Trądzik grudkowy: podskórny, zaskórnikowy. Jak wygląda, jakie ma przyczyny, jak go wyleczyć? Kompletny poradnik

Co to jest trądzik grudkowy?

Trądzik grudkowy to jedna z częstszych postaci trądziku pospolitego (acne vulgaris), charakteryzująca się obecnością niewielkich, twardych i bolesnych zmian skórnych (grudek). Ta  forma trądziku powstaje najczęściej na podłożu zaburzeń procesu keratynizacji, czyli rogowacenia naskórka, zwiększonego wytwarzania łoju (sebum), uwalniania mediatorów procesów zapalnych oraz kolonizacji przez bakterię beztlenową Propionibacterium acnes. Chociaż trądzik grudkowy kojarzony jest głównie z wiekiem dojrzewania, obserwuje się jego występowanie również u osób dojrzałych – zwłaszcza kobiet w wieku 30+ i 40+.

Rodzaje trądziku grudkowego

U pacjentów w różnym wieku rozpoznaje się kilka typów trądziku grudkowego:

• trądzik zaskórnikowo-grudkowy – najłagodniejsza forma trądziku grudkowego, w której dominują zaskórniki i pojedyncze grudki;
• trądzik krostkowo-grudkowy – postać zapalna, grudkom towarzyszą krosty i zmiany ropne;
• trądzik grudkowy podskórny – postać zaawansowana, zmiany zapalne zlokalizowane głęboko pod skórą, bolesne i trudne do leczenia.

Trądziku grudkowego nie należy mylić z trądzikiem różowatym grudkowym, który dotyczy głównie osób dorosłych i ma inne przyczyny.

Jak wygląda trądzik grudkowy?

Na skórze pacjentów z trądzikiem pospolitym rzadko występuje tylko jeden rodzaj wykwitów skórnych. Jeśli pojawiają się zmiany o charakterze niezapalnym (zaskórniki), zwykle przekształcają się potem w zmiany zapalne, krostki lub grudki, które z kolei mogą przeistoczyć się w twarde guzki (torbiele) lub ropnie, charakterystyczne dla innych, znacznie poważniejszych odmian trądziku. Trądzik grudkowy rozpoznaje się po przewadze czerwonych, twardych, często bolesnych grudek, które mogą zlewać się w większe ogniska zapalne i pozostawiać przebarwienia lub blizny potrądzikowe.

Trądzik grudkowy może mieć postać łagodną (pojedyncze, niewielkie grudki o średnicy do kilku milimetrów, występujące punktowo, zwykle niebolesne) przez umiarkowaną (liczne grudki, czasem w towarzystwie ropnych krost, zmiany mogą być rozlane i obejmować większy obszar twarzy lub tułowia) aż po ciężkie postacie zapalne (liczne, głębokie i bolesne grudki oraz guzy podskórne zlewające się w większe ogniska zapalne).  

Trądzik grudkowy na czole, na brodzie – gdzie występuje

Najczęstsze lokalizacje zmian grudkowych to:

• trądzik grudkowy na czole – zwłaszcza przy przetłuszczającej się skórze, często u pacjentów noszących grzywkę;
• trądzik grudkowy na policzkach – często nasila się wskutek kontaktu z dłońmi i telefonem;  
• trądzik grudkowy na brodzie – typowe miejsce trądziku również u kobiet dojrzałych. Zmiany w tej lokalizacji często są głębokie i bolesne, a ich nawracający charakter może świadczyć o zaburzeniach hormonalnych, np. zespole policystycznych jajników (PCOS); 
• inne – trądzik grudkowy nie zawsze ogranicza się wyłącznie do twarzy. Chociaż czoło, policzki i broda to najczęstsze lokalizacje, grudki mogą również występować na innych obszarach ciała, szczególnie tam, gdzie znajduje się dużo gruczołów łojowych, czyli np. na plecach, ramionach, barkach, klatce piersiowej.

>> Krostki na ramionach – czy mogą wystąpić przez gluten? Jak się ich pozbyć?

