Antybiotyk a słońce. Czy biorąc antybiotyk, można się opalać?

Reakcje skóry na słońce

Promieniowanie słoneczne jest niezbędne do życia i wywołuje wiele korzystnych efektów dla organizmu, z których najbardziej znanym jest fizjologiczne syntezowanie witaminy D przez skórę. Po kontakcie z promieniowaniem UV może jednak dochodzić do reakcji niepożądanych, które najprościej podzielić na trzy grupy:

1. Reakcja zdrowej skóry na nadmierny kontakt ze słońcem, czyli poparzenia słoneczne.
2. Reakcja chorej skóry, dla której kontakt ze słońcem oznacza zaostrzenie objawów istniejącej choroby, np. w przebiegu trądziku czy tocznia rumieniowatego.
3. Fotodermatozy, czyli nieprawidłowe reakcje skóry na słońce związane z nadwrażliwością na promieniowanie UV, zależne od czynników zewnętrznych (leki, kosmetyki, żywność fototoksyczna) lub mechanizmów immunologicznych (fotoalergie, fotouczulenia).

Antybiotyki a przebywanie na słońcu

Antybiotyki to jedna z kilku grup leków przyczyniających się do powstawania fotodermatoz, choć nie każdy lek o działaniu bakteriobójczym czy bakteriostatycznym powoduje patologiczne reakcje skórne pod wpływem promieniowania UV. Dlatego bardzo ważne jest, by pacjent rozpoczynający antybiotykoterapię zapoznał się z ulotką przepisanego leku. W wielu przypadkach oddziaływanie fototoksyczne czy fotouczulające utrzymuje się nawet przez kilka tygodni po odstawieniu preparatu. Do silnie uwrażliwiających na działanie słońca antybiotyków i chemioterapeutyków (czyli preparatów umownie zaliczanych do antybiotyków) należą:

1. Tetracykliny i ich pochodne, zwłaszcza doksycyklina – stanowią częstą przyczynę występowania reakcji fototoksycznych: od łagodnych zmian skórnych przypominających oparzenia słoneczne z rumieniem i pieczeniem do poważnych reakcji przypominających zapalenie skóry. Bywają też przyczyną dystrofii paznokci z fotoonycholizą (oddzieleniem się płytki paznokcia) i dyschromią (zaburzeniem pigmentacji skóry). Za względnie bezpieczne dla skóry uważa się limecyklinę i minocyklinę, również wchodzące do grupy tetracyklin.
2. Fluorochinolony, a zwłaszcza sparfloksacyna, lomefloksacyna i klinafloksacyna – powodują zarówno reakcje fototoksyczne, jak i fotoalergiczne. Objawy skórne to intensywny, rozlany rumień, zwłaszcza w miejscach narażonych na ekspozycję słoneczną, takich jak twarz, szyja i dekolt, a także brązowożółte przebarwienia paznokci oraz fotoonycholiza. Większość fluorochinolonów jest szybko usuwana z organizmu, a ich fototoksyczność jest mniej szkodliwa dla organizmu, gdy leki przyjmowane są wieczorami.  
3. Sulfonamidy – reakcje nadwrażliwości nie są częste, głównie z powodu coraz rzadszego stosowania tej grupy leków, ale mogą się zdarzać w terapii sulfametoksazolem, sulfizoksazolem, sulfadiazyną, sulfacetamidem i sulfaguanidyną.
4. Cefalosporyny trzeciej generacji – półsyntetyczne antybiotyki β-laktamowe, które mogą powodować teleangiektazję, czyli rozszerzanie się drobnych naczyń krwionośnych lub zwiększać podatność na oparzenia słoneczne.

>> Jak chronić oczy przed promieniowaniem UV?

Antybiotyk a słońce – ryzyko powstania odczynu fototoksycznego

Odczyn fototoksyczny może wystąpić u każdej osoby poddanej jednocześnie promieniowaniu UV i działaniu czynnika drażniącego, którym może być antybiotyk. Ich połączenie prowadzi do uwalniania wysokoenergetycznych form tlenu uszkadzających skórę i wywołujących ostrą reakcję zapalną.

