Użądlenie osy objawia się opuchlizną i bywa bardzo bolesne, ale zwykle nie ma poważnych konsekwencji zdrowotnych – alergia na jad osy dotyczy jedynie części populacji, a wstrząs septyczny zdarza się rzadko. Jak odróżnić opuchliznę po użądleniu od objawów alergii? Co zrobić, gdy osa użądli i kiedy wezwać pomoc?
Użądlenie osy – co zrobić po użądleniu osy? Kiedy jest zagrożeniem dla życia?
Użądlenie osy – opuchlizna i inne objawy
U osoby nieuczulonej na jad owadów błonkoskrzydłych, użądlenie jednej osy może być co prawda bardzo bolesne i powodować niewielkie reakcje zapalne, ale nie stanowi zagrożenia dla zdrowia i życia. Użądlenie osy objawia się zazwyczaj bólem o różnym nasileniu w miejscu wbicia, często pojawia się też rumień i towarysząca mu opuchlizna okolicy miejsca ukłucia. W przeciwieństwie do atakujących pszczół, osy nie pozostawiają w ciele ofiary żądła - mogą więc żądlić wielokrotnie, co jest już bardzo niebezpieczne, nawet dla osoby nieuczulonej.
>> Uczulenie na komary - jak się objawia? Czy wymaga leczenia?
Użądlenie osy w gardło i usta
Poważnym zagrożeniem jest też użądlenie w błonę śluzową jamy nosowo-gardłowej oraz w obrębie układu oddechowego, do czego może dojść np. po wypiciu napoju, w którym topiła się osa – pojawiający się w tym miejscu odczyn miejscowy, czyli przede wszystkim powiększający się obrzęk, może utrudnić lub uniemożliwić pacjentowi oddychanie i doprowadzić do uduszenia.
Pomoc należy błyskawicznie wezwać do każdego przypadku użądlenia w jamę ustną, zwłaszcza gdy pacjent zgłasza powiększający się obrzęk dróg oddechowych. Osoby uczulone na jad owadów, które w przeszłości miały już incydenty reakcji ogólnoustrojowych w wyniku użądlenia, w okresie letnim zazwyczaj noszą przy sobie leki (preparat przeciwhistaminowy, steryd w tabletkach, adrenalinę w autostrzykawce do podania domięśniowego) - a jeśli chorują na astmę, również inhalator z lekiem rozszerzającym oskrzela. Świadek użądlenia takiej osoby powinien pomóc jej poszukać i przyjąć leki, a jeśli straciła przytomność – podać adrenalinę przy pomocy autostrzykawki (jeśli chory ma ją przy sobie), po czym natychmiast wezwać karetkę.
>> Jak wygląda rumień po kleszczu?
Użądlenie osy – uczulenie na jad
Alergia na jad osy, a także pszczoły czy innych owadów błonkoskrzydłych nie jest rzadkością. Szacuje się, że reakcje miejscowe o charakterze alergicznym występują u kilkunastu procent populacji, natomiast reakcje uogólnione u 0,6-3,5 proc. osób dorosłych i poniżej 0,5 proc. dzieci. W przypadku alergików, zagrożeniem dla życia jest nawet pojedynczy owad, a reakcja immunologiczna rozwija się od kilku do kilkudziesięciu minut po użądleniu – przyjęło się uważać, że im szybciej wystąpią objawy alergii na jad owada, tym gwałtowniejszy jest ich przebieg.
O uczuleniu na jad osy może świadczyć duży, większy niż dłoń obrzęk skóry w miejscu użądlenia, silny świąd i pieczenie utrzymujące się ponad 24 godziny, a także obejmująca coraz większe partie skóry pokrzywka.
>> Leki i preparaty na alergię
Co uczula w jadzie osy?
Skład chemiczny jadu owadów błonkoskrzydłych różni się pomiędzy rodzinami, ale w każdym przypadku jest to mieszanina białek, peptydów, amin biogennych (serotonina, histamina, dopamina, norepinefryna) oraz kinin. Składnikiem uczulającym w jadzie owadów z rodziny osowatych (a więc m.in. powszechnie występującej w Polsce osy pospolitej oraz budzącego strach szerszenia europejskiego) są białka, głównie o charakterze enzymów oraz peptydy, z czego najbardziej charakterystycznym, odpowiedzialnym za większość reakcji alergicznych komponentem, jest uszkadzające komórki białko Ves v5 (antygen 5).
Niektóre osoby uczulone reagują alergicznie na hialuronidazę, czyli składnik znajdujący się w jadach wszystkich owadów błonkoskrzydłych, a u osób nieuczulonych odczyny miejscowe powodują substancje niskocząsteczkowe, m.in. kininy czy histamina. Co ciekawe, można być uczulonym na jad osy, ale nie na jad owadów z rodziny pszczołowatych lub odwrotnie – reagować alergicznie tylko na użądlenie pszczoły.