Przyczyny trądziku grudkowego

Trądzik grudkowy powstaje na skutek wielu nakładających się czynników, z których te najważniejsze to: 

• zaburzenia procesu keratynizacji, czyli rogowacenia naskórka – komórki naskórka nadmiernie się namnażają, ale nie są prawidłowo usuwane, co prowadzi do ich nagromadzenia i tworzenia czopu rogowo-łojowego, który blokuje ujście mieszka włosowego;
• nadprodukcja sebum (łoju) – nadmiar łoju zatyka ujścia mieszków włosowych i tworzy idealne warunki do namnażania bakterii Cutibacterium acnes (dawniej Propionibacterium acnes), wywołujących stan zapalny;
• zaburzenia hormonalne – hormony, szczególnie androgeny (np. testosteron), stymulują gruczoły łojowe do pracy, dlatego trądzik grudkowy nasila się w okresie dojrzewania, a także u kobiet w ciąży, przed miesiączką lub w przebiegu PCOS (zespołu policystycznych jajników);
• uwarunkowania genetyczne – jeśli bliscy członkowie rodziny (rodzice, rodzeństwo) doświadczyli w młodości ciężkich postaci trądziku, ryzyko jego wystąpienia rośnie. Dziedziczy się nie tylko skłonność do łojotoku, ale też wrażliwość gruczołów łojowych na hormony;
• nieodpowiednia pielęgnacja skóry – niedokładny demakijaż, stosowanie kosmetyków nieodpowiednich do rodzaju cery, brak złuszczania martwego naskórka (peeling) mogą pogłębiać problem;
• niewłaściwa dieta – coraz więcej badań potwierdza wpływ diety na stan skóry. Produkty o wysokim indeksie glikemicznym (słodycze, białe pieczywo), nabiał oraz fast foody mogą nasilać stany zapalne. Korzystne dla osób z trądzikiem są produkty niskoglikemiczne, bogate w cynk, kwasy omega-3, błonnik i witaminę D;
• stres i styl życia – przewlekły stres podnosi poziom kortyzolu, hormonu mogącego wpływać na aktywność gruczołów łojowych. Brak snu i ruchu oraz nadmiar kofeiny i używek również mogą nasilać objawy.

Kiedy do dermatologa z trądzikiem grudkowym?

Choć trądzik grudkowy zazwyczaj jest łatwy do rozpoznania, diagnozą i leczeniem tej choroby powinien zająć się dermatolog. Im wcześniej lekarz zidentyfikuje zmiany trądzikowe, tym zwykle skuteczniejsze okazuje się leczenie i udaje się zapobiec powikłaniom, takim jak szpecące blizny czy przebarwienia. Kiedy warto udać się dodermatologa?

• Gdy zmiany trądzikowe są bolesne, głębokie lub szybko się rozprzestrzeniają.
• Gdy trądzik nie reaguje na leczenie preparatami dostępnymi bez recepty.
• Gdy trądzik grudkowy występują w wieku dojrzałym, co może sugerować tło hormonalne.
• Gdy pacjentka podejrzewa u siebie PCOS, endokrynopatię lub inne zaburzenia hormonalne.
• Gdy trądzik pojawia się również na plecach, klatce piersiowej lub w postaci guzków podskórnych.

Leczenie trądziku grudkowego 

Leczenie trądziku grudkowego powinno być indywidualnie dobrane w zależności od nasilenia i lokalizacji zmian, wieku pacjenta oraz ewentualnych chorób towarzyszących. Może obejmować leczenie miejscowe, ogólnoustrojowe oraz właściwą pielęgnację skóry.

Leczenie miejscowetrądziku grudkowego

Stosowane jest w łagodnych i umiarkowanych postaciach trądziku grudkowego lub jako uzupełnienie leczenia postaci zaawansowanych. Działa bezpośrednio na skórę i obejmuje:

• retinoidy (np. adapalen) – normalizują rogowacenie, odblokowują pory;
• kwas azelainowy – działa przeciwzapalnie, antybakteryjnie i rozjaśniająco;
• nadtlenek benzoilu – unieszkodliwia bakterie Cutibacterium acnes i zmniejsza łojotok;
• antybiotyki miejscowe (np. klindamycyna, erytromycyna) – stosowane krótko w połączeniu z innymi składnikami.

>> Retinol działa cuda na skórze, ale trzeba wiedzieć, jak go używać

Leczenie ogólnoustrojowetrądziku grudkowego

Zarezerwowane dla cięższych przypadków lub trądziku opornego na terapię miejscową. Obejmuje:

• retinoidy doustne (np. izotretynoina – Izotek) – stosowane w leczeniu trądziku opornego i bliznowaciejącego, silnie regulują łojotok i keratynizację, niestety niepozbawione skutków ubocznych
• antybiotyki doustne (np. tetracykliny: limecyklina, doksycyklina) – redukują stan zapalny, należy je przyjmować pod ścisłą kontrolą lekarza, zazwyczaj nie dłużej niż kilka miesięcy
• leczenie hormonalne – np. tabletki antykoncepcyjne zawierające octan cyproteronu lub drospirenon u kobiet z trądzikiem hormonalnym

Wspomaganie leczenia trądziku grudkowego

Równolegle z terapią miejscową lub doustną zwykle zaleca się stosowanie kosmetyków aptecznych (niekomedogennych, o działaniu seboregulującym i przeciwzapalnym) i eliminację czynników zaostrzających (nieprawidłowa dieta, stres, brak ruchu).

