Alergiczne zapalenie spojówek – przyczyny, objawy, rodzaje i leczenie

Co to jest alergiczne zapalenie spojówek?

Alergiczne zapalenie spojówek to proces zapalny w obrębie spojówki oka, czyli błony śluzowej pokrywającej wewnętrzną stronę powiek oraz zewnętrzną cześć twardówki (biała część gałki ocznej), u podłoża którego leżą reakcje nadwrażliwości immunologicznej na uczulające pacjenta substancje. Dolegliwości spojówkowe okresowo dotyczą nawet 60% populacji ogólnej, a te powstające na tle alergicznym rozpoznaje się u 5 do 20% osób i mogą być zarówno:

• elementem alergii układowej (wówczas mówi się o okresowym zapaleniu spojówek, towarzyszącym katarowi siennemu i innym objawom alergii),
• jak i stanowić osobne, izolowane schorzenie (którego objawy najczęściej są ostre, występujące nagle po kontakcie z alergenem i utrzymujące się nie zazwyczaj nie dłużej niż dwie doby).

Specjaliści rozróżniają dwie postacie zapalenia spojówek na tle alergicznym, a czynnikiem odróżniającym je jest uczulający pacjenta alergen i okres, gdy pacjent ma z nim kontakt:

• sezonowe alergiczne zapalenie spojówek – przyczyną są najczęściej pyłki drzew, chwastów lub traw oraz zarodniki pleśni, występuje wiosną i latem, czasami tez wczesną jesienią,
• całoroczne alergiczne zapalenie spojówek – występuje przez cały rok i najczęściej powodowane jest przez alergię na roztocza kurzu domowego lub sierść zwierząt.

Alergiczne zapalenie spojówek – przyczyny

W spojówce, czyli cienkiej błonie wyściełającej powiekę i pokrywającej białko oka, znajduje się dużo komórek tucznych, czyli komórek układu odpornościowego. W odpowiedzi na różne substancje docierające do oka, takie jak pyłki roślin czy odchody roztoczy, komórki tuczne uwalniają mediatory procesu zapalnego, których celem jest ograniczenie i unieszkodliwienie czynnika uznanego przez układ odpornościowy za szkodliwy – komórki zapalne, takie jak eozynofile, wydzielają  różne związki chemiczne powodujące objawy zapalenia spojówek, czyli przede wszystkim zaczerwienienie, świąd i obrzęk. Najczęstsze alergeny prowadzące do rozwoju zapalenia spojówek to:

• pyłki roślin wiatropylnych oraz inne unoszące się w powietrzu substancje, np. zarodniki grzybów i pleśni, odchody roztocza kurzu domowego czy mikroskopijne płatki skóry zwierząt domowych (psy, koty, gryzonie, ptaki),
• ślina, mocz i inne wydzieliny zwierząt,
• leki lub znajdujące się w nich środki konserwujące,
• składniki kosmetyków lub perfum,
• soczewki kontaktowe lub płyn do ich pielęgnacji,
• alergeny zawodowe występujące w miejscu pracy, np. metale (platyna, chrom, aluminium, wanad, nikiel), chloramina, kalafonia, chlorek winylu, izocyjaniany, enzymy roślinne, drożdży piekarskich i pleśniaka.

>> Pleśniawki u niemowląt - przyczyny, objawy, leczenie

Alergiczne zapalenie spojówek – objawy

Objawy zapalenia spojówek na tle alergicznym mogą się różnić w zależności od przyczyny i czasu trwania. Najłatwiejsze do rozpoznania są zapalenia spojówek towarzyszące innym objawom alergii, takim jak katar sienny, kaszel czy kichanie. Zmiany występują obuocznie, a pacjent skarży się na:

• intensywne swędzenie oczu,
• przekrwienie spojówek,
• łzawienie oczu,
• wydzielinę śluzową z oka,
• delikatny lub umiarkowany obrzęk powiek,
• w przypadku reakcji alergicznej np. na soczewkę kontaktową może pojawić się  olbrzymiobrodawkowe zapalenie spojówek, charakteryzujące się pojawieniem się brodawek pod powieką górną.

>> Całoroczny kalendarz pylenia dla alergików

Intensywność objawów zapalenia spojówek jest zazwyczaj mniejsza w przypadku alergii całorocznych i większa w sezonowych. Zdarza się, że objawy alergicznego zapalenia spojówek mylone są z objawami suchego oka, również występującego przewlekle, ale mającego inne podłoże, a także z innymi schorzeniami oka. Różnice to przede wszystkim:

• w alergii pacjentowi dokucza świąd powiek i spojówek, a w zespole suchego oka to raczej pieczenie i uczucie piasku pod powiekami,
• w alergii częste jest łzawienie oka i występowanie śluzowej wydzieliny, w zespole suchego oka śluz rzadko jest wydzielany, natomiast łzawienie może być skąpe lub nadmierne (zwłaszcza rano),
• w alergii gałka oczna nie powinna boleć, silny ból wskazuje raczej na obecność ciała obcego, wirusowe zapalenie spojówki, jaskrę i inne dolegliwości,
• światłowstręt i zaburzenia widzenia mogą wskazywać na ostre zapalenie spojówek wywołane np. bardzo dużą ekspozycją na alergen, ale częściej są objawem uszkodzenia rogówki, ostrego ataku jaskry lub odklejenia siatkówki czy zatoru tętnicy środkowej siatkówki, wskazana jest więc pilna konsultacja okulistyczna,
• jeśli objawy nie występują obuocznie, lecz początkowo dotykają tylko jednego oka, a do tego pojawia się wydzielina ropna, może to wskazywać na niealergiczne zapalenie spojówek, np. na tle infekcyjnym.

