Niedobór żelaza – jakie są jego objawy, co jeść, by uzupełnić niedobory

Żelazo w naszym organizmie

Żelazo (oznaczane symbolem Fe od łacińskiego ferrum) jest mikroelementem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Jest ono wchłaniane w jelicie cienkim, dorośli mają w ciele od 3 do 5 gramów żelaza, z czego część stale pracuje (np. transportuje krew), a część jest magazynowana.

Żelazo tracimy wraz ze złuszczaniem się nabłonka jelitowego, z potem oraz z krwią – ze względu na krwawienia miesiączkowe problem niedoboru żelaza częściej dotyczy kobiet. W życiu następują też okresy zwiększonego zapotrzebowania na ten pierwiastek: ciąża i laktacja, wcześniactwo oraz okres noworodkowy w przypadku niekarmienia mlekiem matki, dojrzewanie.

Przyczyny niedoboru żelaza

Wśród przyczyn niedoboru żelaza wyróżniamy:

• błędy żywieniowe (problem często pojawia się w przypadku źle zbilansowanych diet wegetariańskich lub wegańskich),
• obfite krwawienia miesiączkowe,
• krwawienia z układu pokarmowego,
• zaburzenia wchłaniania (na przykład w przebiegu celiakii lub po resekcji jelita),
• choroby żołądka (zapalenie błony śluzowej żołądka w przebiegu zakażenia Helicobacter pylori, autoimmunologiczne zapalenie żołądka lub stan po gastrektomii).

Krwawienia z układu pokarmowego mogą się pojawić w takich chorobach jak:

• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
• rak przełyku lub żołądka,
• gastropatia krwotoczna,
• żylaki przełyku i wpustu,
• choroba refluksowa przełyku,
• zespół Mallory’ego – Weissa,
• choroba uchyłkowa okrężnicy,
• polip w jelicie grubym lub cienkim,
• rak jelita grubego lub cienkiego,
• zaburzenia krzepnięcia,
• angiodysplazja (bezpośrednie połączenie tętniczo-żylne między poszerzonymi naczyniami).

Niedobór żelaza – objawy

Niewystarczająca ilość żelaza początkowo może nie dawać żadnych objawów, gdyż wykorzystywane są zmagazynowane zapasy. Pojawiające się po ich wyczerpaniu dolegliwości wynikają z pełnionych przez żelazo funkcji w organizmie. Niedobór tego pierwiastka zaburza syntezę hemu, wchodzącego w skład hemoglobiny. Jest to białko obecne w krwinkach czerwonych i odpowiedzialne za transport tlenu w organizmie. W wyniku tych zmian rozwija się niedokrwistość z niedoboru żelaza. Do jej objawów należą:

• męczliwość,
• osłabienie,
• bladość skóry,
• bóle i zawroty głowy,
• trudności ze skupieniem uwagi,
• uczucie kołatania serca, przyśpieszone tętno,
• bóle w klatce piersiowej,
• duszność.

Inne dolegliwości sugerujące zbyt niski poziom żelaza to:

• wypadanie włosów i ich łamliwość,
• suchość skóry,
• bladość paznokci wraz z obecnością podłużnych prążków i rowków na płytce,
• bolesne pęknięcia w kącikach ust,
• wygładzenie powierzchni języka, któremu towarzyszyć może ból i pieczenie,
• apetyt na produkty niejadalne, takie jak kreda, glina, krochmal lub surowy ryż.

Jakie badania wykonać przy podejrzeniu niedoboru żelaza?

