Co to jest smog? Jak zanieczyszczenie powietrza wpływa na zdrowie? Normy dla PM10 i PM2,5

Nazwa smog pochodzi od angielskich słów 'smoke' - dym i 'fog' – mgła, co dość dobrze oddaje charakter tego zjawiska – jest to rodzaj sztucznej mgły, tworzącej się w wyniku działań człowieka. Smog to efekt przedostawania się do atmosfery szkodliwych dla ludzi i roślin substancji, tj.:

• dwutlenek siarki (SO2)
• dwutlenek azotu (NO2)
• tlenek węgla (CO)
• benzen (C6H6)
• ozon (O3)
• pył drobny PM10 (o średnicy do 10µm)
• pył drobny PM2,5 (o średnicy do 2,5 µm)
• metale ciężkie: ołów (Pb), arsen (As), nikiel (Ni), kadm (Cd) oznaczane w pyle PM10
• benzo(a)piren oznaczany w pyle PM10

Podział wg kryteriów UE, ocena pod względem ochrony zdrowia

Smog jest szkodliwy także dla środowiska. Dla roślin najbardziej niekorzystne jest stężenie:

• dwutlenku siarki (SO2)
• tlenku azotu (NOx)
• ozonu (O3)

 Podział wg kryteriów UE, Ocena pod względem ochrony roślin

Skąd się bierze smog?

W Polsce smog to przede wszystkim skutek spalania paliw stałych w kotłach i piecach w gospodarstwach domowych (tzw. niska emisja). Określenie „niska emisja” odnosi się do pieców i kotłów, których kominy są umieszone na wysokości poniżej 40 metrów, w odróżnieniu od wysokich kominów przemysłowych.

Przykładowo, Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami jako źródła emisji pyłów PM10 podaje:

• Niską emisję – 46%
• Przemysł – 20%
• Rolnictwo – 12%
• Transport drogowy – 8%
• Energetyka i inne źródła – po 7%

Jeśli chodzi o rakotwórczy benzopiren, jego dominującym źródłem jest  niska emisja – 84%. Znacznie mniejszy wpływ na zanieczyszczenie powietrza benzopirenem mają przemysł – 10%; rolnictwo – 2% i transport drogowy – 1%.

Zła jakość powietrza w Polsce to skutek ogrzewania domów za pomocą węgla i innych paliw stałych w piecach, które nie spełniają standardów emisyjnych. Wiele domostw ogrzewanych jest odpadami węglowymi o dużej zawartości siarki, chloru i popiołu. Ogromnym problemem jest też proceder spalania śmieci, w tym opakowań plastikowych. Spalanie śmieci teoretycznie jest zabronione, jednak przepis ten pozostaje fikcję ze względu na powszechność tego zjawiska, trudności z udowodnieniem wykroczenia i niskie kary za łamanie prawa.

W sezonie grzewczym stopień zanieczyszczenia powietrza zależy w dużej mierze od pogody. Największy smog występuje wówczas, gdy jest mgła, jest zimno, nie ma wiatru ani opadów.

Pyły zawieszone PM10 i PM2,5

O złej jakości powietrza świadczy m.in. stężenie pyłów zawieszonych– gruboziarnistych PM10 i drobnoziarnistych PM2,5, których zawartość podaje się najczęściej w komunikatach smogowych.

PM10 to mieszanina stałych i ciekłych cząstek o średnicy mniejszej od 10 µm (mikrometr - jedna tysięczna milimetra), w przypadku PM2,5 mniejszych od 2,5 µm, które występują w powietrzu (są zawieszone) przypominając aerozol. Duże stężenie szczególnie niebezpiecznego pyłu PM2,5 można rozpoznać po charakterystycznej „brudnej mgle”.

Pyły zawieszone są niebezpieczne dla zdrowia, ponieważ ze względu na swoją małą średnicę mogą przenikać do dolnych dróg oddechowych. Szczególnie szkodliwy jest pył PM2,5, który jest na tyle mały, że może przenikać z pęcherzyków płucnych, a stamtąd do krwi. To dlatego ryzyko zdrowotne związane ze smogiem nie ogranicza się do chorób układu oddechowego, ale dotyczy całego organizmu.

Rakotwórczy benzopiren

Benzopiren uznawany jest za jeden z najbardziej niebezpiecznych składników smogu. Jest to związek o działaniu kancerogennym, w Polsce normy dla benzopierenu są w okresie zimowym przekroczone na terenie całego kraju około 40-krotnie. Benzopiren sprzyja powstawaniu nowotworów. Substancja ta może też zaburzać płodność, uszkadzać nerki i nadnercza, osłabić układ odpornościowy, negatywnie wpływać na samopoczucie.

