych jest śluz, niestety nie wystarczy go odkaszlnąć. W zaawansowanym stadium przewlekłej choroby obturacyjnej płuc dochodzi do przerostu gruczołów produkujących śluz, a w błonie śluzowej wciąż zwiększa się liczna komórek zapalnych, które wydzielają substancje uszkadzające tkankę płucną i prowadzące do nieodwracalnego zmniejszenia średnicy małych oskrzeli i oskrzelików oraz uszkodzenia miąższu płuc w ich sąsiedztwie (tzw. rozedma). Jest to proces, którego nie da się już cofnąć.
Objawy POChP
Przewlekła obturacyjna choroba płuc we wczesnym stadium może nie dawać żadnych objawów. Jeśli pojawia się zadyszka i kaszel, pacjenci często lekceważą je, myląc z objawami infekcji wirusowej lub astmy lub po prostu kiepską kondycją organizmu. Lekarze przewlekłą chorobę obturacyjną płuc podejrzewają u każdej osoby po 40. roku życia, która pali papierosy lub narażona jest na środowiskowe zanieczyszczenia powietrza i u której pojawiają się takie objawy, jak:
- Kaszel i odkrztuszanie plwociny (zwłaszcza rankami)
- Postępujące duszności wysiłkowe, a potem również w czasie spoczynku
- Trudności w nabraniu powietrza do płuc, krótki oddech
- Świsty z płuc, furczenie
- Ucisk w klatce piersiowej
- Wyniszczenie organizmu (w końcowej fazie choroby)
Organizmy kobiet-palaczek gorzej znoszą wdychane toksyny i szybciej dochodzi u nich do stanów zapalnych, a przez to do rozwoju POChP
Zaostrzenia w POChP
POChP przebiega z charakterystycznymi zaostrzeniami objawów, głównie jesienią i zimą. Pacjenci mają wówczas silniejsze napady duszności i większe nagromadzenie śluzu w drogach oddechowych, który próbują odkrztuszać. W okresach zaostrzeń plwocina może zmieniać się ze śluzowej na śluzowo-ropną lub ropną, stwierdza się wówczas też mocniejsze furczenie i świsty w płucach. W wielu przypadkach pacjenci w fazie zaostrzeń POChP wymagają hospitalizacji.
Diagnostyka POChP
Profilaktyka przewlekłej obturacyjnej choroby płuc dotyczy wszystkich osób po 40. roku życia, które palą papierosy, narażone są na toksyczne opary w miejscu pracy lub wdychają dym i pyły w domach opalanych węglem, drewnem czy śmieciami. Do lekarza powinny zgłosić się również osoby młodsze, u których pojawiają się objawy typowe dla POChP – najbardziej prawdopodobnym podłożem choroby przed 40. rokiem życia jest genetycznie uwarunkowany niedobór alfa1-antytrypsyny.
Rozpoznaniem POChP zajmuje się lekarz pulmonolog (lub alergolog, jeśli początkowo podejrzewano astmę) i diagnozuje się ją na podstawie następujących badań:
- spirometria – podstawowe badanie czynnościowe układu oddechowego, którego celem jest potwierdzenie zaburzeń wentylacji typu obturacyjnego. Spirometria pozwala określić stopień zaawansowania obturacji oskrzeli, monitorować rozwój choroby, oceniać powodzenie leczenia, ryzyko zaostrzeń i szacować rokowania.
- RTG klatki piersiowej – zdjęcie rentgenowskie płuc pozwala na zaobserwowanie zaawansowanej rozedmy płuc.
