Przeszczep kału – dla kogo jest ten zabieg? Co daje przeszczep kału i jak zostać dawcą?

Przeszczep kału – co to jest?

Przeszczep kału (z ang. fecal microbiota transplantation – FMT) to jedna z metod leczenia zaburzeń mikrobioty jelitowej. Polega na transplantacji zdrowych bakterii z przewodu pokarmowego dawcy do przewodu pokarmowego osoby, której bakterie jelitowe mają niekorzystny skład albo nieprawidłowo działają (tzw. dysbioza jelitowa). Po podaniu choremu bakterii jelitowych zdrowej osoby następuje ich kolonizacja w jelitach. Jest metodą alternatywną wobec antybiotykoterapii, która może pogłębiać zaburzenia w mikrobiocie jelitowej, ponieważ eliminuje bakterie zarówno niekorzystne, jak i korzystne.

Chociaż pierwsze wzmianki o przeszczepieniu mikrobioty jelitowej pochodzą z Chin z IV wieku naszej ery, to w warunkach szpitalnych przeszczep kału został przeprowadzony dopiero w 1958 roku.

Dla kogo przeszczep kału?

Według badań transplantację kału można zastosować w chorobach takich jak:

• wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG), 

• zespół jelita drażliwego, 

• otyłość

• autyzm, 

• choroba Parkinsona,  

• nowotwory jelita grubego i odbytnicy. 

Co więcej, według raportu opracowanego przez Europejskie Towarzystwo Mikrobiologii Klinicznej i Chorób Zakaźnych oraz Amerykańskie Towarzystwo Gastroenterologiczne transplantacja mikrobioty jelitowej jest wskazana przy zakażeniach bakteriami Clostridioides difficile, powodującymi biegunkę szpitalną.

Dlaczego autyzm jest wskazaniem do przeszczepu kału?

Osoby ze spektrum autyzmu mają odmienny od osób zdrowych mikrobiom jelitowy – w ich jelitach jest więcej bakterii z rodzaju Clostridium, Streptococcus oraz mniej bakterii Bacteroides. Zgodnie z najnowszymi badaniami naukowymi przeszczep kału zastosowany u osób ze spektrum autyzmu może łagodzić nie tylko problemy żołądkowo-jelitowe, które często u osób z autyzmem występują, ale i problemy neurobehawioralne, np. impulsywne okazywanie emocji, silne przywiązanie do przedmiotów czy trudności w uczeniu się nowych czynności. Za skutecznością przeszczepu kału przemawia fakt komunikacji między mikrobiotą jelitową a mózgiem (podczas fermentacji bakteryjnej w jelitach powstają krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, ich obecność wpływa na nastrój, sen czy funkcje poznawcze). Transplantacja mikrobioty od osoby zdrowej do osoby ze spektrum autyzmu może więc przynieść znaczną poprawę zdrowia, przy czym badania naukowe nad tym zagadnieniem nadal nie zostały ukończone.

>> Psychobiotyki – jak bakterie jelitowe wspomagają pracę układu nerwowego

Jak przebiega przeszczep kału?

Określenie przeszczep kału, choć się przyjęło, opisuje zabieg w dużym uproszczeniu. Choremu przeszczepia się bowiem jedynie same pożyteczne bakterie wyizolowane z próbki kału dawcy. Zabieg odbywa się na dwa sposoby.

Przeszczepienie kału endoskopowo

Przeszczep wykonuje się z 30 g świeżego lub mrożonego kału od dawcy. Podczas kolonoskopii za pomocą endoskopu wprowadza się do jelita biorcy wyizolowaną w laboratorium zawiesinę bakterii jelitowych w soli fizjologicznej. W przypadku przeciwwskazań do wykonania kolonoskopii zawiesinę można podać za pomocą wlewki doodbytniczej, sondy nosowo-dwunastniczej czy gastroskopu. Zabieg wykonywany jest w warunkach szpitalnych i pod nadzorem lekarza – przez trzy dni przed przeszczepem biorca stosuje antybiotyk, ma też płukane jelita. Po przeszczepie powinien być pod kontrolą lekarza przez 8 tygodni.

Przeszczep kału z wykorzystaniem kapsułek

W tym przypadku bakterie w postaci podawane są doustnie – jako kapsułki z liofilizowanym, sproszkowanym materiałem od dawcy. Metoda ta dorównuje skutecznością endoskopii, choć część pacjentów czuje opór przed połknięciem bakterii z jelit dawcy. Zabieg wykonywany jest pod kontrolą lekarza, a po przeszczepie w takiej formie również wymagane jest pozostawanie pod kontrolą lekarską przez okres 8 tygodni. 

Ile kosztuje przeszczep kału? 

Przeszczep stolca nie został jeszcze objęty refundacją przez NFZ. Można wykonać go prywatnie, ale nie wszystkie placówki medyczne czy szpitale go oferują – wciąż jest jeszcze terapią rzadko stosowaną. W Polsce koszt przeszczepu kału z użyciem endoskopu wraz z badaniami, które trzeba wykonać do zabiegu, waha się w granicach 1500–2000 zł.

Przeszczep stolca – kto może zostać dawcą?

Żeby zostać dawcą kału, trzeba spełniać odpowiednie kryteria – są one potwierdzane w pierwszej kolejności ankietą i wywiadem medycznym, a następnie badaniami. Dawcą kału można zostać jeśli:

• nie ma zakażenia wirusem HIV, wirusami WZW typu A, B lub C,  

• nie ma obecności w kale pasożytów, toksyn bakterii A/B Clostridioides difficile, antygenu Helicobacter pylori, bakterii z rodzaju Salmonella, Shigella, Campylobacter, Escherichia coli oraz Yersinia enterocolitica, 

• w ciągu ostatnich 3 miesięcy nie były przyjmowane antybiotyki,  

• dawca prowadzi zdrowy styl życia, nie pali papierosów, a jego dieta jest zbilansowana i zdrowa,  

• BMI dawcy ma wartość poniżej 30 kg/m2, 

• nie występują u dawcy choroby metaboliczne, immunologiczne ani nowotworowe.  

Do potwierdzenia stanu zdrowia dawcy wykonuje się badania krwi oraz analizę próbki kału. Wywiad medyczny i badania są zawsze powtarzane w dniu pobrania próbki do przeszczepu. 

Bakterie z kału także w probiotyku

W kwietniu 2023 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) zatwierdziła pierwszy probiotyk zawierający mikrobiotę kałową. Jest to preparat doustny, a wskazaniem do jego stosowania są właśnie przywrócenie równowagi mikrobioty jelit oraz zapobieganie zakażeniom Clostridium difficile u osób dorosłych – czyli wskazania analogiczne jak przy przeszczepie kału.

>> Bakterie probiotyczne i ich wpływ na zdrowie