Szkorbut – co to za choroba? Objawy to nie tylko zły stan skóry i wypadające zęby

Szkorbut – co to jest?

Szkorbut to choroba spowodowana przewlekłym niedoborem witaminy C. Jest to poważny stan awitaminozy, który wpływa na wiele narządów, szczególnie na tkankę łączną (witamina C odgrywa kluczową rolę w produkcji kolagenu – białka odpowiadającego za strukturę i elastyczność tkanki łącznej). Ze względu na trudno gojące się rany szkorbut jest inaczej zwany gnilcem. Przez wiele stuleci uznawany był za chorobę marynarzy, którym podczas wielomiesięcznych podróży brakowało świeżych owoców i warzyw. Szkorbut dotyka bowiem przede wszystkim osób niedożywionych lub źle się odżywiających.

Dlaczego szkorbut, czyli brak witaminy C, jest groźny

Witamina C odgrywa kluczową rolę w wielu procesach metabolicznych w organizmie:

• synteza kolagenu – witamina C jest niezbędna do stabilizacji włókien kolagenowych, co wpływa na zdrowie stawów, dziąseł, naczyń krwionośnych i proces gojenia ran. Niedobór prowadzi do osłabienia tych struktur, co objawia się m.in. łatwym powstawaniem siniaków czy problemami z dziąsłami i zębami.
• synteza karnityny – niedobór witaminy C ogranicza transport kwasów tłuszczowych do mitochondriów (który gwarantuje karnityna, produkowany przez organizm aminokwas), co zmniejsza produkcję energii w komórkach. Powoduje to uczucie zmęczenia, osłabienia oraz bóle mięśni.
• metabolizm neuroprzekaźników – witamina C wpływa na produkcję noradrenaliny, ważnego neuroprzekaźnika. Jej niedobór może powodować obniżenie nastroju, a nawet depresję.

>> Witamina C lewoskrętna, syntetyczna, naturalna − którą wybrać?

Szkorbut – objawy

Pierwsze objawy szkorbutu pojawiają się zwykle po 4–12 tygodniach diety ubogiej w witaminę C.

Początkowo choroba objawia się:

• osłabieniem i złym samopoczuciem,
• szybszym męczeniem się,
• przyspieszonym biciem serca.

W dalszej kolejności pojawia się:

• krwawienie z dziąseł (nasilone wokół zębów siecznych i kłów),
• przekrwienie śluzówki, zmiany zapalne i owrzodzenia.

Inne ogólne objawy szkorbutu to:

• bóle mięśniowo-stawowe, w tym bóle kończyn, zapalenie stawów, krwawienia do stawów i mięśni, osłabienie mięśni,
• bóle kostne,
• obrzęki,
• neuropatie,
• spadek ciśnienia krwi,
• znaczne osłabienie odporności,
• zaburzenia trawienia,
• skąpomocz.

Niedokrwistość w szkorbucie

Jednym z istotnych objawów szkorbutu jest niedokrwistość – w około 80% przypadków ma ona cechy megaloblastyczne, co oznacza, że czerwone krwinki są powiększone i nieprawidłowo funkcjonują. Charakteryzuje się to podwyższonymi parametrami czerwonokrwinkowymi:

• MCV – średnia objętość erytrocytów,
• MCH – średnia masa hemoglobiny w krwince,
• RDW – wskaźnik różnorodności wielkości erytrocytów.

Przyczyną tych zmian jest rola witaminy C w aktywacji kwasu foliowego, który jest niezbędny do prawidłowego dojrzewania erytrocytów. Niedobór witaminy C prowadzi także do obniżenia poziomu żelaza, co przyczynia się do wystąpienia niedokrwistości z niedoboru żelaza.

>> Preparaty zawierające żelazo

Zęby, skóra – ich stan się pogarsza przy szkorbucie

W szkorbucie mogą pojawić się również objawy dermatologiczne związane z kruchością naczyń krwionośnych oraz stomatologiczne wynikające z osłabienia struktur tkanki łącznej i stanów zapalnych w jamie ustnej.

