Świerzbiączka guzkowa: jak wygląda, skąd się bierze, na czym polega leczenie tej dermatozy

Świerzbiączka guzkowa (prurigo nodularis) to przewlekła choroba skóry, typ świerzbiączki przewlekłej (chronic prurigo). Występuje u osób w różnym wieku, większość pacjentów to jednak osoby starsze, częściej kobiety. Nie jest zaraźliwa, ale nie wiadomo dokładnie, dlaczego się pojawia.

Jak wygląda świerzbiączka guzkowa?

Objawami świerzbiączki guzkowej są bardzo swędzące guzki zrogowaciałego naskórka pojawiające się na rękach i nogach, rzadziej na pośladkach i tułowiu. Zmiany te:

• mają średnicę powyżej 0,5 cm, ale zazwyczaj nie większą niż 3 cm
• mają zabarwienie rumieniowe do czerwonoszarego, z przebarwionym obwodem
• często są symetryczne, początkowo pojedyncze, z czasem coraz liczniejsze
• najczęściej pojawiają się na częściach wyprostnych kończyn i w miejscach, do których możemy dosięgnąć, by się podrapać (typowy jest brak guzków w środkowej górnej części pleców, gdzie nie dosięgają dłonie, tzw. znak motyla)
• bardzo swędzą – nie można powstrzymać się od drapania, przewlekły świąd wywołany guzkami utrzymuje się przynajmniej 6 tygodni; mogą mu towarzyszyć różne subiektywne objawy, jak ból, pieczenie, kłucie, mrowienie, uczucie chłodu lub ciepła w skórze; często pojawia się nadwrażliwość na bodźce (np. bardzo silny świąd jako odpowiedź na lekki dotyk)
• niezagojone i rozdrapane często się łuszczą, pokrywają strupami; powstałe rany goją się z trudnością lub wcale albo tworzą się blizny czy przeczosy

Świerzbiączka guzkowa – dodatkowe objawy

Pacjenci ze świerzbiączką guzkową skarżą się na poważne utrudnienia w codziennym funkcjonowaniu wywołane świądem, w tym problemy ze snem i izolację społeczną (wstyd spowodowany nieustannym drapaniem zmian i wyglądem guzków). U osób dotkniętych świerzbiączką mogą rozwijać się zaburzenia lękowe oraz depresyjne.

Skąd się bierze świerzbiączka guzkowa?

Przyczyny świerzbiączki guzkowej nie zostały dobrze poznane. Uważa się, że podobnie jak świerzbiączka uogólniona może mieć podłoże ogólnoustrojowe, dermatologiczne, neurologiczne, psychiczne i psychosomatyczne, złożone lub nieokreślone. Coraz częściej wskazuje się na możliwe oddziaływania między skórnymi włóknami nerwowymi a komórkami układu odpornościowego. Wydaje się, że chorobę często wywołują inne dermatozy, jak:

• atopowe zapalenie skóry (AZS) o ciężkim przebiegu
• linijna IgA choroba pęcherzowa (z ang. LABD)
• znamię Beckera
• kontaktowe zapalenie skóry
• liszaj płaski
• wyprysk pieniążkowaty
• pierwotny chłoniak skóry T-komórkowy

Inne choroby mogące współwystępować ze świerzbiączką lub ją wyzwalać to m.in.:

• przewlekła niewydolność nerek
• cukrzyca typu 2
• mocznica
• niedokrwistość
• choroba niedokrwienna serca
• POChP
• zaburzenia pracy tarczycy
• choroby nowotworowe (np. ziarnica złośliwa, rak pęcherza moczowego)
• zakażenie świerzbem, bakterią Helicobacter pylori, WZW typu B i C, wirusem HIV
• neuralgia półpaścowa
• zaburzenia psychiczne, w tym obsesyjno-kompulsywne, lękowe, depresja, halucynacje dotykowe

>> Kremy i maści na AZS i skórę alergiczną

Diagnostyka świerzbiączki guzkowej

Diagnozę stawia się na podstawie oceny zmian skórnych (często przy pomocy dermatoskopu) oraz zgłoszenia przez pacjenta świądu utrzymującego się dłużej niż 6 tygodni. W wielu przypadkach lekarz zleca dodatkowe badania, by odróżnić świerzbiączkę od innych chorób i znaleźć jej przyczynę.

