Uczulenia na antybiotyki stanowią około 10% wszystkich alergicznych reakcji polekowych. Pojawiają się zarówno wśród dorosłych, jak i dzieci, choć ryzyko wystąpienia wzrasta wraz z wiekiem. Ulegają im częściej kobiety niż mężczyźni, a alergia na antybiotyk nierzadko pojawia się u osób, które wcześniej dobrze tolerowały lek.
Uczulenie na antybiotyki – czy wysypka to jedyny objaw? Co stosować w razie takiej alergii?
W serwisie Apteline.pl zgodnie z wizją Grupy NEUCA zależy nam na przekazywaniu treści najwyższej jakości – sprawdzonych informacji, eksperckiej wiedzy. Dlatego nasze teksty piszą i weryfikują specjaliści – farmaceuci i lekarze.
Czym jest uczulenie na antybiotyki?
Alergia na antybiotyki to nieprawidłowa obronna reakcja organizmu, która ujawnia się mimo stosowania leku zgodnie z zaleceniami lekarza. Może być spowodowana samym antybiotykiem lub produktami powstającymi z jego rozkładu.
Wysypka po antybiotyku i inne objawy uczulenia
Reakcje nadwrażliwości na antybiotyki zostały sklasyfikowane w trzech grupach:
- Reakcja natychmiastowa – występuje w pierwszej godzinie od podania leku; jest zależna od przeciwciał klasy IgE i obejmuje następujące objawy:
- pokrzywka
- obrzęk naczynioruchowy
- skurcz oskrzeli
- spadek ciśnienia krwi
- wstrząs anafilaktyczny.
- Reakcja przyspieszona – występuje po jednej godzinie do 72 godzin od podania leku; jest zależna od aktywności limfocytów T, a do jej objawów zalicza się:
- skurcz oskrzeli
- obrzęk głośni
- rumień trwały
- kontaktowe zapalenie skóry
- wysięk złuszczający dłoni
- wyprzeniowa i zgięciowa osutka, tzw. zespół pawiana.
- Reakcja późna – występuje po 72 godzinach od zażycia leku; do jej symptomów zaliczane są:
- wysypka odropodobna
- śródmiąższowe zapalenie nerek
- niedokrwistość hemolityczna
- neutropenia
- trombocytopenia
- choroba posurowicza
- gorączka polekowa
- zespół Stevensa-Johnsona.
>> Swędząca wysypka na ciele u dorosłego i dziecka – co oznacza?
Wstrząs anafilaktyczny po stosowaniu antybiotyków
Najbardziej niebezpieczną postacią nadwrażliwości na antybiotyki jest wstrząs anafilaktyczny, który występuje z częstością 1 na 25 000 kuracji antybiotykowych. Jest to stan bezpośrednio zagrażający życiu i wymaga jak najszybszej interwencji lekarskiej (podania adrenaliny). W 10% przypadków wstrząs anafilaktyczny przyczynia się do śmierci pacjenta. Objawy, które wskazują na wystąpienie wstrząsu i stwarzają konieczność pilnej interwencji medycznej, to:
- nudności
- zawroty głowy
- spadek ciśnienia tętniczego krwi
- spłycenie oddechu
- obrzęk dróg oddechowych
- utrata przytomności.
Jak sprawdzić uczulenie na antybiotyk?
Podstawą diagnostyki alergii na antybiotyki jest zebrany przez lekarza szczegółowy wywiad. Konieczne jest omówienie pojawiających się objawów nadwrażliwości oraz istnienie związku czasowego pomiędzy ich pojawieniem się a podaniem leku.
>> Znajdź internistę w CM Świat Zdrowia
Uczulenie na antybiotyki – testy
Po upływie 3-6 tygodni od wystąpienia reakcji alergicznej na antybiotyk można rozpocząć pełną diagnostykę alergii, która obejmuje kilka rodzajów testów diagnostycznych:
- punktowe testy skórne (tzw. testy prick) – przydatne w diagnostyce reakcji natychmiastowych; polegają na podawaniu na skórę antybiotyków w postaci dożylnej w dawce niedrażniącej, a następnie obserwację pojawiających się bąbli będących potwierdzeniem alergii;
- testy śródskórne – wykonuje się je, aby zdiagnozować zarówno reakcje natychmiastowe, jak i opóźnione (w zależności od czasu odczytu wyniku); polegają na wprowadzaniu pod skórę roztworu antybiotyku po rozcieńczeniu do 1/100 stężenia niedrażniącego;
- testy płatkowe – przydatne w diagnostyce reakcji nie natychmiastowych; polega na podawaniu 5% roztworu antybiotyku zawieszonego w wazelinie na skórę w okolicy pleców;
- testy prowokacyjne – stanowią tzw. złoty standard w diagnostyce alergii na antybiotyki; polegają na kontrolowanym podawaniu podejrzanego antybiotyku we wzrastających dawkach (od 1/100 dawki terapeutycznej do osiągnięcia pełnej dawki), koniecznie w odpowiednich warunkach pod okiem wyspecjalizowanego personelu;
- testy in vitro – obecnie mało przydatne klinicznie; można do nich zaliczyć np. oznaczanie swoistego IgE w surowicy krwi, test aktywacji bazofilów, test transformacji limfocytów.
