Sebum – co to jest i co robić, gdy nasza skóra produkuje nadmiar sebum?

Co to jest sebum?

Sebum, czyli łój skórny, to naturalna wydzielina gruczołów łojowych, które są rozmieszczone niemal na całej powierzchni skóry – poza dłońmi i podeszwami stóp – głównie na twarzy, plecach, klatce piersiowej i na owłosionej skórze głowy. To mieszanina lipidów, w tym triglicerydów (ok. 41%), estrów woskowych (ok. 26%), skwalenu (ok. 12%) oraz wolnych kwasów tłuszczowych (ok. 16%).

Sebum w funkcjonowaniu skóry

Sebum odgrywa fundamentalną rolę w homeostazie skóry. 

• Jego główną funkcją jest tworzenie warstwy hydrolipidowej, która chroni skórę przed utratą wody oraz szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, takimi jak zanieczyszczenia, promieniowanie UV czy drobne urazy mechaniczne. 
• Dzięki zawartości skwalenu, estrów woskowych oraz wolnych kwasów tłuszczowych sebum wykazuje właściwości nawilżające, zmiękczające i antybakteryjne, a wolne kwasy tłuszczowe ograniczają rozwój bakterii, tworząc naturalną barierę ochronną przed infekcjami skórnymi. 
• Wydzielanie sebum jest złożonym procesem fizjologicznym kontrolowanym przez wiele czynników. Gdy dochodzi do zaburzeń wydzielania sebum, dla skóry oznacza to niekorzystne zmiany – zarówno nadprodukcja, jak i niedobór łoju wiążą się z problemami dermatologicznymi.

Nadmiar sebum – z czego wynika

Gdy skóra produkuje za dużo sebum, zwykle błyszczy się, sprawia wrażenie ciężkiej, powstaje na niej dużo zaskórników. Na nadmiar sebum mogą wpływać:

• czynniki hormonalne – produkcja sebum gwałtownie wzrasta w okresie dojrzewania, gdy poziom androgenów jest najwyższy. U kobiet za brak równowagi w wydzielaniu łoju mogą odpowiadać zmiany hormonalne związane z cyklem menstruacyjnym, ciążą oraz menopauzą. Nadmierny łojotok może być także powodowany nadczynnością tarczycy.
• czynniki genetyczne – badania pokazują, że aktywność gruczołów łojowych często jest dziedziczna, a problemy z nadmiernym przetłuszczaniem się skóry mogą występować rodzinnie;
• dieta – dieta bogata w tłuszcze nasycone, cukry proste oraz produkty przetworzone może prowadzić do zwiększonej produkcji sebum;
• stres – podniesiony poziom kortyzolu może stymulować nadmierną produkcję sebum, a przewlekły stres często prowadzi do zaostrzenia problemów dermatologicznych takich jak łojotok czy trądzik;
• czynniki środowiskowe – temperatura, wilgotność, ekspozycja na promieniowanie UV czy zanieczyszczenie powietrza mogą wpływać na aktywność gruczołów łojowych;
• nieodpowiednia pielęgnacja skóry – zbyt agresywne oczyszczanie skóry lub mycie silnymi detergentami może powodować usunięcie naturalnej warstwy lipidowej, a w konsekwencji nadmierne wydzielanie sebum. Skóra próbuje w ten sposób przywrócić ochronną warstwę;
• wiek – w okresie dojrzewania aktywność gruczołów łojowych jest na najwyższym poziomie, co często prowadzi do nadmiernego przetłuszczania się skóry.

