Nerwica – przyczyny, rodzaje i objawy różnych rodzajów nerwic (zaburzeń lękowych)

Co to jest nerwica?

Współczesne systemy diagnostyczne praktycznie nie posługują się już pojęciem „nerwica”, zastąpiono je bardziej pojemnym określeniem „zaburzenia lękowe”. Aktualna definicja nerwicy, czyli zaburzeń lękowych, to grupa zaburzeń przejawiających się jako psychiczne, emocjonalne i fizyczne zespoły objawów, w których powstawaniu i rozwoju nadrzędną rolę odgrywają czynniki psychologiczne.  Pacjenci z nerwicą odczuwają przede wszystkim lęk, czyli rodzaj stałego niepokoju, mogącego przejawiać się pod postacią różnych fobii, natręctw, obsesji, paniki, zamartwiania się o siebie lub innych, a także wielu nieswoistych dolegliwości fizycznych i wegetatywnych. W klasyfikacji ICD-10 zaburzenia lękowe dzielą się obecnie na kilka rodzajów, których nazwy również zostały przedefiniowane zgodnie z aktualnymi standardami, przez co przyzwyczajeni do poprzednich pojęć pacjenci mogą czuć się nieco zagubieni.

Zestawienie niektórych nazw tradycyjnych i nowoczesnej terminologii ICD-10
(na podstawie „Farmakoterapia zaburzeń nerwicowych – warunki optymalnego wyboru leczenia”. Marcin Jabłoński, Tom 8, Nr 1, 2011 • Psychiatria po Dyplomie)

>> Kortyzol, czyli hormon stresu – badanie poziomu, norma, jak obniżyć kortyzol

Zaburzenia lękowe, nerwica – objawy

Zaburzenia lękowe u każdego pacjenta rozpatrywane są indywidualnie, gdyż są zjawiskiem złożonym i  objawiającym się na różne sposoby. Tym, co łączy poszczególne rodzaje nerwic, są jednak zazwyczaj:

• lęki
• niepokój
• uczucie napięcia nerwowego
• nadpobudliwość, rozdrażnienie
• zaburzenia koncentracji
• nawracające, uporczywe myśli
• kłopoty ze snem
• zmęczenie psychiczne
• poczucie niewydolności, przytłoczenia
• osłabione libido

Ponadto u pacjentów często rozpoznawane są objawy wegetatywne, między innymi:

• zawroty i bóle głowy
• przyspieszona akcja serca
• ból, ucisk w klatce piersiowej
• inne dolegliwości bólowe
• wzmożone napięcie mięśniowe
• przyspieszony oddech, duszności, hiperwentylacja
• problemy żołądkowo-jelitowe
• parestezje w różnych częściach ciała
• nadmierne pocenie
• suchość w ustach
• zimne dłonie

>> Nerwica żołądka – objawy, jak sobie z nią radzić

Fundament zaburzeń lękowych, czyli lęk, może, ale nie musi być przez pacjenta rozpoznany i uświadomiony. Często bywa zresztą mylnie utożsamiany ze strachem, podczas gdy w rzeczywistości są to dwa różne pojęcia. Podstawowa różnica to występowanie realnego, namacalnego zagrożenia – jeśli jest ono w życiu pacjenta obecne, jego reakcja na nie to strach. Ale gdy zagrożenie jest hipotetyczne, potencjalne lub jedynie wyobrażone, pacjent odczuwa lęk. Wystąpienie lęku nie poddaje się świadomej kontroli chorego, jest przyczyną jego cierpienia i silnego stresu, które nie ustępują pod wpływem wyjaśnień i argumentów. Zaburzenia lękowe często stają się źródłem narastającego pogorszenia komfortu życia, utrudniają relacje społeczne, a czasem nawet uniemożliwiają podjęcie pracy zawodowej czy nauki.

