Trypofobia – czym jest strach przed dziurami?

Trypofobia – co to jest?

Trypofobia to uczucie strachu, lęku i silnego obrzydzenia na widok powtarzającego się wzoru z dziur, otworów, guzków czy pęknięć o nieregularnych, specyficznych kształtach pochodzenia naturalnego lub stworzonych przez człowieka. Dotychczas trypofobia nie została uznana za zaburzenie psychiczne i nie figuruje w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 ani klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-5), bywa jednak diagnozowana jako specyficzna fobia, o ile trypofobiczne obrazy wywołują u pacjenta silny lęk, uczucie niepokoju, objawy somatyczne i ataki paniki.   

Fobia przed dziurami – co może budzić lęk

• Wzory na owocach i innych roślinach, zwłaszcza charakterystyczne nasiona lotosu, ale też kwiat słonecznika, szyszka, wewnętrzne struktury owoców figi i granatu, układ pestek w malinie i truskawce, owoce morwy, kantalupa, przekrój przez główkę czosnku i inne.
• Wzory na skórze zwierząt oraz w tworzonych przez nie konstrukcjach, np. pokryta otworami skóra ropuchy, wzory na skórze gadów, gniazda owadów (plaster miodu w gnieździe pszczół, gniazda os i szerszeni, gniazda termitów), gniazda ptaków tkaczy i inne.
• Zjawiska mineralne, np. geody w skałach, pory w lawie wulkanicznej.
• Wzory na produktach spożywczych, np. ser z dziurami, bąbelki na płynach lub deserach, czekolada bąbelkowa, ciasto drożdżowe, pieczywo.  
• Wzory na przedmiotach codziennego użytku, np. gąbki do mycia, folia bąbelkowa, sitka, durszlaki, ażurowe materiały (obrusy, serwetki, tapety), podziurkowane kartki kalendarza itp.
• Ślady na skórze: trwałe w postaci rozstępów lub trądziku oraz blizn potrądzikowych, a także tymczasowe otworki odciśnięte np. na kolanach po klęczeniu albo na twarzy po śnie.
• Widok charakterystycznych otworów w ranach i chorych tkankach, np. larwy pasożytniczych much Cordylobia anthropophaga rozwijające się w skórze zwierząt, dłonie zainfekowane przez pchłę piaskową.
• Zdjęcie przekroju czaszki dziecka (charakterystyczny widok zębów mlecznych oraz stałych rozwijających się w otworach szczęki).  

>> Prosaki na twarzy – dlaczego wyskakują już u noworodka, jak je usunąć?

Trypofobia na skórze

Najsilniejsze objawy lęku trypofobicznego wywołuje zazwyczaj trypofobia na skórze, czyli sekwencje otworów, dziur, pęknięć czy guzków na ludzkim ciele (przede wszystkim naturalnych, związanych z chorobami lub atakami pasożytów). Według najnowszych badań dyskomfort wywołany trypofobicznymi obrazami jest większy wśród osób, które miały poważne problemy skórne, takie jak np. zaawansowany trądzik.

>> Zaskórniki – problem nie tylko nastolatek. Jak pozbyć się zaskórników?

Czy trypofobia to choroba?

Trypofobii nie ma w klasyfikacji zaburzeń psychicznych, jednak wielu specjalistów definiuje ją jako fobię specyficzną pod warunkiem, że u pacjenta występuje wszystkie siedem kryteriów określonych w DSM-5:

• wyraźny i uporczywy strach przed określonym obiektem lub sytuacją;  
• ekspozycja na bodziec niemal zawsze wywołuje natychmiastową reakcję lękową;  
• strach lub niepokój są irracjonalne, nieproporcjonalne do rzeczywistego zagrożenia;
• silna potrzeba unikania sytuacji lub obrazów budzących lęk;  
• unikanie przedmiotu lęku lub oczekiwanie na konfrontację z nim zakłóca normalne funkcjonowanie pacjenta (życie zawodowe, towarzyskie, rodzinne, relacje społeczne itp.);
• objawy fobii są uporczywe i trwają przynajmniej sześć miesięcy (lub dłużej);
• objawów nie da się przyporządkować do innego zaburzenia psychicznego (wyklucza się m.in. zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zespół stresu pourazowego i inne);  

>> Zaburzenia nerwicowe (lękowe) – objawy, rodzaje, leczenie

Objawy trypofobii

Trypofobii nie rozpoznaje się u pacjenta, u którego kluczowym objawem po ekspozycji na bodziec są obrzydzenie i wstręt (to częsty stan, uważany za naturalny; łatwo go kontrolować, nie wymaga interwencji lekarskiej). U 10-18% populacji prócz obrzydzenia na widok dziurek pojawiają się również objawy typowe dla fobii, przede wszystkim:   

