Układ immunologiczny (odpornościowy) odgrywa kluczową rolę dla ochrony organizmu zarówno przed czynnikami zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi. Na czym polega jego praca?
Co to jest układ odpornościowy? Jak działa?
Fenomen układu odpornościowego polega na jego umiejętności do rozpoznawania komórek własnych i obcych oraz zdolność uczenia się i zapamiętywania. Układ immunologiczny chroni organizm zarówno przed czynnikami zewnętrznymi (wirusami, bakteriami, grzybami), jak i przed niekorzystnymi procesami wewnętrznymi, takimi jak np. szkodzenia tkanek czy procesy nowotworowe.
Układ odpornościowy – w porozumieniu z układami hormonalnym i neurologicznym – strzeże równowagi wewnątrz organizmu.
Co to jest odporność?
Odporność jest to zdolność organizmu to zwalczania patogenów i ochrony organizmu przed drobnoustrojami chorobotwórczymi. W zwalczaniu patogenów organizm wykorzystuje dwa rodzaje odporności – nabytą (swoistą) i wrodzoną (nieswoistą).
Pierwszą linią obrony organizmu przed patogenami stanowi odporność nieswoista. Uaktywnia się ona każdorazowo przy kontakcie z drobnoustrojem, jest mniej wyspecjalizowana od odporności nabytej, aczkolwiek pozwala na szybsze rozpoznanie i zwalczenie patogenu. Za odporność wrodzoną odpowiadają liczne komórki układu odpornościowego. Są to między innymi:
- Makrofagi
- Granulocyty
- Monocyty
- Komórki tuczne
- „wrodzone” limfocyty γδ (czyt. Gammadelta)
- Komórki NK i NKT
- Naturalne komórki limfoidalne (ILC)
Odporność nabyta, jak sama nazwa wskazuje wykształca się z czasem, cechuje ją jednak wysoka precyzyjność w rozpoznawaniu patogenów. Po kontakcie z drobnoustrojem komórki układu odpornościowego uczą się go i wytwarzają pamięć immunologiczną. Dzięki temu, po ponownym zetknięciu z tym samym drobnoustrojem inicjują odpowiedź immunologiczną. Za odporność swoistą odpowiedzialne są:
- Limfocyty T – warunkujące odpowiedź swoistą typu komórkowego
- Limfocyty B – warunkujące odpowiedź swoistą typu humoralnego
- Komórki prezentujące antygen
- Cytokiny
- Przeciwciała
Organizm wykorzystuje dwa typy odpowiedzi swoistej – komórkową i humoralną. W odpowiedzi komórkowej dochodzi namnażania limfocytów T, które zwalczają infekcję, natomiast w odpowiedzi humoralnej następuje tworzenie przeciwciał przez limfocyty B, które łączą się z patogenami, co ułatwia ich eliminację.
Układ odpornościowy a szczepienia
Mechanizm nabywania przez organizm odporności względem konkretnych patogenów wykorzystywany jest w szczepieniach ochronnych. Szczepionki zawierają osłabione lub martwe patogeny, produkowane przez nie toksyny lub ich antygeny. To za mało, żeby w wyniku szczepienia rozwinęła się choroba, ale wystarczająco dla układu odpornościowego, żeby nauczył się, jak zwalczać daną chorobą. Kiedy będąc zaszczepionymi, np. na grypę sezonową, zetkniemy się z wirusem, układ odpornościowy szybko go rozpozna i „przypomni sobie” jak z nim walczyć. Jeśli zaszczepienie nie jesteśmy, wówczas zetknięcie z nowym wirusem (wirus grypy co roku jest inny) powoduje, że organizm musi się najpierw zidentyfikować, a potem nauczyć, jak go zwalczyć. W tym okresie rozwijają się objawy choroby – wysoka gorączka, bóle mięśnie, osłabienie.
Szczepionki zawierają osłabione lub martwe patogeny, produkowane przez nie toksyny lub ich antygeny. To za mało, żeby w wyniku szczepienia rozwinęła się choroba, ale wystarczająco dla układu odpornościowego, żeby nauczył się, jak zwalczać daną chorobą.
Co wpływa na odporność?
Rolą układu immunologicznego jest ochrona organizmu przed zakażeniami i innymi chorobami. Zaburzenia w regulacji odpowiedzi immunologicznej mogą powodować upośledzenie procesów namnażania, dojrzewania i wzajemnego oddziaływania komórek układu immunologicznego, a jego ścisłe powiązanie z innymi układami sprawia, że na jego pracę ma wpływ wiele czynników.
Na naszą odporność oraz aktywność układu odpornościowego wpływają m.in:
- Wiek
- Płeć
- Czynniki genetyczne
- Dieta
- Aktywność fizyczna
- Stres
