Na czym polega spirometria

- Dlatego też, tak ważne jest wykonywanie profilaktycznych badań za pomocą spirometru, które umożliwiają zdiagnozowanie ewentualne schorzenia płuc. Wykrycie schorzenia w odpowiednim czasie pozwala na zastosowanie odpowiedniego leczenia, które często pozwala na wydłużenie życia chorego – komentuje dr n. med. Piotr Dąbrowiecki, Przewodniczący Zarządu Polskiej Federacji Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergię i POChP.

Pomimo spadającej liczby palaczy w Polsce, nadal co czwarta osoba regularnie sięga po papierosa - wynika z badań Głównego Inspektoratu Sanitarnego. Palenie tytoniu jest najczęstszą przyczyną zachorowań na nowotwory złośliwe, a przede wszystkim na raka płuca. Jest również podstawowym czynnikiem rozwoju Przewlekłej Obturacyjnej Choroby Płuc (POChP). Rosnący poziom zanieczyszczenia powietrza w polskich miastach także przyczynia się do pogarszającej się kondycji płuc Polaków. Dlatego niezwykle istotna jest profilaktyka.

Do sprawdzenia, co się dzieje z naszymi płucami i układem oddechowym, używa się spirometru, przy pomocy którego wykonuje się bezbolesne badanie pozwalające ocenić ryzyko chorób obturacyjnych. Po 40. roku życia powinno się je wykonywać co 2 lata - częściej, jeśli jesteśmy uzależnieni od nikotyny, mamy świszczący oddech i dręczy nas kaszel.

 Wykrycie schorzenia w odpowiednim czasie pozwala na zastosowanie odpowiedniego leczenia, które często pozwala na wydłużenie życia chorego

Spirometria - co to za badanie

Spirometria to pomiar oddychania, dokładniej – pomiar objętości i pojemności płuc oraz przepływu powietrza w płucach i oskrzelach. Określa się dzięki niemu rezerwy wentylacyjne układu oddechowego, sprawdza, czy nie rozwijają się w nim takie choroby jak astma i przewlekła obturacyjna choroba płuc. Podczas spirometrii ocenia się objętość powietrza wydychanego i wdychanego do płuc. Badanie polega na oddychaniu przez ustnik aparatu.

Badanie odbywa się dzięki specjalnemu urządzeniu – spirometrowi. Pierwszy spirometr został stworzony już w 1846 roku. Impulsem do jego stworzenia było podejrzenie, że rozwijająca się gruźlica – a była to wówczas choroba zbierająca ogromne żniwo – upośledza coraz bardziej czynność płuc, należałoby ją więc mierzyć. Twórca spirometru, brytyjski chirurg John Hutchinson, zmierzoną pojemność płuc nazwał pojemnością życiową, bo zdał sobie sprawę z tego, że obniżona wartość tego kluczowego parametru przyczynia się do przedwczesnej  śmiertelności.

POChP i astma

Dzisiejsze spirometry ogromnie różnią się oczywiście od swego pierwowzoru, ale wciąż spełniają tę samą rolę. Wykorzystywane są głównie do diagnozowania astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc. Dają wiedzę, na temat patologicznych zmian, do których doszło w układzie oddechowym. Badania spirometryczne przechodzą też sportowcy oraz przedstawiciele zawodów wymagających dobrego zdrowia, w tym nienagannej wydolności płuc, czyli na przykład strażacy.

W Polsce spirometria nie jest badaniem często wykonywanym, choć jego dostępność w ostatnich latach bardzo wzrosła. – Najlepiej by było, gdyby swoje rezerwy oddechowe znała każda osoba wchodząca w dorosłe życie, tak jak mierzy się ciśnienie krwi, bada poziom cukru czy hemoglobinę – mówi w rozmowie z magazynem "Świat Zdrowia" - dr n. med. Małgorzata Czajkowska-Malinowska, internista i specjalista chorób płuc, ordynator Oddziału Chorób Płuc i Niewydolności Oddychania Kujawsko-Pomorskiego Centrum Pulmonologii w Bydgoszczy. – Potem spirometria powinna być powtarzana, by badać ubytki rezerw. Powinni ją wykonywać zwłaszcza palacze, którzy są szczególnie narażeni na zachorowanie na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc.