• Lekarz może pobrać wycinek ze zmiany do oceny histopatologicznej w celu wykluczenia np. AZS, świerzbu, opryszczkowego zapalenia skóry, przerostowego liszaja płaskiego, samouszkodzeń skóry.
• W przypadku podejrzenia autoimmunologicznych chorób pęcherzowych wskazane może być badanie immunofluorescencji bezpośredniej.
• Badania obrazowe (RTG klatki piersiowej, USG jamy brzusznej) pomogą wykluczyć niektóre choroby nowotworowe czy choroby nerek.
• W niektórych przypadkach wskazana jest konsultacja psychologiczna lub psychiatryczna.

W przypadku rozpoznania świerzbiączki guzkowej dermatolog ocenia stopień nasilenia choroby na podstawie skali aktywności świerzbiączki (tzw. skala PAS) lub skali IGA. Dla znalezienia podłoża choroby zleca się badania laboratoryjne, m.in. morfologię z rozmazem, analizę moczu, hemoglobinę glikowaną, eGFR, testy HIV, HBV, HCV, badanie kału pod kątem pasożytów.

>> Baza badań: opisy badań, wyników, jak się przygotować? 

Świerzbiączka guzkowa – leczenie

Świerzbiączka guzkowa należy do dermatoz trudnych w leczeniu, terapia ma przede wszystkim złagodzić świąd i hamować potrzebę intensywnego drapania się, by skóra mogła się goić. Leczenie zawsze jest dostosowane do stanu i wieku pacjenta, choroby podstawowej, chorób współistniejących. Pośród dostępnych metod wymienia się:

• leczenie miejscowe – np. glikokortykosteroidami (pod opatrunkiem okluzyjnym lub podawanych we wstrzyknięciach do zmian skórnych), miejscowymi inhibitorami kalcyneuryny, kapsaicyną i miejscowymi analogami witaminy D
• fototerapię (naświetlania PUVA, UVA i UVB oraz wąskopasmowym UVB) – wykorzystywana jest zazwyczaj w przypadku niepowodzenia leczenia miejscowego
• stosowanie leków przeciwhistaminowych – w niektórych przypadkach potwierdzono skuteczność  łączenia wysokich dawek leków przeciwhistaminowych nowej generacji z lekami przeciwhistaminowymi I generacji podawanymi na noc oraz łączenia leków antyhistaminowych z antagonistami leukotrienów
• leki przeciwpadaczkoweo działaniu stabilizującym nastrój – włączenie gabapentyny lub pregabaliny rozważa się w sytuacji braku powodzenia innych terapii
• antagonistów receptora μ-opioidowego – w opracowaniach wymienia się podawany dożylnie nalokson i doustny naltrekson
• leki immunosupresyjne – w niektórych przypadkach leczenia świerzbiączki pomocna okazała się cyklosporyna
• dupilumab – lek zarejestrowany do leczenia atopowego zapalenia skóry w niektórych krajach bywa stosowany poza rejestracją w terapii świerzbiączki guzkowej

Świerzbiączka guzkowa – jak żyć z chorobą?

• Pacjentom z tym i innymi typami świerzbiączki ulgę przynosi codzienne stosowanie emolientów, które zmniejszają suchość i napięcie skóry. Niewskazane są kosmetyki drogeryjne, często zawierające parabeny i sztuczne barwniki, ponieważ mogą uczulać i dodatkowo podrażniać skórę.
• Specjaliści wskazują na ważną w procesie leczenia naukę radzenia sobie ze stresem, który wzmaga potrzebę drapania się (np. techniki relaksacyjne, jak ćwiczenia oddechowe, medytacja). Pajentom potrzebne może być także wsparcie psychologiczne i psychospołeczne (poprawę samopoczucia przynosi utrzymywanie kontaktu z innymi osobami dotkniętymi tą samą chorobą).
• Świerzbiączka nie jest zaraźliwa, nie ma więc potrzeby izolowania się od innych.
• Nie ma systemu żywieniowego opracowanego dla osób chorujących na świerzbiączkę, wskazana jest natomiast dieta korzystna dla skóry, czyli obfitująca w kwasy omega-3, witaminy A, C, E i witaminy z grupy B oraz minerały (wapń, magnez, fosfor, żelazo, cynk).

>> Emolienty do kąpieli dla dzieci