Do ustalenia pewnej diagnozy konieczna jest pełna ocena gospodarki żelazowej. Wbrew pozorom wykonanie samego badania określającego poziom żelaza jest niewystarczające – prawidłowy poziom żelaza nie wyklucza niedoboru. Pełna diagnostyka powinna polegać na wykonaniu badań takich jak:

1. Morfologia (odchylenia sugerujące niedokrwistość z niedoboru żelaza w morfologii to zbyt mała ilość krwinek czerwonych, niskie stężenie hemoglobiny, obniżony hematokryt oraz obniżone MCV, czyli średnia objętość erytrocytu).
2. Stężenie żelaza (przy niedoborze w większości przypadków poziom żelaza jest obniżony).
3. Stężenie ferrytyny (wynik badania obrazuje zapasy pierwiastka w organizmie, zbyt niski wskazuje na niedokrwistość. Stężenie ferrytyny rośnie jednak w stanach zapalnych w organizmie, co może zafałszować wynik).
4. Całkowita zdolność wiązania żelaza (TIBC) – badanie to określa ilość żelaza, która może zostać związana z białkiem transportującym, czyli transferyną. (W tym przypadku dla niedoboru charakterystyczny będzie wynik zbyt wysoki.)

Lekarz może zadecydować o konieczności wykonania również innych badań umożliwiających wykrycie przyczyny niedokrwistości. Należą do nich przykładowo badania endoskopowe górnego lub dolnego odcinka przewodu pokarmowego.

Niedobór żelaza – co jeść?

Dobrze zbilansowana dieta jest niezmiernie istotna w przypadku walki z niedoborami. Zalecane dzienne spożycie żelaza wynosi od 8 do 18 mg. W pokarmach jest ono zawarte w postaci hemowej lub niehemowej. Żelazo w postaci hemowej znajduje się w pokarmach pochodzenia zwierzęcego i jest lepiej przyswajalne. Produkty bogate w żelazo hemowe to:

• czerwone mięso,
• przetwory mięsne,
• sardynki,
• żółtka jaj.

Źródła żelaza niehemowego, czyli żelaza pochodzenia roślinnego, to:

• otręby pszenne,
• płatki owsiane,
• kasza gryczana, jaglana lub pęczak,
• chleb żytni,
• rośliny strączkowe, takie jak fasola, soczewica i groch,
• nasiona i orzechy,
• buraki,
• pietruszka,
• bób,
• zielony groszek.

Żelazo niehemowe jest przyswajalne gorzej niż hemowe. Do posiłków bogatych w tę postać warto dodać produkty zawierające witaminę C oraz kiszonki, które poprawiają absorpcję żelaza. Unikać należy natomiast łączenia pokarmów bogatych w ten pierwiastek z kawą, herbatą i nabiałem.

>> Pokrzywa to cenne źródło żelaza

Leczenie niedoboru żelaza – suplementacja, przetaczanie krwi

W niektórych przypadkach zmiana diety jest niewystarczająca i lekarz może zadecydować o konieczności przyjmowania preparatów żelaza doustnie lub dożylnie. W przypadku głębokiej niedokrwistości i towarzyszących jej objawów konieczne może być przetoczenie koncentratu krwinek czerwonych.

Niedobór żelaza w ciąży

Okres ciąży i karmienia piersią charakteryzuje się wzmożonym zapotrzebowaniem na żelazo. W czasie ciąży niedokrwistość rozpoznaje się, gdy hemoglobina wynosi poniżej 11 g/dl. O wprowadzeniu suplementacji powinien zdecydować lekarz, niedokrwistość z niedoboru żelaza może bowiem zwiększać ryzyko poronienia, porodu przedwczesnego, wad rozwojowych płodu, przedwczesnego oddzielenia łożyska, małej masy urodzeniowej i konieczności wykonania cięcia cesarskiego.

>> Niedobór żelaza u dziecka – przyczyny i objawy

Czy niedobór żelaza jest groźny? Skutki niedoboru

Niedobór żelaza nie może być ignorowany. Rozwój niedokrwistości upośledza transport tlenu do tkanek organizmu, co znacznie zaburza jego funkcjonowanie. Stężenie hemoglobiny poniżej 6,5g/dl uznaje się za stan zagrażający życiu. Dodatkowo istotne jest określenie przyczyny niedoboru, gdyż w niektórych przypadkach ona również może być poważnym zagrożeniem zdrowia i życia.