Mózgowe porażenie dziecięce – objawy, leczenie i dorosłe życie z MPD

Rodzaje mózgowego porażenia dziecięcego

MPD występuje średnio u dwojga na 1000 żywo urodzonych dzieci i jest jednym z najczęstszych przewlekłych zaburzeń neurologicznych wieku dziecięcego. Nie jest jednorodnym schorzeniem – przebieg i nasilenie objawów różnią się w zależności od rodzaju i umiejscowienia uszkodzeń w mózgu. Wyróżnia się kilka głównych typów MPD: 

• postać spastyczna: najczęstsza (ok. 42% przypadków), charakteryzująca się wzmożonym napięciem mięśniowym i trudnościami w kontrolowaniu ruchów. Może występować obustronnie (diplegia, tetraplegia) lub jednostronnie (hemiplegia). 

• postać dyskinetyczna: obejmuje niekontrolowane, skręcające ruchy kończyn i tułowia, często połączone z trudnościami w utrzymaniu stabilnej naturalnej postawy.

• postać ataktyczna: rzadka, związana z zaburzeniami koordynacji ruchowej, równowagi oraz precyzji wykonywanych czynności. Charakterystyczne dla tej postaci jest drżenie całego ciała. 

• postać mieszana: łączy elementy różnych typów MPD, objawy są więc bardziej złożone i wymagają wielokierunkowego podejścia terapeutycznego. 

Dziecięce porażenie mózgowe – pierwsze objawy 

Rozpoznanie objawów mózgowego porażenia dziecięcego często jest możliwe już w pierwszych tygodniach i miesiącach życia niemowlęcia. Rodzic powinien zwrócić uwagę na:

• zbyt słabe lub zbyt silne napięcie mięśniowe u niemowlęcia,
• utrzymujące się trudności z unoszeniem głowy,
• reakcje kurczowe grup mięśniowych (np. zaciskanie dłoni),
• asymetrię ciała,
• nadmierną sztywność kończyn.
• Niepokój powinno wzbudzić wyraźne opóźnienie w osiąganiu kolejnych etapów rozwoju ruchowego, na przykład późniejsze niż u rówieśników opanowanie siadania czy raczkowania.
• Zaburzenia koordynacji ruchów, drżenie kończyn w spoczynku, niechętne sięganie po zabawki lub nieprawidłowe układanie rąk i nóg również mogą być istotną wskazówką.

Zauważenie tych lub innych nieprawidłowości u dziecka to sygnał, by skonsultować się z pediatrą lub neurologiem dziecięcym – wczesne rozpoznanie umożliwia szybkie wdrożenie działań rehabilitacyjnych i zwiększa szanse na poprawę sprawności i jakości życia dziecka. 

Mózgowe porażenie dziecięce – objawy późniejsze

Zdarza się, że nieprawidłowości ujawniają się dopiero z postępem rozwoju ruchowego dziecka. Na co zwracać uwagę?

• Trudności w MPD mogą dotyczyć karmienia – pojawiają się problemy z ssaniem, połykaniem, zbyt silny odruch wymiotny czy nieprawidłowe układanie języka i warg.  

• Problemy z artykulacją, mimiką, koordynacją ruchów dłoni oraz z precyzyjnymi czynnościami manualnymi. 

• Problemem starszych dzieci z DPM są wtórne zniekształcenia stawów, występujące często nawet pomimo starannej rehabilitacji ruchowej, a wynikają z długotrwałej, nieprawidłowej pracy stawu i jego nieprawidłowego zakresu ruchu.   

• Epilepsja to częste schorzenie współistniejące z mózgowym porażeniem dziecięcym, dotykające nawet 30-50% dzieci z MPD. Inne dolegliwości, które mogą towarzyszyć mózgowemu porażeniu dziecięcemu to m.in. zaburzenia słuchu, wzroku, niepełnosprawność intelektualna, dolegliwości bólowe, infekcje dróg oddechowych. Stany te zawsze wymagają dodatkowej diagnostyki.

>> Bóle wzrostowe to częsty objaw u dzieci. Co to jest?

Dziecięce porażenie mózgowe w dorosłym życiu

Uszkodzenia tkanki mózgowej w MPD mają charakter niepostępujący (nie pogłębiają się z wiekiem), ale ich skutki mogą stawać się coraz bardziej widoczne w miarę upływu czasu i dorastania pacjenta. Rokowania są zróżnicowane i zależą od wielu czynników, takich jak: 

• rodzaj i stopień uszkodzeń mózgu,  

• nasilenie objawów, postać porażenia,  

• czas rozpoczęcia i intensywność terapii,  

• podejmowane działania rehabilitacyjne.  

U dzieci z łagodniejszymi formami MPD, pozostającymi w leczeniu od wczesnego dzieciństwa, istnieje szansa na osiągnięcie dużej samodzielności. W przypadkach cięższych postaci choroby, zwłaszcza gdy występują poważne zaburzenia ruchowe, intelektualne lub schorzenia towarzyszące, rokowania są gorsze. Wielu dorosłych osób z mózgowym porażeniem dziecięcym prowadzi aktywne życie, korzystając z różnorodnych form wsparcia, takich jak rehabilitacja, terapie zajęciowe, sprzęt ortopedyczny i technologie wspomagające. Zwykle niezbędne jest kontynuowanie przez całe życie ćwiczeń usprawniających, dostosowanie stanowiska pracy do potrzeb pacjenta czy wsparcie psychologiczne na różnych etapach życia. W lżejszych postaciach mózgowego porażenia dziecięcego długość życia jest porównywalna do długości życia osób zdrowych. 

