Przewlekły kaszel u dorosłych i u dziecka – jakie może mieć przyczyny?

Kaszel to nasz odruch bezwarunkowy – pomaga pozbyć się czynników drażniących błony śluzowe, np. zalegającej wydzieliny, kurzu, pyłu, drobin jedzenia. Choć bywa uciążliwy, jest nam potrzebny i bardzo skuteczny.  

Czy wiesz, że...

Prędkość, jaką osiąga powietrze podczas kaszlu, to 30 metrów na sekundę na poziomie oskrzeli i nawet do 120 m/s (ponad 400 km/h!) na poziomie krtani. 

Najczęściej jednak kojarzymy kaszel jako jeden z pierwszych objawów chorób dróg oddechowych. Po jakim czasie nieustępujący kaszel powinien nas zaniepokoić? 

Kiedy kaszel staje się przewlekły?

Kaszel ze względu na długość trwania objawów możemy podzielić na ostry, podostry oraz przewlekły.  

• Kaszel ostry trwa do 3 tygodni. Jest najczęściej spowodowany różnymi infekcjami dróg oddechowych. W tym przypadku w wyniku toczącej się infekcji uszkodzeniu ulega nabłonek rzęskowy dróg oddechowych, odsłaniają się receptory kaszlowe, które stają się bardziej wrażliwe na wszelkie bodźce.  
• Kaszel podostry trwa od 3 do 8 tygodni i zazwyczaj stanowi pozostałość po przebytej infekcji – podrażniona błona śluzowa potrzebuje czasu, aby się w pełni zregenerować. Przykładowo taki kaszel często doskwiera osobom, które przeszły krztusiec.  
• O kaszlu przewlekłym mówimy wtedy, gdy ciągnie się dłużej niż 8 tygodni. Taki rodzaj kaszlu może towarzyszyć wielu różnym schorzeniom, w tym również nie związanym bezpośrednio z chorobami układu oddechowego.

Przyczyny kaszlu przewlekłego

Choroba refluksowa przełyku  

To jedna z częstszych przyczyn kaszlu przewlekłego, który w tym wypadku jest suchy, bezproduktywny i najczęściej ustępuje w nocy. Napady kaszlu pojawiają się szczególnie w trakcie posiłku lub bezpośrednio po nim oraz podczas zmian pozycji czy dłuższych rozmów. Z reguły kaszel nie stanowi jedynego objawu tej choroby, choć zdarzają się takie sytuacje – wtedy skuteczna diagnostyka jest trudniejsza. Jednak zwykle w przypadku refluksu oprócz kaszlu pojawia się kwaśne odbijanie, zgaga oraz chrypka. Gdy przyczyną przewlekłego kaszlu jest refluks, wprowadzenie leczenia popularnymi inhibitorami pompy protonowej zwykle rozwiązuje problem. 

Palenie papierosów  

Tak zwany kaszel palacza towarzyszy osobom palącym papierosy lub palącym biernie od dłuższego czasu. Napady w tym przypadku mają zwykle miejsce rano, a sam kaszel jest suchy lub towarzyszy mu odkrztuszanie niewielkiej ilości wydzieliny. Kaszel palacza to nic innego jak prawidłowy odruch obronny organizmu w reakcji na kontakt ze szkodliwymi substancjami drażniącymi zawartymi w dymie tytoniowym. Jedyną skuteczną metodą leczenia kaszlu palacza jest zaprzestanie palenia. Należy pamiętać, że uporczywy kaszel palacza może nie być „tylko” kaszlem, ale może świadczyć o znacznie poważniejszych chorobach wynikających z palenia papierosów, jak np. POChP.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)  

Długotrwałe drażnienie błon śluzowych dróg oddechowych przez różne czynniki (najczęściej dym tytoniowy) powoduje stopniowe zwiększanie w nich ilości komórek zapalnych. Z kolei przedłużający się stan zapalny jest przyczyną narastania nieodwracalnych zmian w strukturze dróg oddechowych, co ogranicza przepływ powietrza. Ta nieodwracalność jest zresztą jedną z cech charakterystycznych dla POChP – wyniki spirometrii nie ulegają wyraźnej poprawie po podaniu krótko działających leków rozkurczających oskrzela. Jednym z objawów POChP jest przewlekły kaszel z towarzyszącym odkrztuszaniem plwociny, w szczególności w godzinach porannych. Objawy POChP często nasilają się w okresie jesienno-zimowym. Jest to choroba o charakterze postępującym, dlatego też szybka diagnoza i wprowadzenie leczenia są niezwykle istotne. POChP w zaawansowanym stadium znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie.

Astma oskrzelowa  

Przewlekły suchy kaszel, duszności, świszczący oddech? To może być astma oskrzelowa. Odpowiedzialny za występowanie objawów jest utrzymujący się stan zapalny dróg oddechowych i skurcz oskrzeli, będący nadmierną reakcją organizmu na kontakt z alergenami (choć wyróżniamy również astmę niealergiczną). Dolegliwości mogą się okresowo nasilać i słabnąć lub nawet całkowicie zanikać. Napady kaszlu i duszności często pojawiają się w trakcie intensywnego wysiłku lub tuż po nim oraz przy kontakcie z zimnym powietrzem. Astmie oskrzelowej zazwyczaj towarzyszą inne objawy typowe dla alergii, w tym alergiczny nieżyt nosa czy alergiczne zapalenie spojówek. Nie jest to regułą – w tak  zwanym kaszlowym wariancie astmy kaszel może być jedynym objawem choroby. 

