Dermatillomania – patologiczne skubanie skóry. Jak przestać?

Dermatillomania – co to za schorzenie?

Dermatillomania, inaczej patologiczne skubanie skóry (pathological skin picking, PSP), to zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, charakteryzujące się nadmiernym, zrytualizowanym i powtarzającym się drapaniem lub zrywaniem zdrowej skóry lub skóry z niewielkimi niedoskonałościami (odstające skórki, wypryski, modzele, małe ranki), co prowadzi do uszkodzenia skóry i silnego dyskomfortu.

Patomechanizm powstawania dermatillomanii, jej przebieg i dysfunkcjonalny charakter są bardzo podobne do trichotillomanii, czyli zaburzenia polegającego na impulsywnym wyrywaniu sobie włosów.

Dermatillomania – objawy

Pacjent z dermatillomanią odczuwa silną, trudną do opanowania potrzebę skubania swojej skóry – najczęściej skóry twarzy, ale też dłoni, ramion, głowy, nóg czy brzucha. Twarz zwykle jest wybierana w pierwszej kolejności, a pozostałe lokalizacje często służą jako dodatkowe, gdy naskórek twarzy jest już bardzo uszkodzony, pojawiły się na nim otwarte, bolesne rany i trzeba pozwolić im choć trochę się zagoić. Większość, bo aż 70% pacjentów z PSP, drapie więcej niż jedną część ciała, zmieniając je w zależności od stanu skóry.

Dermatillomania występuje z różnym nasileniem. Chory może poświęcać na skubanie skóry godzinę dziennie, ale w niektórych przypadkach czynność ta zajmuje nawet 8 godzin, dezorganizując życie pacjenta. Najważniejsze cechy charakterystyczne tego zaburzenia to:

• niemożność zapanowania nad odruchem drapania czy skubania, pomimo usilnych prób;
• napięcie występujące przed skubaniem, uczucie ulgi i chwilowej przyjemności w trakcie wykonywania tej czynności oraz poczucie winy, wstyd lub inne negatywne uczucia po jej zakończeniu;
• stres, złość, lęk lub nuda jako najczęstsze wyzwalacze czynności skubania;
• korzystanie z własnych paznokci, rzadziej z przyrządów takich jak pęseta, igła czy nożyczki;
• oprócz drapania i skubania skóry możliwe jest też pocieranie, nacinanie, gryzienie, ssanie;
• uszkadzanie zdrowej skóry lub skóry z niedoskonałościami, takimi jak krostki, ranki, strupy, blizny, ukąszenia owadów, modzele czy odciski;
• krwawiące ranki, a potem blizny i inne zniekształcenia pojawiające się na twarzy, dłoniach i innych częściach ciała.

Przyczyny występowania dermatillomanii

Przyczyna tego zaburzenia nie jest dokładnie poznana, ale podobnie jak w trichotillomanii i innych zaburzeniach z grupy obsesyjno-kompulsyjnych, prawdopodobnie chodzi o szukanie ukojenia dla lęków, z którymi trudno poradzić sobie w racjonalny sposób. Biologiczny sens obsesji i kompulsji polega na działaniu silnie uspokajającym i zmniejszającym napięcie nerwowe, jednak duża częstotliwość wykonywania tych rytualnych czynności sprawia, że pacjent sam sobie szkodzi.

W przypadku PSP do prawdopodobnych czynników wywołujących zaburzenie zalicza się:

• silny stres i brak równowagi neurologicznej związanej z przeciążeniem układu nerwowego;
• różnego typu lęki (nerwice);
• traumatyczne przeżycia (niedawne lub w okresie dzieciństwa).

Niektórzy psychologowie uważają, że dermatillomania u dziecka (również już dorosłego) może mieć związek z apodyktycznością, autorytarnością jego rodziców. Wyzwalaczem pojedynczych epizodów może być przemęczenie, złość czy nuda.

Charakterystyczne dla pacjentów z dermatillomanią jest współwystępowanie innych zaburzeń psychicznych, takich jak:

• zaburzenia nastroju, w tym depresja;
• zaburzenia lękowe (dawniej: nerwice);
• zaburzenia spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych (alkohol, tytoń, narkotyki);
• inne zaburzenia kontroli impulsów, w tym trichotillomania;
• dysmorfofobia.

Specjaliści wyróżniają dwa podłoża dermatillomanii:

• kompulsywne (skubanie jest wykonywane świadomie, powstaje pod wpływem natrętnych myśli dotyczących skóry, a pacjent nie potrafi z niego zrezygnować mimo starań);
• impulsywne (nieświadome, automatyczne i związane z pobudzeniem, potrzebą odczucia przyjemności i redukcji napięcia, pacjent nie stara się tej czynności powstrzymywać).

W przypadku niektórych chorych możliwy jest mieszany typ tego zaburzenia.

>> Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Objawy i leczenie nerwicy natręctw

Kogo dotyczy dermatillomania?