Zaburzenia lękowe, nerwica – przyczyny

Na powstanie i rozwój zaburzeń lękowych składa się kombinacja czynników biologicznych, społeczno-kulturowych i psychologicznych.

Czynniki biologiczne zaburzeń lękowych i nerwic

• dziedziczenie (genetyczne predyspozycje do zachorowań na zaburzenia lękowe)
• fizyczny stan pacjenta (najczęstszymi chorobami somatycznymi wyzwalającymi lęki są problemy hormonalne, cukrzyca, astma, choroby serca)
• rola neuroprzekaźników (m.in. zmniejszenie stężenia substancji zwanej GABA, czyli kwasu γ-aminomasłowego w mózgu, zwiększone stężenie noradrenaliny, adrenaliny i fenyletylaminy)
• przyjmowane substancje psychoaktywne (lęk mogą wyzwalać takie substancje, jak alkohol, marihuana, amfetamina, środki uspokajające)

Czynniki społeczno-kulturowe zaburzeń lękowych i nerwic

• wymagania otoczenia (np. presja wywierana w życiu zawodowym lub rodzinnym, przymus dostosowania się do ról płciowych i inne)

Czynniki psychologiczne zaburzeń lękowych i nerwic

• nierozwiązane konflikty wewnętrzne
• traumatyczne przeżycia w okresie dzieciństwa, urazy psychiczne
• temperament i osobowość (do nadmiernej lękliwości predysponuje np. perfekcjonizm, niska samoocena czy silna potrzeba kontroli)

>> Zaburzenia nerwicowe (lękowe) – objawy, rodzaje, leczenie

Zaburzenia lękowe uogólnione

Nerwica lękowa, zespół lęku uogólnionego, GAD od ang. generalized anxiety disorder – cechą charakterystyczną tego zaburzenia jest występowanie przewlekłego, uporczywego, nieprzypisanego do konkretnych sytuacji lęku, tzw. lęku wolnopłynącego. U większości (90%) pacjentów z nerwicą lękową rozpoznawane są również inne typy zaburzeń lękowych.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne

Nerwica natręctw, OCD z ang. obsessive-compulsive disorder – dotyczą nawet 2,5% populacji, objawiają się pod postacią nawracających, natrętnych myśli (obsesji) lub przymusowych czynności (kompulsji). Obsesje można podzielić na kilka typów: natrętna niepewność, myśli o wulgarnym charakterze, impulsy natrętne (np. chęć publicznego obnażenia się), luminacje (długotrwałe przeżywanie jednego wydarzenia lub niemożność podjęcia jakiejś decyzji), skrajny pedantyzm. Większości tych obsesji towarzyszą kompulsje, czyli natrętne zachowania, pośród których wymienia się: natrętne sprawdzanie (np. czy drzwi są zamknięte), nawracające czyszczenie, sprzątanie czy mycie rąk, przymusowe zbieractwo oraz czynności złożone, tzw. rytuały rozładowujące napięcie wewnętrzne (np. przymus dotykania palcem wszystkich książek na regale).

>> Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Objawy i leczenie nerwicy natręctw

Zaburzenia autonomiczne występujące pod postacią somatyczną

M.in. nerwica żołądka, nerwica serca – pacjent zgłasza dysfunkcje związane z funkcjonowaniem układów kontrolowanych głównie przez nerwowy układ autonomiczny, czyli układu sercowo-naczyniowego, oddechowego i pokarmowego, takie jak psychogenna biegunka, kołatanie serca, duszności, drżenie, wzdęcia czy niestrawność. Pacjent skupia uwagę na tych dolegliwościach i czuje dojmujący lęk przed ich wystąpieniem i konsekwencjami.