Objawy wyprysku fototoksycznego to rumień i pęcherze przypominające poparzenie słoneczne, ale z obecnością ognisk pozapalnego ciemnienia skóry.

Zmiany pojawiają się zazwyczaj w ciągu kilku minut do kilku godzin po ekspozycji w miejscach najbardziej narażonych na nasłonecznienie. Rozmiar wyprysku fototoksycznego zależy od czasu ekspozycji i rodzaju przyjętej substancji drażniącej. Zdarza się, że po ustąpieniu reakcji ostrej dochodzi do reakcji opóźnionej w postaci przebarwień skóry, przebarwienia mogą występować też bez poprzedzających je objawów w postaci rumienia czy pęcherzy. Najbardziej charakterystyczna reakcja skórna to tzw. berloque dermatitis, zmiana o liniowym układzie, pojawiająca się m.in. po stosowaniu preparatów zawierających olejek bergamotowy.

Antybiotyk a słońce – ryzyko powstania odczynu fotoalergicznego 

Uczulenie na słońce po antybiotyku zdarza się rzadziej niż odczyn fototoksyczny. W przypadku odczynów fotoalergicznych znaczącą rolę odgrywa działanie układu odpornościowego. Zmiany skórne, nazywane w tym przypadku fotoalergicznym wypryskiem kontaktowym, nie pojawiają się u każdej osoby przyjmującej antybiotyk i wystawionej na działanie promieniowania UV, lecz zależne są od specyficznej reaktywności immunologicznej organizmu. Nasilenie reakcji tylko w niewielkim stopniu zależy od dawki leku, pod wpływem słońca dochodzi do uwolnienia prozapalnych cytokin i chemokin oraz pojawienia się zmian skórnych.

Wyprysk to zazwyczaj grudkowate wykwity, plamy rumieniowe lub pęcherze z silnym świądem, pojawiające się w miejscach ekspozycji na promieniowanie UV, ale również w okolicach nieeksponowanych, np. okrywanych ubraniem.

Objawy pojawiają się zwykle po 24-72 godzinach, czyli znacznie później niż objawy odczynu fototoksycznego. U niektórych pacjentów może dojść do wytworzenia się opornej na leczenie przetrwałej nadwrażliwości na światło.

Antybiotyk a słońce – ryzyko powstania ostudy

Ostuda (chloazma, melazma) to zmiana skórna związana ze wzmożonym wytwarzaniem melaniny, pojawiająca się głównie u kobiet ciężarnych, ale czynnikiem ryzyka są też: stosowanie doustnej antykoncepcji, hormonalnej terapii zastępczej, niektóre choroby (np. guzy jajnika), a także promieniowanie UV w połączeniu z przyjmowaniem leków światłouczulających, np. antybiotyków z grupy tetracyklin oraz retinoidów. Ostuda występuje pod postacią nieregularnych, ciemnobrunatnych plam wyraźnie odgraniczających się od zdrowej skóry, bez odczynu zapalnego. Najczęściej pojawia się na czole, policzkach i nosie, rzadziej na żuchwie czy nad wargami. Przebarwienia są trwałe, ale można się ich pozbyć w gabinetach kosmetologicznych, m.in. z wykorzystaniem lasera lub peelingów chemicznych. 

>> Pierwsza pomoc w przypadku udaru słonecznego

Czy biorąc antybiotyk, można się opalać?

Podczas terapii antybiotykowej najbezpieczniej zrezygnować z opalania. Bezwzględnie należy zapoznać się z informacjami zamieszczonymi na ulotce leku. Jeżeli znajduje się na niej zapis, że przyjmowanie antybiotyku i przebywanie na słońcu może być niebezpieczne i może wiązać się z powstaniem odczynów fototoksycznych i fotoalergicznych, wówczas opalanie trzeba odłożyć na czas po antybiotykoterapii.

>> Zdrowe i bezpieczne opalanie – najważniejsze zasady