Objawy skórne w szkorbucie to:

• siniaki, wybroczyny i wylewy podskórne,
• szorstkość skóry,
• krwotoki okołomieszkowe (szczególnie na kończynach dolnych),
• łysienie,
• zmiany w płytce paznokcia, takie jak wklęsłe (łyżeczkowate) paznokcie i podpaznokciowe wybroczyny,
• opóźnione gojenie ran,
• suchość oczu.

>> Skaza krwotoczna: ciągłe siniaki, krwotoki z nosa i ran. Jak przebiega leczenie?

Objawy szkorbutu w jamie ustnej to:

• krwawienia z dziąseł, ich cofanie się oraz zmiany zapalno-martwicowe,
• chwiejność zębów, co zwiększa ryzyko ich wypadnięcia,
• plamki krwotoczne na błonie śluzowej jamy ustnej,
• sucha błona śluzowa jamy ustnej,
• nieprzyjemny zapach z ust.

>> Sposoby na brzydki zapach z ust. Jak leczyć halitozę?

Objawy szkorbutu u dzieci

Objawy szkorbutu u dzieci i dorosłych są w dużej mierze zbieżne, jednak u dzieci mogą pojawić się dodatkowe problemy związane z układem kostnym. Kości stają się słabe, kruche i podatne na złamania. U około 80% dzieci ze szkorbutem występują objawy kostno-mięśniowe. Charakterystycznym objawem u dzieci są również bolesne kanciaste zgrubienia w połączeniach żebrowo-chrząstkowych, co wynika z osłabienia tkanki łącznej.

>> Bóle wzrostowe to częsty objaw u dzieci. Czy maść pomoże?

Przyczyny szkorbutu – kto może chorować?

Główną przyczyną szkorbutu jest niedobór witaminy C w diecie. W krajach europejskich choroba ta występuje rzadko, ale dotyka przede wszystkim osoby:

• poważnie niedożywione, np. żyjące w ubóstwie,
• uzależnione od narkotyków lub alkoholu,
• po operacjach bariatrycznych (z osłabionym wchłanianiem składników odżywczych),
• stosujące diety ubogie w owoce i warzywa,
• z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, które stosują restrykcyjne lub monotonne diety, ograniczając produkty bogate w witaminę C.

Dodatkowe czynniki ryzyka to palenie papierosów oraz hemodializa.

>> Witaminy i minerały - żelazo, wapń, magnez

Czy szkorbut jest zaraźliwy?

Szkorbut nie jest chorobą zakaźną, więc nie można się nim zarazić od innej osoby. Jest to schorzenie wynikające z długotrwałego niedoboru witaminy C w diecie.

Diagnostyka szkorbutu – jakie badania wykonać?

Szkorbut diagnozuje się na podstawie oznaczenia poziomu witaminy C we krwi – wartości poniżej 0,2 mg/dl mogą wskazywać na chorobę. Dodatkowo istotne są wywiad kliniczny oraz badania obrazowe, takie jak RTG, które pozwalają uwidocznić zmiany kostne charakterystyczne dla szkorbutu. W różnicowaniu szkorbutu bierze się pod uwagę m.in.:

• krzywicę – w przypadku objawów kostnych,
• choroby przyzębia – przy zmianach w dziąsłach,
• zapalenia naczyń – przy wybroczynach,
• choroby stawów – w przypadku bólów i obrzęków stawowych.

Szkorbut – leczenie

Leczenie szkorbutu opiera się na suplementacji witaminy C w formie leków oraz zwiększeniu jej podaży w diecie. Najbogatsze źródła witaminy C w pożywieniu to:

• czarna porzeczka,
• czerwona papryka,
• jarmuż,
• brukselka,
• owoce dzikiej róży.

Witaminę C można podawać doustnie, domięśniowo lub dożylnie w zależności od nasilenia objawów. Przyjmuje się, że spożywanie 10 mg witaminy C dziennie wystarcza do ochrony organizmu przed szkorbutem. Pierwsze efekty leczenia są widoczne w ciągu 24-48 godzin.

>> Mózgowe porażenie dziecięce – objawy, leczenie i dorosłe życie z MPD