Atopowe zapalenie skóry – czym jest, jak je rozpoznać i leczyć?

Inne określenia dla atopowego zapalenia skóry, takie jak wyprysk atopowy lub dawniej stosowana świerzbiączka, w samej nazwie przybliżają charakter i specyficzne objawy tego schorzenia. Osobom dotkniętym AZS towarzyszy przewlekły świąd skóry. W wyniku trudnego do opanowania drapania pojawiają się uszkodzenia skóry, co osłabia jej funkcję bariery ochronnej. W konsekwencji dochodzi do nadmiernej utraty wody z głębszych warstw skóry (postępuje jej przesuszenie), a alergeny mają większe szanse wniknięcia do organizmu.

Czym jest atopia?

Atopia jest nieprawidłową reakcją organizmu na alergen, co skutkuje nadmiernym wytwarzaniem przeciwciał IgE, odpowiedzialnych za reakcję alergiczną. Atopowe zapalenie skóry należy do grupy chorób atopowych, podobnie jak astma oskrzelowa, pokrzywka czy katar sienny. Pacjenci mający skłonność do atopii zwykle doświadczają kilku chorób alergicznych jednocześnie. Organizm osoby chorej na AZS nadmiernie reaguje na bardzo niskie dawki alergenu (cząsteczki mogące wywoływać reakcję immunologiczną), które znajdują się w jej otoczeniu. Wyzwalać chorobę może mnóstwo czynników, które są dookoła nas: roztocza kurzu, pyłki kwiatów, zwierząt oraz spożywane jedzenie.

Przyczyny atopowego zapalenia skóry

Pierwsze symptomy atopowego zapalenia skóry u niemal połowy chorych występują już pomiędzy 3. a 6. miesiącem życia, w większości przypadków schorzenie ujawnia się przed 5. rokiem życia. Pochodzenie AZS jest złożone, a jego rozwój stanowi sumę czynników: środowiskowych, genetycznych, immunologicznych i nieimmunologicznych.

U chorych na AZS stwierdza się defekt naskórka o podłożu genetycznym, powodujący nieprawidłowości w składzie powierzchownej warstwy skóry. W rezultacie skóra chorego jest nadmiernie narażona na działające na nią alergeny, staje się sucha, nadwrażliwa i swędząca. Choroba jest uwarunkowania genetyczne, co oznacza, że jeśli jedno lub dwoje rodziców chorowało na atopowe zapalenie skóry lub jakąkolwiek inną chorobę atopową, to prawdopodobieństwo odziedziczenia przez dzieci skłonności do atopii, w tym do AZS jest znaczne.

Jakie są objawy atopowego zapalenia skóry (AZS)?

Najbardziej typowym objawem atopowego zapalenia skóry jest egzema, czyli stan zapalny, który objawia się grudkami na zarumienionej skórze. Zmiany skórne zazwyczaj występują w grupach i układają się w nieregularne kształty. W wyniku drapania się powstają naskórne zmiany – tzw. przeczosy. W zmianach przewlekłych dochodzi do lichenizacji (pogrubienia) skóry oraz jej nadmiernego rogowacenia, czyli rybiej łuski (keratosis pilaris, ichthyosis). W bardzo zaostrzonych stanach może dochodzić do erytrodemii, czyli ogólnego stanu zapalnego skóry, powiększenia węzłów chłonnych i podwyższonej temperatury.

W zależności od wieku pacjenta przebieg choroby można podzielić na trzy fazy: niemowlęcą, dziecięcą i młodzieńczą, która – pomimo nazwy – dotyka również osoby dorosłe. Poszczególne okresy różni lokalizacja zmian. U dzieci objawy AZS często widoczne są na policzkach i czole, podczas gdy u osób dorosłych przede wszystkim w zgięciach kończyn dolnych i górnych. Dodatkowo u dorosłych mogą pojawiać się kolejne objawy AZS, np. łupież białawy, który nie występuje u dzieci.

Czytaj także: Kryteria rozpoznania AZS

Jak rozpoznać atopowe zapalenie skóry?

W diagnostyce często stosowane są punktowe testy skórne i atopowe testy płatkowe, jednak ujemny test nie zawsze oznacza, że choroba nie występuje, a jedynie – że jeszcze nie został znaleziony uczulający alergen. W laboratorium wykonywane są również oznaczenia całkowitego stężenia IgE w surowicy, które są wyznacznikiem alergii u danego pacjenta. Ponieważ atopowe zapalenie skóry jest chorobą alergiczną, nie jesteśmy w stanie jej wyleczyć, a jedynie leczymy ją objawowo. W niektórych przypadkach można spróbować odczulać chorego, jednak zazwyczaj czynników alergizujących jest zbyt wiele.

Jak zapobiegać i leczyć nawroty zapalenia w AZS?

Leczenie AZS jest złożone i wymaga stałej obserwacji stanu skóry. Jest to ważne zwłaszcza w przypadku dzieci, które same najczęściej nie są w stanie określić, po jakich pokarmach i w jakich sytuacjach czują się źle. Pacjenci powinni minimalizować kontakt z uczulającymi ich alergenami, co nie jest proste ze względu na wielość alergenów oraz powszechność ich występowania. Nasilenie objawów AZS pojawia się w reakcji na stres, stąd w ramach zapobiegania rzutom choroby zaleca się unikanie sytuacji stresujących, szczególnie przewlekle.

W trakcie zaostrzenia objawów konieczna jest konsultacja z alergologiem, który dobierze odpowiednie leki przeciwhistaminowe, mające jednocześnie właściwości przeciwświądowe, oraz inne leki hamujące rozwój alergii – do stosowania miejscowo lub ogólnie (np. leki immunosupresyjne).

Warto zadbać o to, żeby wykluczyć z diety pokarmy, po których pacjenci czują się źle i dostają wysypki. Kluczową rolę odgrywa również unikanie alergenów znajdujących się w proszkach i płynach do płukania, które bardzo mocno drażnią i tak już zmienioną chorobowo skórę. Należy unikać odzieży z wełny i innych „gryzących” materiałów. Ważna jest jakość pościeli, w której śpi pacjent, ona także powinna być miękka i niedrażniąca. Wpływ na stan skóry z AZS mają też zabiegi higieniczne i pielęgnacyjne. Należy unikać środków mocno złuszczających środków do mycia i mydeł oraz regularnie nawilżać i lekko natłuszczać skórę.

AZS – choroba nie tylko ciała

Atopowe zapalenie skóry to choroba, która może mieć negatywny wpływ na psychikę pacjenta. Dzieci i nastolatki, u których AZS jest diagnozowane najczęściej, mają problem z akceptacją w swoim otoczeniu. Ciężko jest wyjaśnić ich rówieśnikom, skąd biorą się na ich ciele czerwone plamy, zrogowacenia, blizny po zaostrzeniach choroby. Na szczęście, tylko u około 30 proc. chorych objawy utrzymują się aż do wieku dorosłego. W pozostałych 70% objawy ustępują całkowicie lub występują w dużo łagodniejszej formie, nad którą chory jest w stanie panować.