Antybiotykoterapia – kiedy sięgać po antybiotyk i jak go stosować?

Antybiotyk? Bardzo proszę – Polska do niedawna znajdowała się w czołówce państw europejskich, w których antybiotyki były przepisywane najczęściej.¹ Tendencja do zalecania antybiotykoterapii bez dokładnego rozpoznania patogenu powodującego infekcję na szczęście maleje. Dzięki akcjom edukacyjnym takim jak Narodowy Program Ochrony Antybiotyków świadomość na temat terapii zwiększa się i u personelu medycznego, i wśród pacjentów.

Kiedy stosować antybiotyki?

Penicylina, czyli pierwszy antybiotyk, odkryty w roku 1928, była przełomem w medycynie. Dzięki antybiotykom uleczalne stały się gruźlica czy dżuma. Termin antybiotyk pochodzi z języka greckiego i oznacza „przeciw życiu” – w praktyce jednak: przeciw życiu bakterii i grzybów. Tylko w przypadku wywołanych przez nie zakażeń antybiotyki są skuteczne (hamują namnażanie się drobnoustrojów lub niszczą ich żywe komórki). Dlatego ordynowanie antybiotyku powinno wystąpić tylko wtedy, gdy lekarz ma pewność co do źródła infekcji (charakterystyczne objawy zakażenia bakteryjnego, miejsce występowania zakażenia). W przypadku wątpliwości co do pochodzenia choroby powinien zlecić wykonanie posiewu. Jeśli z kolei leczenie antybiotykiem pozostaje nieskuteczne, wówczas należy wykonać antybiogram, który wykaże, na jaki antybiotyk bakterie są wrażliwe.

Kiedy nie podawać antybiotyku?

Ok. 95 proc. przypadków ostrego zapalenia oskrzeli powodowana jest przez wirusy.² Podobnie z ostrym zapaleniem zatok i ostrym zapaleniem gardła – wirusy wywołują 50 – 80 proc. przypadków.³ Także w zapaleniu ucha środkowego nie ma sensu podawać antybiotyku, przynajmniej w pierwszej fazie, która jest powodowana przez wirusy (dopiero z czasem może dojść do powikłań, przy których konieczny jest antybiotyk). W praktyce jednak schorzenia te, szczególnie jeśli pojawiają się u dzieci, często są leczone antybiotykiem. Tymczasem antybiotyk podany bez potrzeby nie zapobiega zakażeniu bakteryjnemu, za to bakterie uczą się sobie z nim radzić – stają się antybiotykooporne.

>> Antybiotyk dla dziecka – kiedy i w jakiej dawce stosować?

Błędy podczas stosowania antybiotykoterapii

Sukces leczenia antybiotykiem zależy zarówno od właściwego doboru leku, jak i sposobu jego przyjmowania. Do najczęstszych błędów pacjentów podczas leczenia antybiotykiem zalicza się:

1.      Nieprzestrzeganie godzin przyjmowania leku

Antybiotyki powinny być przyjmowane w równych odstępach czasu – w zależności od rodzaju co 24, 12 lub 8 godzin. Dzięki regularnemu przyjmowaniu dawki leku ich stężenie w organizmie jest stałe, a drobnoustroje nie są w stanie się namnażać. Robienie zbyt dużych przerw daje im czas na dalszy rozwój, co opóźnia leczenia.

2.      Przerwanie przyjmowania antybiotyku

Antybiotyki zawsze należy przyjąć do końca, czyli przez tyle dni, ile zalecił lekarz. Zwykle terapia trwa 8−10 dni, rzadko krócej, i zależy od stanu zdrowia pacjenta i przebiegu leczenia. Pacjenci często rezygnują z antybiotykoterapii, kiedy tylko poczują się lepiej. Jest to bardzo niekorzystne, gdyż znacznie zwiększa szansę na ponowną aktywność bakterii, które wywołały chorobę.

3.      Brak ochrony układu pokarmowego podczas antybiotykoterapii

Antybiotyki są zgubne nie tylko dla bakterii chorobotwórczych, lecz także dla korzystnych dla naszego zdrowia bakterii skolonizowanych w układzie pokarmowym. Skutkiem takiego wyjałowienia organizmu bywa biegunka poantybiotykowa. Dla ochrony dobroczynnych bakterii należy więc przyjmować preparaty osłonowe (probiotyki) zarówno w postaci leków, jak i naturalne (jogurty, kefiry, kiszonki). Preparaty probiotyczne powinny być przyjmowane około godziny po podaniu antybiotyku, by lek nie zniszczył „dobrych” drobnoustrojów. Można je stosować także po zakończeniu antybiotykoterapii, aby przyspieszyć odbudowę flory bakteryjnej w układzie pokarmowym.

Jak dobrać probiotyk? Radzi farmaceuta

Leczenie antybiotykiem burzy równowagę mikroflory bakteryjnej w jelitach, przez co najczęściej odczuwamy zakłócenia pracy układu pokarmowego i osłabienie. By wesprzeć odpowiedź obronną organizmu, warto sięgnąć po preparaty ze szczepami Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus rhamnosus oraz Bifidobacterium bifidum. Na biegunkę po antybiotyku zaleca się m.in. probiotyczne grzyby z gatunku Saccharomyces boulardii. Szczep hamuje rozwój patogennych drożdżaków i można przyjmować go razem z lekiem.

Farmaceuta Apteline Tomasz Patro

>> Probiotyki, prebiotyki, synbiotyki – czym się różnią, jak działają