- pulsoksymetria – przezskórny pomiar zawartości tlenu we krwi sprawdzający stopień nasycenia hemoglobiny tlenem
- gazometria – pomocnicze badanie krwi, wykonywane u pacjentów z nieprawidłowymi wynikami spirometrii i niską saturacją
- badanie w kierunku niedoboru α1-antytrypsyny – u młodych osób z objawami POChP, w celu wykluczenia lub potwierdzenia uwarunkowań genetycznych
Leczenie POChP
Przewlekła obturacyjna choroba płuc jest chorobą nieuleczalną, a terapia jedynie łagodzi jej objawy, może poprawić drożność oskrzeli, zmniejszyć liczbę i nasilenie zaostrzeń oraz poprawić jakość życia pacjenta. W przypadku braku leczenia lub jego zaniechania, rokowania są zawsze bardzo złe, gdyż POChP prowadzi do niewydolności płuc i śmierci. Najskuteczniejszą metodą na zatrzymanie postępu choroby jest całkowite zaprzestanie palenia tytoniu. Lekarze stosują również farmakoterapię, a dobór leków zależy od stopnia zaawansowania choroby (stosowana jest czterostopniowa skala GOLD, gdzie kategorią A są pacjenci z niewielkim nasileniem objawów i małym ryzkiem zaostrzeń, a kategorią D pacjenci z nasilonymi objawami i dużym ryzykiem zaostrzeń). Leki wpływające na takie aspekty kliniczne POChP, jak poprawa drożności oskrzeli, mniejsza odczuwalność duszności, rzadsze zaostrzenia, to:
- leki rozszerzające oskrzela (cholinolityki, beta2-mimetyki, teofilina)
- wziewne glikokortykosteroidy wGKS (np. beklometazon, budezonid, flutikazon)
- inhibitory fosfodiesterazy 4 (roflumilast)
- działające wspierająco antyoksydanty i mukolityki
Dla każdej z czterech kategorii zaawansowania choroby (w skali GOLD) stosuje się inne leki pierwszego i drugiego wyboru oraz inne leczenie alternatywne. Często wykorzystuje się leczenie skojarzone, łącząc leki z różnych grup.
W 2017 roku zarejestrowano pierwszy potrójny lek złożony, czyli połączenie w jednym inhalatorze dwóch długo działających leków rozszerzających oskrzela i leku przeciwzapalnego, czyli steroidu wziewnego. Nowoczesne preparaty trójlekowe nie są jeszcze objęte refundacją.
Leczenie tlenem w POChP
Niewydolność oddechowa pojawia się w przebiegu POChP w okresach zaostrzeń oraz u pacjentów w zaawansowanym stadium choroby. Badania wykazały, że tlenoterapia zwiększa przeżywalność, ale tlen musi być podawany przez co najmniej 15 godzin na dobę. U niektórych pacjentów konieczna jest hospitalizacja, a potem przewlekłe, domowe leczenie tlenem. Zauważalne korzyści tlenoterapii to:
- stabilizacja nadciśnienia płucnego,
- redukcja poliglobulii (zwiększenia ilości czerwonych krwinek we krwi),
- poprawa tolerancji wysiłku,
- poprawa parametrów mechaniki oddychania,
- poprawa stanu emocjonalnego,
- wydłużenie życia.
Najczęściej zadawane pytania dotyczące przewlekłej obturacyjnej choroby płuc
Mianem POChP określa się zespół chorobowy objawiający się zmniejszonym przepływem powietrza przez drogi oddechowe. Degradacja ma często charakter niecałkowicie odwracalny, co oznacza, że pacjenci odnotowują poprawę stanu zdrowia, ale nie powrót do stanu wyjściowego. Leczenie POChp ma charakter objawowy i sprowadza się do poprawy komfortu życia kuracjusza. Chorobę diagnozuje się podczas badania spirometrycznego.
W początkowej fazie przewlekła obturacyjna choroba płuc objawia się intensywnym i długotrwałym kaszlem występującym głównie w godzinach porannych. Z biegiem czasu mogą pojawić się duszności podczas wysiłku, niewydolność oddechowa. W przypadku długotrwałego niedotlenienia u pacjentów występują m.in. zaburzenia neurologiczne. POChP może prowadzić do problemów kardiologicznych związanych z osłabieniem natlenienia krwi oraz odżywieniem mięśnia sercowego.
Przewlekła obturacyjna choroba płuc jest związana z nieprawidłową reakcją zapalną w tkance płucnej. Pod wpływem czynników drażniących dochodzi do trwałego uszkodzenia płuc, rozedmy oraz postępującego zwłóknienia drobnych dróg oddechowych. Etiologia choroby sugeruje, że powinien się nią zajmować pulmonolog, ale pacjenci zwracają się też o pomoc do alergologów lub internistów. W okresach zaostrzenia choroby, niezbędna bywa hospitalizacja osoby leczonej.
Dominującym czynnikiem POChP jest palenie tytoniu, dlatego choroba najczęściej dotyka wieloletnich palaczy. Wśród innych przyczyn wymienia się postępujące zanieczyszczenie powietrza i choroby zawodowe, a także silny stres oksydacyjny i częste infekcje dróg oddechowych w młodym wieku. W literaturze naukowej wskazuje się, że POChp może mieć podłoże autoimmunologiczne (predyspozycje genetyczne). Na chorobę obturacyjną częściej chorują kobiety niż mężczyźni.