Przed rozpoczęciem testów diagnostycznych należy zaprzestać stosowania leków przeciwalergicznych, glikokortykosteroidów, leków immunosupresyjnych oraz wszelkich leków mogących zakłócić objawy reakcji alergicznej (trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, beta-blokery, inhibitory konwertazy angiotensyny).
Błędne stwierdzenie alergii na lek
Alergia na antybiotyki to problem często błędnie rozpoznawany. Szacuje się, że nawet 10% osób stosujących antybiotyki zgłasza podejrzenie alergii, które potwierdza się jedynie w przypadku 1 na 10 z tych osób. Nie każda reakcja skórna pojawiająca się podczas stosowania antybiotyku jest bowiem objawem reakcji alergicznej. Może ona być zarówno objawem toczącej się w organizmie choroby, wynikiem działania innych stosowanych jednocześnie leków lub po prostu działaniem niepożądanym danego antybiotyku. Dlatego też z uznaneiem, że ma sie alergię na antybiotyk warto wstrzymać się do czasu wykonania testów diagnostycznych zleconych przez lekarza.
>> Biegunka po antybiotyku – jak jej zapobiegać i ją leczyć?
Które antybiotyki najczęściej uczulają?
Za antybiotyki o najwyższym potencjale alergizującym uznaje się antybiotyki beta-laktamowe, do których zaliczane są:
- penicyliny naturalne (penicylina benzylowa, penicylina V)
- penicyliny półsyntetyczne (amoksycylina, ampicylina, oksacylina, dikloksacylina, metycylina)
- cefalosporyny:
- I generacji (cefaleksyna, cefadroksyl, cefacetryl, cefazedon)
- II generacji (cefuroksym, cefaklor, cefamandol, cefotiam)
- III generacji (cefotaksym, ceftriakson, ceftazydym, cefoperazon)
- IV generacji (cefepim, cefiprom)
- karbapenemy (imipenem, meropenem)
- monobaktamy (aztreonam).
Szacuje się, że uczulenie na beta-laktamy stanowi 6-25% wszystkich reakcji nadwrażliwości na leki, a jednocześnie 75% przypadków alergii powodowanych przez antybiotyki. W przypadku dzieci antybiotyki beta-laktamowe odpowiadają za niemal połowę wszystkich reakcji polekowych.
>> Antybiotyk dla dziecka – kiedy i w jakiej dawce stosować?
O wiele rzadziej reakcje alergiczne wywołują makrolidy, do których zalicza się m.in. klarytromycynę, azytromycynę, roksytromycynę, spiramycynę – te antybiotyki odpowiadają za 1-3% przypadków polekowych reakcji alergicznych.
Co stosować na uczulenie po antybiotyku?
Podstawową formą postępowania w przypadku alergii na antybiotyk jest zaprzestanie jego stosowania. Takie działanie jest często wystarczające i pozwala na ustąpienie objawów klinicznych w ciągu kilku dni lub tygodni. W przypadku poważnych reakcji, takich jak wstrząs anafilaktyczny, zespół Stevensa-Johnsona czy toksyczna nekroliza naskórka, konieczne jest podjęcie intensywnego leczenia. Alergia na antybiotyk to niestety nieuleczalna przypadłość. Pacjent ze zdiagnozowaną alergią na antybiotyk powinien być poinformowany, jakich leków ma unikać w przyszłości, jak również powinien sam informować o tym fakcie personel medyczny (warto nosić w portfelu kartkę z taką informacją). Konieczne jest wówczas zastosowanie innego antybiotyku.
>> Antybiotykoterapia – kiedy sięgać po antybiotyk i jak go stosować?
- Krauze A. Praktyczne aspekty diagnostyki alergii na leki ze szczególnym uwzględnieniem alergii na antybiotyki β-laktamowe i leki miejscowo znieczulające. Alergoprofil 2008; 4(4): 2-7.
- Frachowicz K, Wardzyńska A, Kowalski M. Na czym polega deetykietyzacja alergii na penicyliny? Nowe koncepcje w diagnostyce nadwrażliwości na antybiotyki β-laktamowe. Alergia Astma Immunologia 2020; 25(4): 171-179.
- Korzeniowska K, Jabłecka A, Simon K. Działania niepożądane antybiotyków β-laktamowych. Nowiny Lekarskie 2008; 77(2): 134-139.
- Rozłucka L, Słota K, Rogala B, Gluck J. Nadwrażliwość na cefalosporyny o dwóch różnych łańcuchach bocznych. Alergia Astma Immunologia 2019; 24(3): 151-154.
- Obtułowicz K. Alergia na leki. Przegląd Lekarski 2000; 57(9): 503-504.
