Niewydolność nerek – objawy. Czym się różni ostre uszkodzenie nerek od ich przewlekłej choroby?

Niewydolność nerek to stan, w którym funkcje nerek są upośledzone i niemożliwe jest samoistne wyregulowanie ich pracy przez organizm. W medycynie wyróżnia się dwa stany niewydolności nerek – przewlekłą chorobę nerek i ostre uszkodzenie nerek. Oba stany różnią się od siebie i wymagają innego postępowania medycznego.

Przewlekła choroba nerek – co to jest, jakie ma przyczyny

Przewlekła choroba nerek, czyli PChN, to każde uszkodzenie tego narządu, które utrzymuje się dłużej niż 3 miesiące. O uszkodzeniu świadczą nieprawidłowości w badaniach – występujący w badaniu moczu białkomoczlubkrwiomocz, torbiele widoczne w badaniu USG oraz zmniejszenie przesączania kłębuszkowego poniżej 60 mililitrów na minutę. Przewlekła niewydolność nerek rozwija się na ogół na skutek chorób nerek lub innych chorób, w tym cukrzycy, otyłości czy szpiczaka mnogiego. Z danych statystycznych wynika, że w Polsce na przewlekłą niewydolność nerek cierpi około 4 mln pacjentów.

Niewydolność utajona, wyrównana, schyłkowa – etapy przewlekłej choroby nerek  

Stopnie zaawansowania choroby określa się poprzez wielkość przesączania kłębuszkowego (GFR – od ang. glomerular filtration rate). GFR oblicza się na podstawie wyniku stężenia kreatyniny w surowicy krwi, masy ciała, wieku i płci pacjenta i podaje w mililitrach na minutę i powierzchnię ciała.

• stadium 1 (eGFR≥90 ml/min/1,73m2) — prawidłowe GRF i cechy choroby nerek;
• stadium 2 (eGFR 89-60 ml/min/1,73m2) – utajona przewlekła niewydolność nerek;
• stadium 3a (eGFR 59-46 ml/min/1,73m2) – wyrównana przewlekła niewydolność nerek;
• stadium 3b (eGFR 45-30 ml/min/1,73m2) – wyrównana przewlekła niewydolność nerek;
• stadium 4 (eGFR 29-15 ml/min/1,73m2) – niewyrównana przewlekła niewydolność nerek;
• stadium 5 (eGFR <15 ml/min/1,73m2) – mocznica (schyłkowa niewydolność nerek).

>> Oznaczenie kreatyniny – na czym polega badanie? Normy, wskazania, przygotowanie

Przewlekła niewydolność nerek – objawy

Objawy przewlekłej niewydolności nerek mogą pozostawać w ukryciu bardzo długo lub być mocno niespecyficzne, np.:

• anemia,
• nadmierna męczliwość,
• zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej (osteoporoza, łamliwość kości),
• nadciśnienie tętnicze,
• zaburzenia neurologiczne (zaburzenia snu, neuropatia obwodowa i czuciowa, mimowolne ruchy kończyn),
• zmniejszona odporność.

Ostre uszkodzenie nerek – skąd się bierze

OUN, czyli ostre uszkodzenie nerek, rozwija się szybko, nawet w przeciągu kilku godzin. Dochodzi wówczas do gwałtownego wzrostu stężenia kreatyniny w surowicy i zaburzeń diurezy, czyli zahamowania oddawania moczu. Przyczyny ostrego uszkodzenia nerek są różne, mogą to być kamienie w moczowodzie, uszkodzenie toksyczne na skutek przyjęcia leków czy powikłania pooperacyjne. Do rozwoju ostrego uszkodzenia nerek predysponuje przewlekła niewydolność nerek, podeszły wiek, cukrzyca, sepsa, niewydolność krążenia. Najczęściej chorobę rozpoznaje się u chorych po zabiegach kardiochirurgicznych oraz u pacjentów po podaniu kontrastu, czyli radiologicznego środka cieniującego.

Ostre uszkodzenie nerek diagnozuje się na podstawie 3 kryteriów:

• wzrostu stężenia kreatyniny we krwi w przeciągu 48 godzin
• lub wzrostu stężenia kreatyniny we krwi w przeciągu 7 dni, 
• albo spadku diurezy monitorowanego w ciągu 6 godzin (kryteria KDIGO).

Objawy ostrego uszkodzenia nerek

Charakterystyczne dla ostrego uszkodzenia nerek jest znaczące zmniejszenie objętości moczu lub nawet jego zupełne zatrzymanie. Należy jednak pamiętać, że nie dzieje się tak w każdym wypadku. Do pozostałych objawów należą:

• biegunka,
• odwodnienie,
• niewydolność serca,
• krwotok,
• ciężkie zakażenie,
• wstrząs,
• oparzenia.

Objawy zależą od przyczyny uszkodzenia. Jeśli nerki zostały uszkodzone przez toksyny (np. alkohol), to najpierw zauważymy zaburzenia pracy układu nerwowego lub przewodu pokarmowego. Z kolei jeśli doszło do zablokowania odpływu moczu z nerek przez kamień, pojawi się silny ból okolicy lędźwiowej, tzw. kolka nerkowa.

