Leki immunosupresyjne – kiedy się je stosuje? Rodzaje leków immunosupresyjnych

Leki immunosupresyjne najczęściej stosowane są u pacjentów po przeszczepieniu narządów. Nowo wszczepiona nerka, płuco czy serce, są traktowane przez układ odpornościowy jako ciało obce, które należy zwalczyć. Wynika to z tego, że DNA komórek dawcy narządu nigdy nie jest identyczne z DNA komórek biorcy (choć w czasie kwalifikacji pacjenta do przeszczepu tzw. zgodność tkankowa jest jednym z najważniejszych parametrów). A wszystko, co jest przez układ odpornościowy postrzegane jako „obce” zaczyna być zwalczane. Celem stosowania leków immunosupresyjnych jest osłabienie układu odpornościowego na tyle, by nie mógł on odrzucić przeszczepionego narządu.

Odpowiednio ustawiona immunosupresja to jeden z elementów gwarantujących powodzenie przeszczepu.

Leki immunosupresyjne należą do 6 grup:

• inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, cyklosporyna),
• leki cytostatyczne (cyklofosfamid, azatiopryna),
• inhibitory kinazy serynowo-treoninowej (sirolimus, ewerolimus),
• przeciwciała monoklonalne (basiliksimab),
• glikokortykosteroidy (metyloprednizolon, prednizon, przednizolon),
• inne leki immunosupresyjne (mykofenolanmofetilu, mykofenolansodu).

Inhibitory kalcyneuryny

Inhibiytory kalcyneuryny nie posiadają do końca wyjaśnionego mechanizmu działania. Przypuszcza się, że działają pośrednio na zahamowanie aktywności limfocytów T, poprzez zablokowanie działanie kalcyneuryny – białka, będącego elementem szlaku sygnalizacyjnego w układzie odpornościowym.

• Takrolimus – zaliczany jest dzięki swojej budowie do grupy makrolidów. Stosowany jest w zapobieganiu odrzucenia narządów po przeszczepie, jak i w leczeniu ostrego odrzucenia przeszczepów. Poza tym takrolimus wykorzystywany jest w leczeniu atopowego zapalenia skóry (AZS). Lek ten wywołuje szereg działań niepożądanych, przez co terapia nim obarczona jest znacznym ryzykiem. Działaniami niepożądanymi tego leku są między innymi bóle głowy, drżenie mięśni oraz zaburzenie czynności nerek. Lek ten może również wpływać na gospodarkę cukrową w organizmie i powodować stany hiperglikemiczne.
• Cyklosporyna – peptyd wytwarzany przez grzyb z gatunku Tolypocladium inflatum. Jest lekiem stosowanym w zapobieganiu odrzuceniu przeszczepu po przeszczepieniu serca, nerek, wątroby, trzustki, jelita cienkiego i skóry. Lek ten również zapobiega reakcji GvH („przeszczep przeciw gospodarzowi”), przy przeszczepieniu szpiku kostnego.  Cyklosporynę, poza zapobieganiem odrzuceniu przeszczepu, stosuje się również w AZS, reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS) oraz w zapaleniu rogówki. Działania niepożądane leku, to przede wszystkim zaburzenie gospodarki tłuszczowej organizmu, drżenie mięśni, bóle głowy, nadciśnienie tętnicze, oraz hirsutyzm – występowanie nadmiernego owłosienia, typu męskiego. Przy stosowaniu cyklosporyny nie powinno się spożywać grejpfrutów i ich soku, ze względu na możliwe podwyższenie stężenia cyklosporyny we krwi.

Leki cytostatyczne

Leki cytoststycznesą niejednorodną grupą leków, wpływających na podziały komórkowe.

• Cyklofosfamid – lek cytostatyczny, którego mechanizm działania polega na rozrywaniu wiązań pomiędzy DNA, a białkami oraz fragmentacji łańcucha DNA. Cyklofosfamid stosowany jest jako immunosupresant, przy przeszczepach szpiku kostnego oraz przeszczepianiu narządów. Poza tym, lek stosowany jest w leczeniu chorób autoimmunologicznych, takich jak RZS i łuszczycowe zapalenie stawów oraz w leczeniu nowotworów. Głównymi działaniami niepożądanymi są leukopenia i małopłytkowość. Leczenie cyklofosfamidem może powodować pojawienie się wtórnych zakażeń, ze względu na obniżoną odporność, niekiedy prowadzących nawet do zgonu.
• Azatiopryna – pochodna merkaptopuryny, o działaniu immunosupresyjnym i cytotoksycznym. Mechanizm działania tego leku nie jest do końca poznany, prawdopodobnie działa on poprzez zaburzenie syntezy DNA. Lek stosowany jest w celu zwiększenia przeżycia u osób po przeszczepie serca, nerki i wątroby oraz w celu zmniejszenia dawek sterydów u osób po przeszczepie nerki. Poza tym, azatiopryna stosowana jest w leczeniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, oraz w chorobach autoimmunologicznych, takich jak RZS. Najczęstszymi działaniami niepożądanymi leku są wszelkiego rodzaju infekcje, spowodowane osłabieniem układu odpornościowego. Poza tym występuje zahamowanie działania szpiku kostnego i leukopenia. U osób, które leczone są tym lekiem, nie należy wykonywać szczepień, szczepionkami zawierającymi w sobie żywe wirusy.