Zanieczyszczenie powietrza a zdrowie

Zarówno pyły zawieszone jak i rakotwórczy benzopiren mają bezpośrednie negatywne przełożenie na zdrowie. Zanieczyszczone powietrze najbardziej niebezpieczne jest dla osób z chorobami płuc i serca, dla seniorów, dzieci i kobiet w ciąży. Oddychanie zanieczyszczonym powietrzem może mieć różnorakie konsekwencje – od podrażnienia spojówek, po rozwój nowotworów.

Wpływ smogu na zdrowie

Smog prowadzi do rozwoju chorób tj.: alergia, POCHP, nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, zaburzenia układu nerwowego, rak płuca i inne nowotwory złośliwe (często rak układu moczowego)

• Smog prowadzi do podrażnienie górnych dróg oddechowych, podrażnienia spojówek, utrudnia oddychanie, może prowadzić do zadyszki.
• Smog nasila objawy astmy.
• Smog sprzyja zaburzeniom sercowo—naczyniowym (migotanie przedsionków, udar mózgu, zawał mięśnia sercowego).
• Smog jest przyczyną przedwczesnych zgonów, w szczególności w grupie seniorów i osób z chorobami płuc i serca.
• Zawarty w smogu benzopiren sprzyja rozwojowi depresji, może powodować ból głowy, zaburzenia koncentracji, zaburzenia łaknienia, podrażnienia skóry.

Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC - International Agency for Research on Cancer) uznała zanieczyszczenie powietrza za czynnik rakotwórczy dla ludzi.

Jak chronić się przed smogiem?

Brak kontaktu ze smogiem w sezonie grzewczym jest w Polsce praktycznie niemożliwe. Jakość powietrza jest u nas znacznie gorsza niż w pozostałych krajach Europy zachodniej, które od wielu już lat prowadzą politykę antysmogową, zabraniając spalania paliw o niskiej jakości. Paliwa te w Polsce nie tyle, że nie są zabronione, co często są wręcz promowane. Czy w tej sytuacji jesteśmy w stanie w ogóle chronić się przed smogiem? Na pewno można ograniczać ekspozycję organizmu na niekorzystne działanie zanieczyszczonego powietrza.

Sposoby walki ze smogiem:

• Maski antysmogowe

Filtr maski wyłapuje szkodliwe dla zdrowia substancje, przede wszystkim pyły zawieszone PM10 i PM2,5, niektóre typy masek oczyszczają powietrze dodatkowo z tlenku azotu i tlenku siarki. W dni o dużym natężeniu smogu maskę warto stosować zawsze, kiedy wychodzimy z domu; w całym sezonie grzewczym – w czasie uprawiania aktywności fizycznej na świeżym powietrzu.

• Oczyszczacze powietrza

Wybierając oczyszczacz powietrza trzeba zwrócić uwagę na wielkość mieszkania/pokoju, w którym chcemy go używać. Aby urządzenia uznać za skuteczne musi ono przefiltrować całe powietrze w pomieszczeniu 4krotnie w ciągu godziny.

Czytaj więcej: Domowe oczyszczacze powietrza - jak działają?

• Uprawiaj w domu rośliny

Zanieczyszczone powietrze jest szkodliwe także dla roślin, które bronią się przed nim odfiltrowując szkodliwe substancje i transportujące je do korzeni i podłoża, gdzie są neutralizowane.

• Dieta bogata w antyoksydanty

„Dieta antysmogowa” to dieta zawierająco duże ilości antyoksydantów. Antyoksydanty to związki chemiczne, które mają zdolność neutralizowania wolnych rodników, czyli reaktywnych form tlenu, które tworzą się w organizmie pod wpływem stresu, niektórych chorób, palenia papierosów, niezdrowej diety, a także w wyniku naturalnego procesu starzenia się organizmu. Najważniejsze antyoksydanty, które możemy dostarczać wraz z dietą to:

• witaminy A, C, E, z grupy B
• koenzym Q10,
• karotenoidy,
• selen,
• polifenole
• flawonoidy,
• cynk,
• mangan
• kwas alfa-liponowy (tioktynowy)

Normy dla pyłów zawieszonych

W Polsce normy dla pyłów drobnych PM10 są ustalone na trzech poziomach:

• poziom dopuszczalny 50 µg/m3 (dobowy) - jakośc powietrza nie jest dobra, ale nie ma ono negatywnego wpływu na zdrowie człowieka;
• poziom informowania 200 µg/m3 (dobowy) - nalezy ograniczaqc przebywanie na zewnątrz, jakość powietrza jest zła;
• poziom alarmowy 300 µg/m3 (dobowy) - należy bezwzględnie ograniczyć wychodzenia z domu.