Przyczyny i czynniki ryzyka mózgowego porażenia dziecięcego

Podstawą mózgowego porażenia dziecięcego są nieodwracalne uszkodzenia w obrębie ośrodkowego układu nerwowego powstałe we wczesnych etapach życia dziecka, zwykle w okresie ciąży, rzadziej w okresie okołoporodowym lub we wczesnym dzieciństwie. Do czynników ryzyka MPD zalicza się przede wszystkim:

• infekcje wewnątrzmaciczne – zakażenia wirusowe, bakteryjne lub pasożytnicze podczas ciąży, mogące uszkadzać rozwijający się mózg płodu (zagrożeniem są m.in. opryszczka, różyczka, toksoplazmoza, cytomegalia)  

• niedotlenienie okołoporodowe (hipoksja) – poważne zaburzenia w dostarczaniu tlenu do mózgu dziecka w okresie okołoporodowym 

• zaburzenia wczesnorozwojowe mózgu – nieprawidłowości powstałe na bardzo wczesnym etapie rozwoju płodu, wpływające na strukturę i funkcjonowanie mózgu. 

• krwawienia śródczaszkowe – urazy naczyń mózgowych prowadzące do wylewów krwi do wnętrza czaszki 

• czynniki genetyczne i zaburzenia metaboliczne – wrodzone skłonności do uszkodzeń neurologicznych mogą wynikać z dziedziczonych mutacji genów, które wpływają na rozwój strukturalny i funkcjonalny ośrodkowego układu nerwowego. Niektóre zaburzenia metaboliczne prowadzą do gromadzenia się szkodliwych metabolitów w komórkach nerwowych, które mogą uszkadzać neurony, zakłócać procesy mielinizacji lub utrudniać dostarczanie niezbędnych składników odżywczych do mózgu.  

• urazy mechaniczne – fizyczne urazy głowy, do których może dojść zarówno w okresie prenatalnym, jak i w trakcie porodu 

• niekorzystne warunki ciążowe i okołoporodowe – m.in. nieprawidłowe ukrwienie łożyska, przewlekłe choroby matki (nadciśnienie tętnicze, cukrzyca), ekspozycja na toksyny oraz używki, które zwiększają ryzyko uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego u płodu (alkohol, papierosy, narkotyki), wcześniactwo, ciąża mnoga. 

>> Kalendarz ciąży Apteline. Jak o siebie dbać przez 9 miesięcy?

Mózgowe porażenie dziecięce – proces pielęgnowania pacjenta

Opieka nad dzieckiem z mózgowym porażeniem dziecięcym wymaga codziennego zaangażowania rodziców i specjalistów. Niezbędne jest indywidualne podejście do potrzeb konkretnego pacjenta i dostosowanie leczenia do rodzaju i nasilenia jego objawów. Opieka i proces pielęgnowania dziecka z MPD mogą obejmować: 

• utrzymanie higieny, odpowiednie karmienie (szczególnie w przypadku trudności z przełykaniem) oraz dbanie o prawidłowe pozycjonowanie ciała w celu zapobiegania przykurczom i odleżynom;

• stosowanie sprzętu pomocniczego, takiego jak wózki inwalidzkie, łuski, siedziska, pionizatory czy ortezy, wspierającego codzienne funkcjonowanie dziecka;

• monitorowanie zdrowia dziecka pod kątem współistniejących problemów, takich jak infekcje dróg oddechowych, zaburzenia odżywiania czy problemy skórne.

Rehabilitacja ruchowa i terapie wspomagające w MPD to m.in.: 

• fizjoterapia – regularne ćwiczenia mają na celu poprawę napięcia mięśniowego, zwiększenie zakresu ruchu oraz rozwój umiejętności motorycznych. Stosuje się techniki takie jak metoda NDT-Bobath czy Vojty, które pomagają kształtować prawidłowe wzorce ruchowe;

• kontrole ortopedyczne – lekarz ortopeda monitoruje rozwój układu ruchu, wykonuje korekcje wad postawy i decyduje o ewentualnych zabiegach chirurgicznych;

• terapia zajęciowa – skupiająca się na nauce codziennych czynności, takich jak jedzenie, ubieranie się czy pisanie, pomagająca dziecku osiągać coraz większą samodzielność;

• terapie wspomagające – np. spotkania z logopedą wspierają rozwój mowy i zdolności komunikacyjne, terapia sensoryczna pomaga w odbieraniu bodźców z otoczenia, psychoterapia pomaga radzić sobie z emocjami i stresem związanym z chorobą;

• nowoczesne metody leczenia, takie jak stosowanie toksyny botulinowej w celu czasowego zmniejszenia spastyczności i poprawy zakresu ruchu, zabiegi chirurgiczne poprawiające funkcje ruchowe, technologie wspierające (np. elektroniczne urządzenia wspierające komunikację, interaktywne platformy do ćwiczeń, technologia biofeedback i wiele innych.

>> Nowa lista leków refundowanych od 1 stycznia 2025