•  uczucie dyskomfortu
•  niepokój
•  silny strach
•  gęsia skórka
•  drżenie kończyn i inne parestezje
•  dekoncentracja  
•  nadmierne pocenie się
•  mdłości  
•  świąd ciała
•  problemy ze snem
•  ataki paniki przebiegające z dusznością, kołataniem serca, wzrostem ciśnienia tętniczego, suchością w ustach, uderzeniami gorąca, drżeniem, zasłabnięciem, derealizacją, depersonalizacją

>> Klaustrofobia – dlaczego się pojawia, jak rozpoznać objawy, na czym polega leczenie

Trypofobia w internecie

Ponieważ zjawisko trypofobii w ostatnich latach budzi ogromne zainteresowanie, w internecie pojawia się mnóstwo zdjęć przerobionych przez grafików lub sztuczną inteligencję dla wywołania ekstremalnego efektu u oglądających. Do zdjęć pęknięć czy dziurek w języku, twarzy lub innych częściach ciała najczęściej wykorzystywane są strąki z nasionami lotosu (nieregularne otworki wypełnione nasionami przypominającymi oczy). Oglądanie tego typu obrazów przez osoby z silną trypofobią może nasilić objawy fobii, natomiast u osób zdrowych zazwyczaj wywołuje obrzydzenie. 

Trypofobia – jak leczyć lęk przed dziurami?

Wskazaniem do leczenia są przypadki trypofobii, gdy pacjent ma trudności z funkcjonowaniem. Może to dotyczyć np. dzieci, które przez strach przed wyglądem chleba, sera, pianki na mleku itp. nie są w stanie prawidłowo się odżywiać, albo dorosłych, którym np. ataki paniki utrudniają pracę czy życie towarzyskie. Leczenie trypofobii może obejmować:

• psychoterapię – najczęściej w nurcie poznawczo-behawioralnym, pomagającym zmieniać negatywne wzorce myślenia i zachowania związane z lękami. Podczas terapii pacjenci uczą się identyfikować i zmieniać myśli prowadzące do reakcji lękowych oraz stopniowo zwiększa się u nich ekspozycję na wywołujące lęk bodźce (w kontrolowany i bezpieczny sposób). Celem terapii jest zmniejszenie intensywności reakcji lękowej oraz nauczenie się radzenia sobie z nią. Terapia poznawczo-behawioralna często obejmuje także techniki relaksacyjne i trening umiejętności radzenia sobie ze stresem;  
• techniki relaksacyjne – metody takie jak medytacja, głębokie oddychanie, progresywna relaksacja mięśni czy mindfulness pomagają uspokoić umysł i ciało, zmniejszyć ogólny poziom lęku i stresu oraz złagodzić reakcje na bodźce wywołujące lęk. Medytacja i mindfulness mogą także pomóc lepiej zrozumieć i kontrolować reakcje emocjonalne;  
• farmakoterapię – w ciężkich przypadkach trypofobii powodującej silne ataki lękowe lekarze mogą przepisać leki przeciwlękowe lub antydepresyjne pomagające w łagodzeniu fobii i ułatwiające uczestnictwo w psychoterapii i innych formach leczenia;   
• wsparcie społeczne – pomocne dla pacjentów jest wsparcie rodziny i przyjaciół, którzy rozumieją, czym jest trypofobia, i pomagają choremu unikać kontaktu z budzącymi lęk przedmiotami. Wielu osobom pomaga uczestnictwo w grupach wsparcia oferujących możliwość dzielenia się doświadczeniami z innymi osobami, które zmagają się z podobnymi problemami, przez co u chorych tworzy się poczucie wspólnoty.  

>> Jak się uspokoić? Metody relaksacyjne, leki i zioła na uspokojenie

Przyczyny trypofobii

Zjawisko trypofobii nie jest jeszcze dokładnie zbadane. W 1998 roku francuski psychiatra dziecięcy Marcel Rufo w artykule „Dziewczynka, która bała się dziur” opisał przypadek swojej małej pacjentki wykazującej paraliżujący strach i ataki paniki na widok powtarzających się wzorów na powierzchni instrumentu muzycznego. Kilkanaście lat później Geoff Cole i Arnold Wilkins opisali trypofobię jako rodzaj dyskomfortu wizualnego wywołanego dużymi różnicami w jasności obrazu, na co ludzki mózg miałby reagować nadmiernym pobudzeniem emocjonalnym. Wykazali ponadto, że obrazy trypofobiczne mogą przypominać zmiany chorobowe na skórze, gniazda owadów, larwy pasożytów lub ubarwienie jadowitych zwierzęt, a więc zagrożenia, co mogłoby świadczyć o ewolucyjnym podłożu trypofobii. Inna, późniejsza teza wskazuje na społeczne tło trypofobii – skupiska otworów mogą się pacjentowi kojarzyć z ludzkimi źrenicami i dawać poczucie bycia obserwowanym (przebadani pacjenci z fobią społeczną, zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi oraz zespołem lęku uogólnionego osiągali wyższe wyniki w testach mierzących poziom trypofobii).  

>> Leki uspokajające bez recepty