Alergiczne zapalenie spojówek u dzieci

Zapalenia spojówki są jedną z najpowszechniejszych zmian chorobowych narządu wzroku u dzieci, a ich najczęstszymi rozpoznawanymi przyczynami są choroby alergiczne. Choć alergiczne zmiany spojówkowe u maluchów mogą wyglądać groźnie, w większości przypadków nie powodują trwałych uszkodzeń oczu ani stałego pogorszenia widzenia. U dzieci zmiany spojówkowe na tle alergicznym występują obustronnie, mają przewlekły przebieg i zwykle nawracają sezonowo, często też towarzyszą katarowi siennemu, astmie oskrzelowej i atopowemu zapaleniu skóry. Zdarza się, że alergicznemu zapaleniu spojówek u małych dzieci towarzyszą zmiany w rogówce (nacieki rogówkowe, wrastanie naczyń), mogące powodować okresowe pogorszenie widzenia. U dzieci noszących soczewki kontaktowe zdarza się olbrzymiokomórkowe zapalenie spojówek.

Alergiczne zapalenie spojówek – kiedy do lekarza?

W przypadku pacjentów, dla których alergiczne zapalenie spojówek to stały element alergii uogólnionej, diagnostyka choroby opiera się na wywiadzie oraz testach skórnych. Trudniejsze jest rozpoznanie ostrego zapalenia spojówek, które jest pierwszym lub jedynym objawem reakcji organizmu na nowy alergen. Badania przeprowadzone u lekarza okulisty mają wówczas na celu zróżnicowanie choroby z zespołem suchego oka, infekcjami i innymi czynnikami mogącymi wywoływać stan zapalny spojówki, w tym czynnikami drażniącymi (np. dymem papierosowym).

Rozpoznanie może tez opierać się o testy skórne, oznaczanie swoistych przeciwciał przeciw podejrzewanym alergenom lub prowokowanie reakcji alergicznej w spojówce (poprzez podanie do worka spojówkowego zawiesiny zawierającej alergen). Do lekarza trzeba pilnie udać się w każdym przypadku, gdy:

• objawy zapalenia spojówek wystąpiły po raz pierwszy,
• objawy są nasilone, utrudniają codzienne funkcjonowanie,
• nie pomagają dostępne bez recepty i skuteczne wcześniej preparaty antyalergiczne,
• pojawiają się nowe, niepokojące objawy, takie jak np. ból gałki ocznej i zaburzenia widzenia.

>> Testy alergiczne

Leczenie – jakie krople na alergiczne zapalenie spojówek?

Celem leczenia większości przypadków alergicznego zapalenia spojówek jest łagodzenie i kontrola reakcji alergicznej. Pacjent ma do wyboru wiele rodzajów kropli na alergiczne zapalenie spojówek, bez recepty oraz na receptę, ale podstawą terapii jest unikanie kontaktu z alergenem, co może być trudnym zadaniem w przypadku alergii na pyłki roślinne. Gdy nie da się wyeliminować z otoczenia pacjenta czynnika uczulającego, należy często przemywać oczy solą fizjologiczną lub preparatem sztucznych łez, by w ten sposób na bieżąco pozbywać się z powierzchni oka szkodliwych alergenów. Ulgę może przynieść również przykładanie do oczu chłodnych, wilgotnych kompresów z gazy, natomiast zaostrzenie stanu grozi osobom, które nie potrafią powstrzymać się od tarcia oczu.  

W zapaleniu spojówek na tle alergicznym o różnym nasileniu, lekarz może przepisać:

• krople na alergiczne zapalenie spojówek, głównie leki przeciwhistaminowe zmniejszające świąd i łzawienie (emedastyna, epinastyna, azelastyna, ketotifen, olopatadyna),
• krople przeciwhistaminowe z α-mimetykiem, których zadaniem jest dodatkowo obkurczanie naczyń krwionośnych   (nie powinno się ich stosować dłużej niż 2-4 dni ze względu na ryzyko wtórnego przekrwienia spojówek i rozwoju zespołu suchego oka),
• podawane miejscowo glikokortykosteroidy  (zalecane wyłącznie w leczeniu alergicznego zapalenia spojówek o ciężkim przebiegu),
• leki immunosupresyjne (cyklosporyna, takrolimus),
• doustne leki przeciwhistaminowe jako uzupełnienie terapii miejscowej, szczególnie w przypadku osób cierpiących również na katar sienny i inne objawy alergii wziewnej.

W przypadku pacjentów, dla których problemy ze spojówkami to jeden z elementów alergii uogólnionej, objawiającej się również katarem siennym, kichaniem czy duszącym kaszlem, możliwe jest wdrożenie immunoterapii. Dotyczy to np. pacjentów uczulonych np. na pyłki brzozy lub roztocza, a  odczualnie polega wówczas na regularnym podawaniu zwiększanych dawek szczepionki alergenowej w celu wywołania tolerancji immunologicznej. Immunoterapia to skuteczna metoda walki z alergią, ale na jej rezultaty trzeba poczekać kilka lat.

>> Krople do oczu