Z całego świata docierają podobne zatrważające informacje, na temat gwałtownego wzrostu zgonów z powodu tej choroby. W ciągu ostatnich trzydziestu lat wzrosła ona o 163 procent. Jest to szczególnie niepokojące, bo w tym czasie medycyna dokonała wielkich postępów, a umieralność z powodu chorób sercowych czy udarów znacząco malała.

Spirometria - jak się przygotować

Spirometria umożliwia ocenienie pracy oraz pojemności płuc. Lekarze zalecają ją wszystkim palaczom. To badanie bezbolesne, które nie wymaga szczególnego przygotowania, a jednocześnie jest niezbędne do rozpoznania oraz kontrolowania chorób obturacyjnych, takich jak astma oskrzelowa, przewlekła obturacyjna choroba płuc oraz chorób śródmiąższowych (sarkoidoza, zwłóknienie płuc). Test polega na nabieraniu, a następnie wydmuchiwaniu powietrza we właściwym momencie oraz w odpowiedni sposób.

Jak podaje Medycyna Praktyczna - przed spirometrią:

• Nie należy palić papierosów ani pić alkoholu (minimum przez 4 godziny, a najlepiej przez dobę).
• Nie należy wkładać ubrania krępującego ruchy tułowia (klatki piersiowej i brzucha).
• Przez 2 godziny przed badaniem nie powinno się jeść obfitych posiłków.
• Bezpośrednio przed badaniem (ok. pół godziny) nie należy wykonywać intensywnego wysiłku fizycznego.
• Jeśli spirometrię wykonuje się po inhalacji leku rozkurczającego oskrzela, przed badaniem konieczne jest odstawienie niektórych leków przeciwastmatycznych. Jest to potrzebne tylko wtedy, gdy spirometria będzie wykonywana po inhalacji leku rozkurczającego oskrzela. Podczas ustalania terminu badania rejestratorka powinna poinformować pacjenta o konieczności odstawienia przed badaniem leków rozkurczających oskrzela.

Spirometria - przeciwwskazania

Kto nie powinien wykonywać tego badania?

• Osoby, u których rozpoznano tętniaka aorty albo tętnicy mózgowej.
• Pacjenci po przebytej niedawno operacji okulistycznej.
• Pacjenci po przebytym odwarstwieniu siatkówki.
• Osoby mające dolegliwości bólowe po operacji w zakresie jamy brzusznej lub klatki piersiowej, utrudniające pełny wdech i wydech w czasie badania.

Spirometria - jak wygląda badanie

Spirometrię wykonuje się w pozycji siedzącej. Wargami trzeba objąć prawidłowo ustnik aparatu i dokładnie wykonywać polecenia technika prowadzącego badanie.
Początkowo oddychamy spokojnie. Następnie na dany znak nabieramy maksymalnie głęboko powietrza i wykonujemy jak najmocniejszy i najszybszy wydech. Największa trudność to kontynuacja wydechu jak najdłużej, mimo wrażenia, że w płucach nie ma już w ogóle powietrza. Dopiero na znak dany przez technika można przestać wydychać powietrze.
Próbę zwykle powtarza się 3 razy, raz za razem, a uzyskane wyniki powinny być podobne - jest to jeden z wyznaczników prawidłowo wykonanej spirometrii.

Jakość wykonania spirometrii ocenia lekarz. Wyniki są przedstawione w postaci liczbowej, a ponadto zwykle również w postaci wykresów. Najczęściej stosuje się tzw. krzywą przepływ - objętość. Jest to wykres, w którym na osi pionowej zaznaczony jest przepływ, a na poziomej - objętość wdychanego i wydychanego powietrza. Krzywa ma charakterystyczny kształt, którego ocena ułatwia interpretację badania. Parametrem, którego używa się najczęściej, jest FEV1. U każdego człowieka, w miarę starzenia się organizmu, czynność płuc stale się zmniejsza.