Zaburzenie polegające na uporczywym skubaniu i drapaniu skóry zostało opisane po raz pierwszy w 1875 roku przez sir Erasmusa Wilsona, angielskiego chirurga i dermatologa, który próbował pomóc swoim pacjentom pokrytym świeżymi, nieustannie rozdrapywanymi ranami. Obecnie trudno stwierdzić, jak duży odsetek populacji zmaga się z dermatillomanią, gdyż zaburzenie to rzadko jest diagnozowane i leczone. Sami chorzy często ukrywają je lub bagatelizują.

W jednym z telefonicznych badań przeprowadzonych w USA co siódmy respondent przyznał, że zdarza mu się skubać skórę aż do momentu zauważalnego uszkodzenia tkanki, ale zaledwie 1,4% uważało, że spełnia kryteria dermatillomanii. Według danych International OCD Foundation (fundacja wspierająca pacjentów z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi) z PSP może zmagać się nawet co dwudziesty człowiek, przy czym większość chorych (nawet 80%) to osoby płci żeńskiej.

U dużej części pacjentów zaburzenie ma łagodną formę i zaczyna się w okresie adolescencji lub wczesnej dorosłości, a czasami już w dzieciństwie. Dermatillomania o ciężkim przebiegu, z poważnymi uszkodzeniami skóry, pogorszeniem funkcjonowania psychospołecznego i zaburzeniami współwystępującymi zdarza się stosunkowo rzadko – niektóre źródła mówią o 0,2% populacji.

Osobą publiczną, która niedawno ujawniła, że stawia czoła poważnej postaci tego zaburzenia, jest córka Demi Moore, Tallulah Willis. Kobieta wykorzystuje swoją popularność w mediach społecznościowych, by edukować na temat dermatillomanii i oswajać ludzi z widokiem ran, które powstają w przebiegu zaburzenia. To duża pomoc dla środowiska chorych, dla których ogromnym problemem jest wstyd i izolacja z powodu wyglądu skóry oraz strach, że u zdrowych osób ranki na twarzy czy dłoniach mogą budzić skojarzenia z zaraźliwymi chorobami skóry.  

Powikłania dermatillomanii

U pacjentów z dermatillomanią proces uporczywego drapania i skubania skóry, a także zrywania powstających strupów prowadzi do znacznego uszkodzenia tkanek, a często również infekcji w miejscu odświeżających się ran. U niektórych chorych co jakiś czas konieczne jest włączenie antybiotykoterapii.

>> Artykuły higieniczne i opatrunkowe

W skrajnych przypadkach uszkodzenia tkanek mogą być bardzo poważne, wymagające interwencji chirurgicznej lub przeszczepu skóry – znany jest przypadek pacjentki, która tak długo skubała skórę na grzbiecie nosa, że przewierciła w nim na wylot dziurę, a także pacjentki, która drapiąc jedno miejsce na szyi, odsłoniła tętnicę szyjną.

U wielu pacjentów z dermatillomanią problemem są widoczne blizny i zniekształcenia na twarzy lub innych częściach ciała. Nie można również lekceważyć problemów psychicznych, które są częstym powikłaniem dermatillomanii – u chorych narasta poczucie bezradności, wstydu i zakłopotania, znacznie zwiększając ryzyko samookaleczeń i myśli samobójczych.

Dermatillomania – jak leczyć?

Trudno powiedzieć, jak duży odsetek osób cierpiących na dermatillomanię zgłasza się po pomoc i poddaje leczeniu. Szacuje się, że może to być co druga lub co trzecia osoba z PSP spełniającym kryteria tego zaburzenia, czyli przede wszystkim wpływającym negatywnie na stan skóry oraz przyczyniającym się do pogorszenia funkcjonowania psychospołecznego.

Skubanie skóry jest schorzeniem przewlekłym, przebiegającym z epizodami zaostrzeń. W zależności od przyczyny wystąpienia tego zaburzenia u poszczególnych pacjentów, stanu ich skóry oraz innych czynników, lekarze mogą zaproponować leczenie dermatologiczne, spersonalizowaną terapię w nurcie behawioralno-poznawczym i farmakoterapię (np. leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, przeciwpsychotyczne). Średnio u co trzeciej osoby poddającej się leczeniu rozpoznaje się infekcje skórne wymagające leczenia antybiotykami – to efekt drapania i dłubania w rankach brudnymi rękami lub niezdezynfekowanymi przedmiotami.

Pacjenci poddający się terapii w nurcie poznawczo-behawioralnym (w tym terapii odwracania nawyków HRT i terapii akceptacji i zaangażowania ACT) są uczeni strategii pozwalających na ograniczenie, a ostatecznie zaprzestanie skubania skóry. Pomocne w stworzeniu bariery chroniącej przed samodzielnym uszkadzaniem skóry może być m.in.:

• obcinanie paznokci bardzo krótko;
• zakładanie rękawiczek w momentach pojawiania się potrzeby skubania;
• zajmowanie rąk gadżetami antystresowymi (np. piłeczką z wypustkami);
• pozbycie się z najbliższego otoczenia przedmiotów wykorzystywanych wcześniej do tego celu (np. igieł, pęset).