Ostre uszkodzenie nerek ma najczęściej bardzo gwałtowny przebieg z szybko postępującym wzrostem stężenia kreatyniny i zatrzymaniem moczu. Etap, w którym dochodzi do uszkodzenia narządu, trwa do kilku godzin. Stopień zaawansowania określa się na podstawie wzrostu poziomu kreatyniny we krwi i wielkości diurezy. Im wyższy stopień zaawansowania, tym gorsze rokowania.

>> Rabdomioliza – rozpad mięśni, który uszkadza nerki

Objawy psychiczne niewydolności nerek

Niewydolność nerek może powodować szereg objawów psychicznych. Zaliczamy do nich przede wszystkim:

• zaburzenia koncentracji i pamięci,
• splątanie,
• dezorientację,
• trudności w podejmowaniu decyzji,
• depresję i lęki, 
• zaburzenia snu, takie jak bezsenność lub nadmierna senność.

Nie są to jednak objawy wskazujące jednoznacznie na tę chorobę.

Niewydolność nerek – jakie badania wykonać?

Przewlekła choroba nerek – diagnostyka

W wielu przypadkach chory dowiaduje się o chorobie dopiero w momencie, kiedy jest ona bardzo zaawansowana. Dlatego tak ważne są profilaktyczne badania krwi oraz moczu, które pozwalają wykryć nieprawidłowości na wczesnym etapie. Należy wykonać badania laboratoryjne, morfologię krwi z oceną gospodarki żelazem i wapniowo-fosforanowej, a przede wszystkim badanie określające stężenie kreatyniny i mocznika, hemoglobiny, badanie moczu – niepokojący jest aktywny osad moczu (zwiększona ilość krwinek czerwonych w moczu) oraz obecność białka w moczu. Można wykonać także USG nerek.

Badania w przypadku ostrego uszkodzenia nerek

Standardowym postępowaniem jest przyjęcie chorego na oddział szpitalny ze względu na duże zagrożenie życia. Wykonuje się morfologię, sprawdzenie poziomu elektrolitów i ocenę równowagę kwasowo-zasadowej, stężenie mocznika, kreatyniny i kwasu moczowego, aktywność enzymów wątrobowych AST, ALT, parametry układu krzepnięcia i badanie moczu, oraz USG jamy brzusznej i RTG klatki piersiowej.

Niewydolność nerek – leczenie

Leczenie przewlekłej niewydolności nerek

Leczenie w przypadku przewlekłej niewydolności nerek polega przede wszystkim na spowolnieniu procesu uszkodzenia nerek. Postępowanie zależy w dużej mierze od choroby, która spowodowała niewydolność – terapii cukrzycy lub kłębuszkowego zapalenia nerek, a także na leczeniu występujących objawów, np. wdrożeniu leczenia nadciśnienia krwi, zaburzeń kostnych lub statyn przy zaburzeniach lipdowych. Osoby otyłe powinny zredukować masę ciała. W niektórych wypadkach wdraża się dializy, czyli cykliczne usuwanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii, toksyn oraz nadmiaru wody za pomocą specjalistycznej aparatury. W niektórych wypadkach wykonywany jest przeszczep nerki.

Leczenie ostrego uszkodzenia nerek

Z kolei w przypadku ostrego uszkodzenia nerek leczenie uzależnione jest od przyczyny uszkodzenia i polega np. na usunięciu przeszkody w moczowodach, zwalczaniu drobnoustrojów powodujących zakażenie lub przywróceniu prawidłowej objętości krwi. Pacjenci są odpowiednio nawadniani, eliminuje się leki nefrotoksyczne, czasami również stosuje się dializoterapię. Etap regeneracji jest długotrwały i nie zawsze kończy się pełnym powrotem do zdrowia.

Powikłania niewydolności nerek

W zależności od rodzaju niewydolności:

• powikłania ostrej niewydolności nerek obejmują zaburzenia elektrolitowe, czyli nadmiar we krwi potasu (hiperkaliemię) lub sodu (hipernatremię), prowadzący do zaburzeń rytmu serca, osłabienia mięśni, a nawet zatrzymania akcji serca. Wystąpić mogą także nadciśnienie, obrzęk płuc, zaburzenia neurologiczne i z przewodu pokarmowego;
• w przypadku przewlekłej niewydolności nerek mogą wystąpić mocznica (uremia), czyli stan zatrucia organizmu produktami przemiany materii, które nie są usuwane przez nerki. Pojawiają się także zaburzenia mineralne i kostne, anemia, kwasica metaboliczna, choroby układu sercowo-naczyniowego (w tym nadciśnienie, miażdżyca, choroba wieńcowa, niewydolność serca), zaburzenia hormonalne.

Niewydolność nerek – dieta

Dietoterapia jest elementem leczenia niewydolności nerek. W przypadku choroby należy kontrolować spożycie białka, potasu, sodu i fosforu. Konieczne jest ograniczenie produktów bogatych w te składniki, a zaliczamy do nich nabiał, mięso, ryby, rośliny strączkowe i przede wszystkim sól. Zaleca się unikać produktów wysokoprzetworzonych i włączyć do diety produkty niskobiałkowe, takie jak produkty z jasnego zboża, wodę w dużych ilościach, soki oraz niektóre warzywa i owoce. Dietę powinien ułożyć dietetyk w porozumieniu z lekarzem.

>> Jak się nawodnić? Sposoby na dobrze nawodniony organizm