Nadmiar sebum – czym grozi

• Zbyt duża ilość sebum na powierzchni skóry w połączeniu z nieprawidłowym złuszczaniem naskórka sprzyja zatykaniu ujść mieszków włosowych, co prowadzi do powstawania zaskórników, a w dalszej kolejności do stanów zapalnych, takich jak trądzik. 
• Nadmierne wydzielanie sebum wiąże się też z rozwojem łojotokowego zapalenia skóry, które objawia się zaczerwienieniem, łuszczeniem i świądem najczęściej w obszarze skóry owłosionej głowy, na twarzy oraz klatce piersiowej. 
• Objawy te mogą być dodatkowo zaostrzone przez rozwój bakterii takich jak Cutibacterium acnes (dawniej Propionibacterium acnes), które namnażają się w zamkniętych porach, co prowadzi do stanów zapalnych.

Jak zmniejszyć wydzielanie sebum

Skóra przetłuszczająca się, czyli skóra łojotokowa, wymaga zrównoważonej pielęgnacji, która skutecznie zmniejszy nadmierne wydzielanie sebum, ale jednocześnie nie zaburzy naturalnej bariery ochronnej skóry. Ważnym elementem pielęgnacji jest kontrolowanie poziomu sebum oraz regularne, ale delikatne oczyszczanie, aby zapobiec zatykaniu porów i powstawaniu stanów zapalnych. Odpowiednie produkty pielęgnacyjne dla cery tłustej to:

• preparaty myjące o właściwościach seboregulacyjnych, które normalizują wydzielanie sebum, np. z cynkiem, siarką, ekstraktami roślinnymi (np. wierzba, nagietek);
• delikatne żele myjące zawierające np. kwas salicylowy, kwas glikolowy czy kwas mlekowy;
• toniki zawierające składniki łagodzące oraz regulujące pracę gruczołów łojowych, np. niacynamid, ekstrakty roślinne (np. zielona herbata) lub kwasy AHA i BHA,
• lekkie preparaty nawilżające, zawierające np. kwas hialuronowy;
• szampony regulujące wydzielanie sebum (np. z kwasem salicylowym, cynkiem, białą glinką).

>> Szampon oczyszczający – dla kogo, działanie, jak wybrać odpowiedni

Dieta na zmniejszenie wydzielania sebum to dieta o niskim indeksie glikemicznym, bogata w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), zwłaszcza omega-3, a także w witaminy A, D i E, cynk. Bardzo ważne jest również nawadnianie organizmu.

>> Jak się nawodnić? Sposoby na dobrze nawodniony organizm

Tabletki regulujące wydzielanie sebum

U osób z problemem nadmiernej produkcji sebum i związanymi z tym schorzeniami dermatologicznymi poza pielęgnacją regulującą wydzielanie łoju czasami konieczne jest stosowanie leków dermatologicznych. To przede wszystkim:

• Retinoidy doustne (najczęściej izotretynoina) – pochodne witaminy A działają poprzez zmniejszenie wielkości gruczołów łojowych oraz redukcję produkcji sebum. Leki te są zwykle przepisywane w przypadku ciężkich form trądziku, które nie reagują na inne terapie.
• Leki hormonalne (antykoncepcja hormonalna) – tabletki antykoncepcyjne zawierają estrogeny i progestageny i działają poprzez obniżenie poziomu androgenów, czyli hormonów, które stymulują produkcję sebum. Tabletki antykoncepcyjne, które zawierają drospirenon, cyproteron czy dienogest, są szczególnie skuteczne w redukcji łojotoku i trądziku hormonalnego.
• Antyandrogeny (spironolakton) – lek antyandrogenowy, który może być stosowany w leczeniu nadmiernego wydzielania sebum u kobiet. Działa poprzez blokowanie receptorów androgenowych, a przez to zmniejszanie stymulacji gruczołów łojowych przez androgeny.
• Antybiotyki doustne – w niektórych przypadkach łojotoku i trądziku stosuje się antybiotyki doustne, takie jak tetracykliny (doksycyklina, limecyklina). Ich głównym celem jest zwalczanie infekcji bakteryjnych wywołanych przez Cutibacterium acnes, ale pośrednio mogą również regulować wydzielanie sebum poprzez działanie przeciwzapalne.
• Antybotyki miejscowe (np. erytromycyna, klindamycyna) – stosowane w terapii trądziku zapalnego, hamują rozwój bakterii oraz zmniejszają stany zapalne.
• Nadtlenek benzoilu – antybakteryjny preparat stosowany miejscowo, zmniejszający namnażanie bakterii i działający seboregulacyjnie.
• Retinoidy stosowane miejscowo – regulują odnowę komórkową i zmniejszają zatkanie porów oraz produkcję sebum.
• Kwas azelainowy – ma działanie przeciwzapalne i keratolityczne, reguluje produkcję sebum i zwalcza bakterie odpowiedzialne za rozwój trądziku.
• Suplementy diety – suplementy to nie leki, ale niektóre z nich mogą wspomagać regulację wydzielania sebum. Zalecane są zwłaszcza kwasy tłuszczowe omega-3, cynk, selen, witamina A, D i E, probiotyki.