Inhibitory kinazy serynowo-treoninowej

Inhibitory kinazy serynowo-treoninowejto grupa leków, której celem jest zablokowanie działania kinazy serynowo-treoninowej (mTOR). Kinaza mTOR ma za zadanie w organizmie regulację wzrostu, proliferacji, ruchu komórek oraz procesów syntezy materiału genetycznego.

• Sirolimus zwany również Rapamycyną jest antybiotykiem makrolidowym, o strukturze białka. Pierwszy raz wyizolowany został z bakterii Streptomyces hygroscopicus z próbki ziemi pochodzącej z Wyspy Wielkanocnej. Lek ten działa poprzez blokowanie aktywacji limfocytów T. Sirolimus stosowany jest w zapobieganiu odrzucenia przeszczepu, lek może być stosowany w skojarzeniu z kortykosterydami.  Najczęstszymi działaniami niepożądanymi tego leku są zakażenia układu moczowego, małopłytkowość, niedokrwistość, hipercholesterolemia oraz hiperkaliemia.
• Ewerolimus – syntetyczna pochodna sirolimusu, wykazująca podobne działanie. Poza zapobieganiem odrzucenia przeszczepu, lek ten stosuje się w leczeniu raka nerwokomórkowego, nowotworów neuroendokrynnych trzustki, raku piersi oraz nowotworach nerki. Lek ten w profilaktyce odrzucenia przeszczepu stosowany jest wyłącznie w skojarzeniu z innym lekiem. Ewerolimus wpływa negatywnie na gojenie się ran, może również powodować wystąpienie cukrzycy. Przy stosowaniu tego leku bardzo często występują zakażenia wirusami, bakteriami lub grzybami, przede wszystkim górnych dróg oddechowych.

Przeciwciała monoklonalne

Przeciwciała monoklonalne przeciwciała otrzymane metodą inżynierii genetycznej, wykazujące swoistość tylko w stosunku do jednego antygenu. Przeciwciała monoklonalne stosowane są również w onkologii. Lekiem zarejestrowanym w Polsce, należącym do tej grupy jest basiliksimab, który jest wskazany w zapobieganiu ostrego odrzucenia przeszczepu nerki. Leki z tej grupy przeznaczone są do lecznictwa zamkniętego.

Glikokortykosteroidy

Glikokortykosteroidy tohormony sterydowe, wykorzystywane w medycynie za sprawą ich działania przeciwzapalnego, przeciwalergicznego i immunosupresyjnego. Kortykosterydy wpływają na organizm, modyfikując pracę wielu organów oraz wpływając na układ immunologiczny.

• Metyloprednizolon – syntetyczny glikokortykosteroid, o długim i silnym działaniu przeciwzapalnym i immunosupresyjnym. Lek ten stosowany jest w uzupełnieniu terapii immunosupresyjnej po przeszczepie narządów. Poza tym lek ten stosowany jest w zaburzeniach endokrynnych, chorobach skóry oraz chorobach układu kostno-stawowego. Lek może powodować zwiększenie ryzyka krwawienia z przewodu pokarmowego, zmniejszenie tolerancji glukozy oraz może zwiększać ryzyko infekcji.
• Prednizon – w organizmie przekształca się do aktywnej postaci, prednizolonu. Lek ten działa poprzez hamowanie namnażania się cytotoksycznych limfocytów T. Substancja ta stosowana jest w zapobieganiu odrzucenia przeszczepów, poza tym jest wskazany w leczeniu zaburzeń endokrynologicznych, chorób reumatycznych oraz w paliatywnej terapii pacjentów onkologicznych. Do najczęstszych działań niepożądanych należy zatrzymanie wody i sodu w organizmie, kwasica hiperkaliemiczna oraz zastoinowa choroba serca.

Inne leki immunosupresyjne

Mykofenolanmofetilu oraz mykofenolansodu są lekami o działaniu cytostatycznym na limfocyty T i B. Leki te bardzo szybko i prawie całkowicie wchłaniają się po podaniu doustnym. Sole kwasu mykofenolanowego stosowane są w zapobieganiu ostrego odrzucenia przeszczepu w skojarzeniu z cyklosporyną i glikokortykosterydami.  Leki te bardzo często powodują wystąpienie posocznicy, kandydozy przewodu pokarmowego oraz zakażenie dróg moczowych.