Zaburzenia lękowe w postaci fobii

Lęki fobiczne wywoływane są określonym, obiektywnie niegroźnym czynnikiem, który pacjent odbiera jednak jako zagrożenie i stara się go unikać. Gdy dochodzi do ekspozycji na wywołujący fobię czynnik, chory odczuwa silny dyskomfort, lęk, a nawet panikę i związane z nimi cierpienie psychiczne.  Lęki powoduje też jedynie myślenie o możliwej ekspozycji na dany czynnik. Pośród najczęściej występujących w populacji fobii wymienia się fobię społeczną (zespół lęku społecznego, nerwicę społeczną), klaustrofobię (lęk przed zamkniętymi pomieszczeniami), agorafobię (lęk przed otwartymi przestrzeniami), arachnofobię (lęk przed pająkami), awiatofobię (lęk przed podróżowaniem samolotami), hemofobię (lęk przed widokiem krwi), zoofobię (lęk przed zwierzętami), odontofobię (lęk przed dentystami) i wiele innych.

Zaburzenia lękowe z napadami lęku

Epizodyczny lęk paniczny – u pacjenta pojawiają się epizody bardzo silnego lęku prowadzącego do wystąpienia objawów wegetatywnych, takich jak duszności, hiperwentylacja, zawroty głowy, kołatanie serca. Może współwystępować lęk przed śmiercią albo utratą kontroli nad sobą, a także objawy depersonalizacji i derealizacji.

Zaburzenia hipochondryczne

Charakteryzują się występowaniem nadmiernego, lękowego zaabsorbowania możliwością zapadnięcia na przynamniej jedną poważną chorobę somatyczną, połączonego z mylną interpretacją objawów, które wysyła organizm. Nie są równoważne z nozofobią, czyli strachem przed zachorowaniem, gdyż w hipochondrii organizm pacjenta naprawdę odczuwa objawy choroby, jednak bez uzasadniających je podstaw medycznych. 

>> Hipochondria (lęk o zdrowie) – charakterystyka, objawy i leczenie

Kto leczy nerwicę?

Pierwszą osobą, do której należy skierować się, szukając pomocy w przypadku zaburzeń lękowych różnego typu, jest lekarz psychiatra. Tylko specjalista z uprawnieniami medycznymi może postawić oficjalną diagnozę i przepisać leki, jeśli okażą się konieczne.  Tylko lekarz może przeprowadzić też diagnostykę różnicową, czyli wykluczyć inne choroby i zaburzenia, których objawy mogą przypominać nerwicę, czyli przede wszystkim zaburzenia depresyjne, zaburzenia osobowości, zaburzenia odżywiania i zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych.

Jak leczyć nerwicę (zaburzenia lękowe)?

Zaburzenia lękowe zazwyczaj nie ustępują samoistnie, często wręcz nasilają się i pacjenci sami zaczynają dostrzegać negatywny wpływ choroby na życie. Nerwice mogą mieć łagodny, umiarkowany lub nasilony przebieg, a od funkcjonowania pacjenta i jego własnej oceny komfortu życia uzależnia się metody leczenia. Podstawą pomocy dla pacjenta z nerwicą jest psychoterapia (najczęściej w nurcie poznawczo-behawioralnym, CBT z ang. cognitive behavioural therapy), ale łagodne symptomy niektórych zaburzeń lękowych można próbować wyciszać także poprzez zmianę trybu życia (regularne ćwiczenia fizyczne, medytacja, techniki relaksacyjne). W przypadku zaburzeń o dużym nasileniu, negatywnie oddziałujących na codzienność pacjenta, a zwłaszcza współwystępujących z depresją lub innymi zaburzeniami psychicznymi, konieczna może być wstępna lub równoległa farmakoterapia (najczęściej przy pomocy leków anksjolitycznych i  selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny SSRI). 

Jak długo trwa leczenie nerwicy?

W zależności od typu zaburzeń lękowych pierwsze zauważalne, korzystne efekty terapii mogą pojawić się już w pierwszych tygodniach czy miesiącach spotkań z terapeutą, jednak całościowy proces leczenia trwa zazwyczaj kilka lat.

>> Leki poprawiające nastrój, wyciągi ziołowe, tabletki