Użądlenie osy - alergia czy zwykłe objawy?
Po użądleniu przez osę mogą wystąpić dwa rodzaje reakcji uczuleniowych. Jedną z nich jest duża reakcja miejscowa: silny ból, duży obrzęk trwający dłużej niż 24 godziny – niezagrażające życiu, jeśli do użądlenia doszło w obrębie kończyn, znacznie bardziej niebezpieczne w okolicach głowy i szyi. Drugą ogólnoustrojowa reakcja uczuleniowa o różnych stopniach nasilenia:
- I – duży obrzęk, świąd skóry, pokrzywka oraz nudności, uczucie niepokoju, metaliczny posmak w ustach,
- II – poza powyższymi objawami pojawia się ucisk w klatce piersiowej, ból brzucha, wymioty, biegunka, zawroty głowy, świszczący oddech,
- III – dochodzi uczucie silnego lęku, oszołomienie, bełkotliwa mowa, chrypka, duszności, problemy z przełykaniem,
- IV – wstrząs anafilaktyczny, sinica, spadek ciśnienia tętniczego, utrata przytomności, nietrzymanie moczu i stolca.
Użądlenie osy – co robić?
Owady z rodziny osowatych, w przeciwieństwie do pszczół, nie pozostawiają w skórze ofiary żądła, ale gdy osoba użądlona gwałtownie strząśnie owada lub uderzy go dłonią, w rance może pozostać odłamany fragment, z którego nadal sączy się jad. Zdenerwowana i wciąż wyposażona w żądło osa może przystąpić do ponownego ataku i żądlić ofiarę wielokrotnie, a dzięki wydzielanym przez nią feromonom alarmowym, mogą zostać przywabione inne osobniki jej gatunku, które stadnie przystąpią do żądlenia tej samej ofiary. Z tych powodów po użądleniu trzeba zachować spokój, nie machać rękami, nie krzyczeć i postępować według schematu:
- szybko oddalić się z miejsca, gdzie doszło do ataku,
- oczyścić miejsce użądlenia przy pomocy wody i mydła, osuszyć i sprawdzić, czy w skórze nie utkwił ułamany fragment żądła,
- zastosować zimny okład zmniejszający obrzęk i łagodzący ból,
- nie drapać i nie pocierać użądlonego miejsca, by nie doszło do nadkażenia ranki,
- w przypadku silnego świądu zastosować maść o działaniu antyhistaminowym lub przyjąć lek antyhistaminowy doustnie,
- przez kilka godzin monitorować samopoczucie i obserwować miejsce użądlenia na skórze,
- natychmiast skontaktować się z lekarzem w przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepojących objawów, takich jak problemy z oddychaniem, arytmia, zawroty głowy i omdlenia, silne dysfunkcje układu pokarmowego.
Domowe sposoby na użądlenie osy
Jeśli po użądleniu u pacjenta nie wystąpiły reakcje uczuleniowe, a jedynie odczyn miejscowy, czyli ból, rumień i niewielki obrzęk miejsca ukłucia, można spróbować ratować się domowymi sposobami. Pomóc o użądleniu osy może:
- zimny okład, np. lód owinięty w ręcznik lub mrożonka z zamrażarki (zmniejsza obrzęk i ból),
- pasta z sody oczyszczonej i wody (pomaga zneutralizować kwas w jadzie owada),
- sok z aloesu (właściwości przeciwzapalne, łagodzące ból i obrzęk),
- miód (właściwości przeciwbakteryjne i przeciwzapalne),
- ocet jabłkowy (właściwości przeciwbakteryjne i przeciwhistaminowe, łagodzące ból i swędzenie),
- olejek lawendowy (właściwości przeciwbólowe i przeciwzapalne).
Użądlenie osy u dziecka
Użądlenie osy u małego dziecka to ogromny stres dla rodzica oraz poszkodowanego malucha. Bardzo ważne jest, aby zachować spokój, szybko zabrać dziecko z miejsca ataku i bacznie obserwować reakcje organizmu, by móc szybko zadzwonić po pomoc w przypadku wystąpienia reakcji alergicznej.
Jeśli u dziecka wystąpią objawy ogólnoustrojowe, takie jak nudności, gwałtowne osłabienie, zaburzenia rytmu serca, spadek ciśnienia, omdlenie, prawdopodobnie doszło do wstrząsu anafilaktycznego, a dziecko musi natychmiast trafić do szpitala, gdyż jego życie jest poważnie zagrożone. W przypadku niewielkich, niealergicznych reakcji miejscowych, należy oczyścić miejsce użądlenia (przemyć skórę wodą z mydłem i osuszyć), zastosować zimny okład, który zmniejszy obrzęk i uśmierzy ból, uspokoić i zająć czymś dziecko, ale nadal pozostawać czujnym i gotowym na wezwanie pomocy, jeśli pojawi się opóźniona reakcja immunologiczna.