Jak ograniczyć wydzielanie sebum – zabiegi

Zabiegi kosmetologiczne i dermatologiczne mogą skutecznie pomóc w zmniejszeniu nadmiernej produkcji sebum i poprawie ogólnej kondycji skóry. Każdy zabieg powinien być poprzedzony wizytą u lekarza dermatologa lub u kosmetologa, podczas której specjalista oceni stan skóry i dobierze odpowiednią terapię dostosowaną do indywidualnych potrzeb pacjenta. Mogą to być m.in. peelingi chemiczne, mikrodermabrazja (peeling mechaniczny przy pomocy pomocą mikrokryształków lub diamentowych głowic), terapia LED, laseroterapia, mezoterapia igłowa, zabiegi z użyciem kwasu hialuronowego lub kwasu azelainowego, radiofrekwencja mikroigłowa, krioterapia lub manualne oczyszczanie skóry. Niektóre z zabiegów powinny być wykonywane w seriach, większość z nich wymaga również odpowiedniej pielęgnacji uzupełniającej w domu.

>> Lwia zmarszczka: co na nią poradzić, jeśli nie polubić?

Niedobór sebum

Niedobór sebum powoduje nadmierne przesuszenie skóry, co objawia się uczuciem napięcia, łuszczeniem oraz większą wrażliwością na wiatr, zimno. Skóra staje się osłabiona i mniej elastyczna, zwiększa się ryzyko przedwczesnego starzenia i rozwoju stanów zapalnych, podrażnień oraz infekcji bakteryjnych i grzybiczych.
Niedobór sebum podobnie jak nadprodukcja łoju może wynikać z nieodpowiedniej pielęgnacji, ale także z dolegliwości jak niedoczynność tarczycy czy przyczyn biologicznych (aktywność gruczołów łojowych stopniowo maleje z wiekiem).
Pozbawiona warstwy lipidowej skóra wymaga przywrócenia odpowiedniego poziomu nawilżenia i ochrony. Odpowiednie produkty pielęgnacyjne w przypadku zbyt małej produkcji sebum to:

• delikatne emulsje lub olejki myjące, które nie usuwają naturalnych lipidów ze skóry, ale skutecznie oczyszczają zanieczyszczenia (np. olejek migdałowy, jojoba czy awokado);
• nawilżające i odżywiające preparaty bogate w substancje wiążące wodę (np. kwas hialuronowy, gliceryna, mocznik) oraz substancje okluzyjne, takie jak masło shea czy oleje roślinne;
• kremy z filtrem SPF, chroniące skórę przed fotostarzeniem oraz podrażnieniami wywołanymi przez promieniowanie słoneczne;
• kremy wzbogacone w oleje, które pomogą zachować nawilżenie i elastyczność skóry w warunkach mrozu i niskich temperatur;
• delikatne peelingi enzymatyczne lub bardzo łagodne peelingi chemiczne na bazie kwasów AHA, które pomogą usunąć martwe komórki bez ryzyka podrażnień.

>> Hydrolat różany, lawendowy, do twarzy, do włosów. Co to jest i jak go dobrać?