Antybiotykooporność – oporność na antybiotyki

Antybiotyki uznawane są za jedno z najważniejszych odkryć medycyny. Poza udokumentowanym leczeniem chorób bakteryjnych stanowią jedno z najważniejszych „medycznych narzędzi”. Bez nich nie byłoby możliwe wykonywanie takich procedur medycznych jak operacje, przeszczepy i wiele innych.

Znanych jest ponad 15 klas antybiotyków, które różnią się pod względem struktury chemicznej i oddziaływania na bakterie. Konkretny antybiotyk może bowiem skutecznie zwalczać jeden lub wiele rodzajów bakterii.

Antybiotyki na bakterie

Działanie antybiotyków polega na uśmiercaniu bakterii lub wpływaniu na nią w taki sposób, by ograniczyć jej możliwości rozmnażania się. W pierwszym przypadku mówimy o działaniu bakteriobójczym, w drugim – bakteriostatycznym. Ciekawe jest to, że niektóre antybiotyki mogą oddziaływać jednocześnie na wiele typów bakterii (do takich wszechstronnych „zabójców” należą np. antybiotyki z grupy tetracyklin i aminoglikozydów), a inne zwalczają tylko określone rodzaje drobnoustrojów (np. penicylina).

Antybiotyki nie działają na wirusy!

Są choroby wywoływane przez bakterie od zawsze oporne na antybiotyki. Ale to niewielka grupa. Zasadniczo oporność na antybiotyki jest skutkiem ich niewłaściwego stosowania. Przykład klasyczny i ciągle często spotykany to antybiotyk przyjmowany podczas przeziębienia lub grypy. Obydwa schorzenia wywołują wirusy, na które antybiotyki nie działają.

Jednak obecność antybiotyku w organizmie osłabionym wirusem może wpłynąć na któryś rodzaj naszych wewnętrznych bakterii w ten sposób, że je uodporni. Może więc w przyszłości, gdy antybiotyk będzie konieczny, okaże się nieskuteczny ze względu na uodpornienie organizmu. Choćby dlatego, że mogło dojść do mutacji bakterii czy pojawienia się nowych szczepów (np. nowe szczepy bakterii takich jak gronkowiec złocisty, enterokoki, pałeczki Gram-ujemne nie poddają się antybiotykom).

Superbakterie oporne na antybiotyki

Bakterie, które rozwinęły oporność na wiele antybiotyków, określa się czasem mianem „superbakterii”. Jeśli będzie ich coraz więcej, nie można wykluczyć powrotu do ery preantybiotykowej. Tak w każdym razie przewiduje część bakteriologów.

A już dziś odporne na antybiotyki są np. bakterie, które wywołują zakażenia układu moczowego, zapalenie górnych i dolnych dróg oddechowych, skóry i tkanki podskórnej. Jeszcze jedna smutna prawda: miejscem, gdzie łatwo o „złapanie” opornej bakterii, jest szpital. Potwierdzają to sami lekarze i często przed przyjęciem na zabieg chirurgiczny zlecają wykonanie szczepień ochronnych.

Według raportu European Center for Disease Prevention and Control (ECDC) znajdujemy się w gronie krajów, w których bakterie wykazują szczególnie wysoką oporność na leczenie. Na dotychczasowe antybiotyki oporne stają się bakterie wywołujące m.in. zapalenie płuc,infekcje opon mózgowych, dróg moczowych i kości.

Naukowcy podają aż 6 patogenów, które stały się dla nas wyjątkowo groźne. Wśród nich są:

• pałeczka okrężnicy (E. coli),
• pałeczka zapalenia płuc (Klebsiella pneumoniae),
• pałeczka ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa),
• Acinetobacter,
• dwoinka zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae),
• paciorkowiec kałowy (Enterococcus faecalis).

Dwie z nich - Acinetobacter oraz pałeczka ropy błękitnej - zaliczane są do grona najwyższego ryzyka.

Przyczyny oporności na antybiotyki

Najczęstszą przyczyną oporności, jaką wskazują eksperci, jest nadużywanie antybiotyków w
schorzeniach wywołanych przez inne niż bakteryjne czynniki, np. podczas infekcji wirusowych.
Coraz częściej powszechnie stosowane antybiotyki nie działają na groźne bakterie. Każdego roku z
tego powodu na świecie umiera ponad 700 tys. osób. Do 2020 liczba ta globalnie może wzrosnąć aż
do 10 milionów - ostrzega WHO.

Eksperci uważają, że bardzo dużo. Przede wszystkim należy zrezygnować z samoleczenia antybiotykami, bo mamy ten niedobry zwyczaj, że przy większej niedyspozycji sięgamy po resztki antybiotyku, które zostały nam z poprzedniej kuracji.

Kolejny zły zwyczaj to załatwianie sobie leku bez recepty, bywa, że w ogóle bez kontaktu z lekarzem. Podobno jest to praktyka, która negatywnie wyróżnia nas na tle mieszkańców innych państw Unii Europejskiej.

Poza tym pacjenci często skracają czas terapii antybiotykami, gdy poczują się lepiej, albo zmniejszają dawki stosowanego leku, niestety bez porozumienia z lekarzem (np. przyjmują lek raz zamiast 2-3 razy dziennie). Tymczasem gdy stężenie leku w organizmie jest za niskie, część bakterii przeżywa i może rozwinąć oporność. Lekarz, dobierając i przepisując antybiotyk, bierze pod uwagę nie tylko spektrum jego działania, ale również odpowiednią dawkę i czas terapii.

Duże znaczenie ma także regularność i punktualność w stosowaniu antybiotyku. Należy go przyjmować wręcz z zegarkiem w ręku, gdyż przyjęcie kolejnej dawki choćby o godzinę później może się przyczynić do gorszego wyniku terapii. Z lekarskiej praktyki wynika, że brzemienne w skutki jest także zbyt późne zgłaszanie się do lekarza, kiedy choroba jest już tak zaawansowana, że trudno ustalić, jakie bakterie odpowiadają za jej rozwój. Wtedy dobrym rozwiązaniem może okazać się zastosowanie antybiotykoterapii celowanej po wykonaniu badania mikrobiologicznego, tzw. antybiogramu.

Antybiogram - kiedy i jak go zrobić?

Wykonanie badań mikrobiologicznych nie jest niezbędne przed podaniem każdego antybiotyku i za każdym razem, gdy lekarz podejrzewa infekcję bakteryjną. Zasadą jest, że antybiogram wykonuje się wówczas, gdy leczenie nie idzie po myśli lekarza. Na przykład w częstych w naszym klimacie infekcjach górnych dróg oddechowych czy gardła decyzja o podaniu antybiotyku i wyborze konkretnej substancji leczniczej zapada na podstawie wiedzy lekarza, który wie, że dane schorzenie najczęściej wywoływane jest przez określony typ bakterii. Podobnie jest w przypadku zakażeń bakteryjnych w pochwie. Gardło czy pochwa to nie są środowiska jałowe, zawsze z wymazu z nich wyhoduje się jakieś bakterie.

Inna sytuacja jest z drogami moczowymi. Mocz do badania powinien być jałowy, dlatego zaleca się, by próbkę do badania pobierać z końca strumienia; mocz, który wcześnie wypłynie wypłucze bakterie, które mogą dostawać się do dróg moczowych z zewnątrz i fałszować wynik. Podanie antybiotyku mającego zwalczyć zakażenie dróg moczowych warto więc poprzedzić badaniem mikrobiologicznym.

>> Antybiogram – co to jest? Posiew moczu z antybiogramem, antybiogram pochwy