>> Duszący kaszel. Co robić z uczuciem duszności w trakcie kaszlu

Przyjmowanie niektórych leków  

Jednym z bardziej charakterystycznych działań niepożądanych niektórych leków stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego jest przewlekły, uporczywy suchy kaszel, który często nasila się w nocy. Mowa tutaj o tak zwanych inhibitorach konwertazy angiotensyny (ACE-I). Objaw ten dotyczy od 10 do nawet 20% pacjentów stosujących leki z tej grupy. U pacjentów, u których występuje to działanie niepożądane, konieczna może być zmiana leków. 

Zespół przewlekłego ściekania wydzieliny po tylnej ścianie gardła (PNDS)  

To w zasadzie zespół objawów polegający na przewlekłym ściekaniu wydzieliny z nosogardzieli po tylnej ścianie gardła. Wydzielina drażni receptory kaszlowe, powodując odruchowy kaszel, który pojawia się u około 20% pacjentów. PNDS (post nasal drip syndrome) może być objawem różnych schorzeń, np. przewlekłych alergicznych i niealergicznych stanów zapalnych zatok obocznych nosa.   

>> Flegma w gardle – dlaczego się zbiera, jak się jej pozbyć?

Niewydolność serca  

Jednym z objawów przewlekłej niewydolności serca, a w szczególności niewydolności lewej komory, może być uporczywy kaszel. Skąd się bierze w tym przypadku? Kiedy lewa komora ulega osłabieniu i nie pracuje prawidłowo, może dochodzić do gromadzenia się płynu w płucach, co jest przyczyną występowania nie tylko duszności, lecz także uporczywego kaszlu. Dodatkowo mogą występować przyspieszony oddech czy bezdech senny oraz obrzęki dłoni i stóp. 

Nowotwory  

Spośród osób chorujących na zaawansowane nowotwory aż 40% uskarża się na przewlekły kaszel. W przypadku raka płuc odsetek ten sięga już 80%. 

Kaszel psychogenny  

To rodzaj uporczywego kaszlu, który nie ma żadnej wyraźnej przyczyny fizjologicznej, u jego podłoża leżą zaburzenia na tle nerwowym. Podawanie leków przeciwkaszlowych w tym wypadku nie daje rezultatów. Kaszel psychogenny nie występuje nocą, za to nasila się w warunkach zwiększonego narażenia na stres. Kaszel psychogenny najczęściej diagnozuje się u dzieci w wieku szkolnym, chociaż może występować w każdym wieku.  

>> Nerwica – przyczyny, rodzaje i objawy różnych rodzajów nerwic (zaburzeń lękowych) 

Przewlekły kaszel u dziecka – na co zwrócić uwagę

Przedłużający się kaszel u dzieci to często poważne zmartwienie dla rodziców. Jako że, podobnie jak u dorosłych, przyczyn kaszlu przewlekłego u dzieci może być sporo, koniecznie trzeba przeprowadzić odpowiednią diagnostykę. Podstawą powinien być dokładny wywiad lekarski – specjalista może pytać rodziców o:

•  rodzaj kaszlu,
•  występowanie kaszlu podczas snu,
•  okoliczności występowania napadów kaszlu i czynniki mogące go powodować,
•  inne współistniejące schorzenia, objawy,
•  narażenie na palenie bierne lub inne czynniki drażniące,
•  występowanie schorzeń górnych dróg oddechowych w rodzinie.

Możliwe najczęstsze przyczyny kaszlu przewlekłego u dzieci

•     Choroby infekcyjne układu oddechowego (krztusiec)
•     Zapalenia błon śluzowych nosa, zatok, migdałka gardłowego i migdałków podniebiennych
•     Astma
•     Kaszel psychogenny
•     Połknięcie ciała obcego
•     Refluks
•     Przewlekłe i nawracające zapalenia oskrzeli i płuc
•     Mukowiscydoza
•     Wady serca i naczyń krwionośnych
•     Wady układu oddechowego

>> Syrop z cebuli na kaszel i odporność. Podajemy przepis

Co stosować na przewlekły kaszel?

Kaszel przewlekły powinien skłonić nas do skorzystania z wizyty lekarskiej. Ze względu na wiele schorzeń, którym towarzyszy, pierwszym krokiem powinien być dokładny wywiad, diagnostyka i leczenie choroby będącej przyczyną kaszlu.  

• W leczeniu objawowym stosuje się leki przeciwkaszlowe hamujące suchy męczący kaszel o ośrodkowym lub obwodowym mechanizmie działania – pierwsze działają na ośrodki kaszlu znajdujące się w mózgu, drugie hamują aktywację włókien nerwowych typu C w oskrzelach.  
• Ponieważ długotrwały kaszel może powodować podrażnienie gardła, można wspomagająco stosować preparaty powlekające w formie syropów i tabletek do ssania zawierające np. porost islandzki, ektoinę lub hialuronian sodu.  
• W kaszlu utrzymującym się po przebytej infekcji pomocne są z kolei leki o działaniu mukoaktywnym. Ich zadaniem jest przywrócenie odpowiedniej gęstości i składu wydzieliny oskrzelowej. 

>> Preparaty na kaszel mokry, kaszel suchy, syropy na kaszel, krople doustne, tabletki na kaszel