Jak rozpoznać objawy ADHD u dziecka?

Co to jest ADHD? 

ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (z ang. attention deficit hyperactivity disorder), jest jednym z najczęściej rozpoznawanych zaburzeń neurorozwojowych (dotyczy od 3 do 8% populacji w zależności od przyjętych kryteriów rozpoznania). Jako przyczynę wystąpienia ADHD wskazuje się kombinację czynników genetycznych, neurobiologicznych i środowiskowych.

Objawy ADHD u dzieci 

Objawy ADHD można podzielić na trzy główne kategorie:

Nieuwaga (problemy z koncentracją)

• trudności z dostrzeganiem szczegółów, co zazwyczaj wiążę się z popełnianiem błędów (np. na klasówkach, w zabawach edukacyjnych)  

• trudności w utrzymaniu uwagi, szybka dekoncentracja podczas wykonywania zadań, gier i zabaw 

• brak reakcji, gdy ktoś zwraca się bezpośrednio do dziecka  

• trudności w wykonywaniu następujących po sobie instrukcji, kończenia pracy lub innych obowiązków  

• problemy z organizacją zadań i aktywności, co prowadzi do nieporządku i niedotrzymywania terminów (np. oddawania prac domowych)  

• unikanie zadań wymagających długotrwałego wysiłku umysłowego  

• gubienie przedmiotów (np. zawartości plecaka szkolnego)  

• łatwe rozpraszanie się przez bodźce zewnętrzne  

• zapominanie o codziennych obowiązkach 

Nadpobudliwość (hiperaktywność, nadruchliwość) 

• wiercenie się lub nerwowe machanie rękami lub nogami w trakcie siedzenia lub leżenia 

• trudności z pozostaniem przez dłuższy czas w miejscu, np. podczas lekcji, posiłku, seansu w kinie  (wstawanie, gdy wymagane jest spokojne siedzenie na miejscu) 

• bieganie lub wspinanie się w sytuacjach, w których jest to niewłaściwe 

• trudności z angażowaniem się w ciche zabawy lub zajęcia 

• nadmierna gadatliwość, przerywanie innym lub odpowiadanie na pytania w trakcie ich zadawania przez rozmówcę 

• wydaje się, że dziecko się nie męczy, poziomem energii może przytłaczać osoby z otoczenia.    

Impulsywność 

• niecierpliwość, trudności z czekaniem na swoją kolej  

• przerywanie lub wtrącanie się do rozmów i zabaw innych osób 

• korzystanie z cudzych rzeczy bez pytania lub pozwolenia  

• problemy z kontrolą emocji, możliwe impulsywne reakcje emocjonalne, takie jak nagłe wybuchy złości lub frustracji 

• konflikty z innymi dziećmi, krzyki, wyrywanie zabawek, szarpanie, bicie, plucie  

• brak właściwej reakcji na upomnienia i kary, powtarzanie tych samych nieprawidłowych zachowań  

Jak stwierdzić nadpobudliwość psychoruchową u dziecka?

Diagnostyka ADHD nie jest łatwa i wymaga kompleksowej oceny klinicznej, która obejmuje: 

• zbieranie wywiadu od rodziców (a czasem też nauczycieli)  

• współpracę psychologa i lekarza psychiatry, a czasem także neurologa dziecięcego oraz pediatry.  

W czasie kilku spotkań z dzieckiem przeprowadzane są testy oceniające możliwości intelektualne, zdolność do koncentracji, zapamiętywania, kojarzenia, sprawność i koordynację ruchową i inne. Pomocne bywają również kwestionariusze psychologiczne analizujące zachowanie dziecka. Badania neurologiczne mogą odróżnić ADHD od innych problemów podobnie się objawiających, jak:  problemy adaptacyjne, zaburzenia lękowe, choroba afektywna dwubiegunowa,  zaburzenia wzroku i słuchu, choroby tarczycy,  zespół PANDAS.

Kryteria ADHD

Aktualne kryteria diagnostyczne ADHD w różnych krajach nieco się różnią:    

•  obowiązująca w Polsce Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych (tzw. ICD-10) wymaga, aby objawy ADHD pojawiły się przed 7. rokiem życia i obejmowały nadmierną aktywność, impulsywność oraz zaburzenia uwagi. Dysfunkcje te muszą powodować istotne zaburzenia w funkcjonowaniu w co najmniej dwóch różnych środowiskach. ICD-10 klasyfikuje ADHD pod ogólnym terminem „zaburzenia hiperkinetyczne” i nie wprowadza szczegółowych podtypów.

• podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-5) diagnozuje ADHD na podstawie obecności objawów nieuwagi oraz nadaktywności-impulsywności, które są widoczne w co najmniej dwóch różnych środowiskach (np. w domu i w szkole) i występują przed 12. rokiem życia dziecka. DSM-5 rozróżnia trzy podtypy ADHD: ADHD z przewagą deficytu uwagi, ADHD z przewagą nadaktywności-impulsywności oraz typ mieszany. 

• klasyfikacja ICD-11, obowiązująca w części Unii Europejskiej i przygotowywana do wdrożenia w Polsce, zawiera bardziej szczegółowe kryteria diagnostyczne niż ICD-10, podobne do DSM-5, ale z pewnymi różnicami, jak brak podtypów ADHD.  

ADHD u niemowlaka 

Niemowlęta z ADHD mogą zachowywać się nieco inaczej niż ich starsze rodzeństwo oraz neurotypowi rówieśnicy. Tym, co zazwyczaj budzi niepokój rodziców, jest przede wszystkim duża nadpobudliwość dziecka. Do najczęstszych objawów ADHD u dzieci w pierwszym roku życia psycholodzy zaliczają m.in.: 

• niepokój, pobudzenie, napady intensywnego płaczu bez wyraźnej przyczyny  

• nadruchliwość (intensywne machanie rączkami i nóżkami)  

• silne negatywne emocje, takie jak złość i irytacja (np. podczas zabawy czy nieudanych prób wykonania jakiejś czynności)  

• brak umiejętności wyciągania wniosków z własnych błędów (np. bolesne uderzenia o te same meble czy przedmioty podczas raczkowania) 

• silna potrzeba stymulacji (np. mocne uderzanie przedmiotami o mebel lub podłogę) 

• trudności z koncentracją uwagi na zabawie, szybka utrata zainteresowania czynnością lub przedmiotem  

• trudności ze snem (wybudzenia nocne, problemy z zasypianiem)  

• problemy z jedzeniem (wybrzydzanie, wymioty, kolki) 

Czy ADHD to choroba?  

ADHD nie jest chorobą, lecz zaburzeniem neurorozwojowym, podobnie jak np. spektrum autyzmu lub dysleksja. Nazwa tego zaburzenia wciąż jeszcze bywa nadużywana do określania niepożądanych, ale sporadycznych zachowań u dzieci. Jednocześnie ADHD bywa u dzieci długo nierozpoznane, a jego objawy są odbierane jako niegrzeczność lub brak zdolności.

U około 70% dzieci z rozpoznanym ADHD można postawić przynajmniej jedno dodatkowe rozpoznanie zaburzenia psychicznego. Często są to dysleksja i dysgrafia, zaburzenia lękowe, zaburzenia opozycyjno-buntownicze, depresja, uzależnienie od środków psychoaktywnych.