Pielęgnacja skóry i kosmetyki na trądzik grudkowy

Prawidłowa pielęgnacja skóry trądzikowej jest nieodzownym elementem wspierającym leczenie, pozwalającym znacząco zmniejszyć liczbę zmian grudkowych, złagodzić stan zapalny i ograniczyć nawroty. Czego szukać w składzie kosmetyków na trądzik grudkowy?

• Kwasy AHA (kwas glikolowy, migdałowy czy mlekowy) i kwas salicylowy (BHA) – działają keratolitycznie, odblokowują pory, mają działanie przeciwzapalne.
• Kwas azelainowy – działa przeciwbakteryjnie, łagodzi rumień i zmniejsza przebarwienia pozapalne.
• Niacynamid (witamina B3) – reguluje wydzielanie sebum i działa przeciwzapalnie.  
• Cynk, siarka, glinka zielona – naturalne składniki wspierające redukcję stanów zapalnych i łojotoku.

>> Działanie keratolityczne – jak usunąć zrogowaciały naskórek?

Czego unikać przy trądziku grudkowym?

• Tłustych, ciężkich kremów (zwłaszcza z olejami mineralnymi).
• Kosmetyków zapachowych i drażniących (np. z alkoholem denaturowanym).
• Wyciskania zmian – może prowadzić do blizn i nadkażeń.

>> Cera trądzikowa – jak dbać o cerę trądzikową i jakich kosmetyków używać? 4 kroki do zdrowej skóry

Trądzik grudkowy – domowe sposoby

Choć leczenie farmakologiczne i pielęgnacja to podstawa terapii trądziku grudkowego, wielu pacjentów poszukuje domowych sposobów na złagodzenie stanu skóry. Naturalne metody mają ograniczoną skuteczność i powinny być traktowane wyłącznie jako uzupełnienie terapii, a nie jej zamiennik. Pomóc mogą:

• okłady z rumianku lub nagietka – działają łagodząco, przeciwzapalnie i antybakteryjnie, można stosować je jako kompresy lub do przemywania skóry;
• maseczki z glinki zielonej lub białej – absorbują nadmiar sebum, łagodzą podrażnienia, zwężają pory;
• olej z drzewa herbacianego (tea tree oil) – ma właściwości przeciwbakteryjne, ale należy stosować go punktowo i ostrożnie, by nie podrażnić skóry;
• miód manuka – wykazuje właściwości przeciwbakteryjne i łagodzące, może być stosowany jako naturalna maseczka.

>> Maseczka z glinki zielonej, białej, różowej. Jak stosować i jak zrobić ją w domu?

Zioła na trądzik grudkowy – czy działają?

Niektóre zioła mają potwierdzone działanie wspierające terapię skóry trądzikowej. Najlepiej stosować je w formie herbatek ziołowych lub suplementów diety – po konsultacji z lekarzem lub farmaceutą, szczególnie w przypadku osób przewlekle chorych lub przyjmujących inne leki. Zioła na trądzik to przede wszystkim:

• ziele fiołka trójbarwnego (ziele bratka) – działa odtruwająco i wspiera pracę układu wydalniczego;
• pokrzywa – wykazuje właściwości oczyszczające, działa moczopędnie i przeciwzapalnie;
• lukrecja i skrzyp polny – wspierają równowagę hormonalną i poprawiają stan skóry.

Dieta i suplementacja na trądzik grudkowy

W przypadku potwierdzonych niedoborów lub po konsultacji z lekarzem osoby z trądzikiem grudkowym mogą przyjmować:

• cynk – zmniejsza łojotok i działa przeciwzapalnie;
• witaminę D – wspiera odporność skóry i ma potencjalne działanie przeciwzapalne;
• probiotyki – korzystnie wpływają na równowagę mikroflory jelitowej, co może przekładać się na stan skóry;
• kwasy omega-3 – działanie przeciwzapalne i wspomagające zdrowie skóry.

>> Przedawkowanie witaminy D – czy jest możliwe, jakie są objawy?