Tempo spadku czynności płuc wynosi około 30-40 ml/rok. Palenie tytoniu powoduje m.in. znaczne przyspieszenie tempa spadku FEV1.

Spirometria - wyniki, parametry, normy

FEV1 – nasilona pierwszosekundowa objętość wydechowa (powszechnie używany skrót FEV1 pochodzi od angielskiego określenia forced  expiratory volume in one second). Jest to objętość powietrza, którą wydmuchuje się z płuc podczas pierwszej sekundy natężonego wydechu. Zależy ona od wielkości płuc (czyli od tzw. pojemności życiowej) oraz od drożności dróg oddechowych. Zwężenie oskrzeli u chorego z napadem astmy albo z astmą słabo kontrolowaną ogranicza przepływ powietrza w czasie wydechu i powoduje zmniejszenie FEV1.

FVC – nasilona pojemność życiowa (od angielskiej nazwy forced vital capacity); jest to ilość powietrza wydmuchiwana, począwszy od
najgłębszego wdechu, aż do maksymalnego wydechu. Zależy ona również od wielkości płuc, a także (podobnie jak FEV1) od wysiłku włożonego w badanie.

FEV1/FVC – tzw. test Tiffeneau; jest to iloraz FEV1 i FVC. Pozwala ocenić, czy zaburzenia obserwowane w spirometrii są wynikiem zwężenia oskrzeli (obturacji, wówczas wynik jest niski) albo czy zaburzenia są wynikiem zmniejszenia objętości płuc (wówczas wynik jest prawidłowy lub zwiększony). W celu potwierdzenia wyniku testu trzeba wykonać tzw. pletyzmografię.

MEF albo FEF 25, 50 i 75 to wskaźniki, które pozwalają na ocenę przepływu powierza w drobnych oskrzelach. FEV1 i FVC to wskaźniki objętościowe (wynik podaje się w litrach), a MEF i FEF to wskaźniki przepływowe – wynik jest podawany w litrach na sekundę. Zmniejszenie wartości MEF bez zmiany pozostałych wskaźników spirometrycznych u pacjentów, u których pozostałe parametry czynności płuc są prawidłowe, nie zawsze świadczy o chorobie i może także występować u osób zdrowych.

PEF – szczytowy przepływ wydechowy (peak expiratory flow); to największy przepływ, jaki da się uzyskać, wydmuchując powietrze z płuc. Do samodzielnego pomiaru PEF można używać pikflometru – prostego urządzenia służącego pacjentom do samokontroli astmy. Wprawdzie pomiar
PEF za pomocą spirometru jest dokładniejszy, ale parametr ten nie jest tak dokładny jak FEV1, dlatego do oceny spirometrii jest mniej ważny.
Wyniki w postaci liczbowej są podawane jako wartości bezwzględne (objętości w litrach, a przepływ w litrach/minutę) oraz w odniesieniu do wartości prawidłowych dla osoby danej rasy, płci i wzrostu (tzw. wartości należnych). Zwyczajowo wynik podawano w odsetkach wartości należnej, np. FEV1 2,6 litra, 68% wartości należnej (zwykle stosuje się skrót wn.). Za wynik prawidłowy przyjmuje się wówczas wartości większe niż 80% wn.
Inną metodą odniesienia wyniku do wartości referencyjnych jest podawanie tzw. reszt standaryzowanych (określanych skrótem SR z ang. standarized residuals). Wartości nieprawidłowe to wartości poniżej –1,645 reszt standaryzowanych. Podobną metodą jest podawanie wyniku w percentylach. W tym przypadku za wynik prawidłowy przyjmuje się wartości powyżej 5 percentyla.