ADHD dorosłych jest zaburzeniem, którego objawy towarzyszyły pacjentowi od dzieciństwa, choć nie zawsze były rozpoznane i leczone – poza sporadycznymi przypadkami, gdy ADHD rozwinęło się po urazowym uszkodzeniu mózgu w późniejszym wieku.
ADHD u dorosłych – objawy. Jak leczyć ADHD u dorosłego?
ADHD u dorosłych, ADHD u dzieci
ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (z ang. attention deficit hyperactivity disorder), według Światowej Organizacji Zdrowia jest najczęściej występującym zaburzeniem neurobiologicznym wśród dzieci i młodzieży. U około 30% pacjentów traci intensywność po okresie dojrzewania, u pozostałych utrzymuje się również w dorosłym życiu, czasami aż do śmierci. Według badań ADHD występuje u około 2,5% dorosłych ludzi. Przebiega wówczas z różnym i zmieniającym się nasileniem objawów – od niewielkich niedogodności aż do poważnego upośledzenia codziennego funkcjonowania.
ADHD u dorosłych – objawy
U osób dorosłych ADHD może przybierać różne formy i mieć różne natężenie, a objawy często różnią się od tych, których pacjent doświadczał w dzieciństwie. Zdarza się również, że objawy ADHD u dorosłych maskowane są przez inne problemy, takie jak depresja, przewlekły stres czy alkoholizm, a przez to długo pozostają niezdiagnozowane. W większości przypadków ADHD charakteryzuje się występowaniem objawów zaliczanych do trzech głównych grup:
nadpobudliwość (hiperaktywność) – u osób dorosłych może nie być tak widoczna jak u dzieci, często manifestuje się poprzez uczucie niepokoju, trudności z relaksem oraz wewnętrzne poczucie napięcia;
problemy z koncentracją – dorośli z ADHD mają trudności ze skupieniem uwagi na zadaniach, co skutkuje częstym popełnianiem błędów oraz zapominaniem o ważnych terminach czy spotkaniach. Mogą unikać zadań wymagających długotrwałej koncentracji, takich jak np. czytanie długich dokumentów;
impulsywność – u osób dorosłych może objawiać się poprzez podejmowanie pochopnych decyzji, przerywanie rozmów innych osób czy trudności w oczekiwaniu na swoją kolej. Czasem prowadzi to do problemów w relacjach, a także do nietrafionych wyborów dotyczących własnego lub cudzego bezpieczeństwa.
Jak rozpoznać u siebie ADHD?
Dorośli z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej nie zawsze zauważają u siebie objawy ADHD – zwłaszcza, jeśli nie zostali zdiagnozowani w dzieciństwie i nikt ich dotychczas nie wyczulił, na co powinni zwracać uwagę. Często uważają, że z podobnymi dysfunkcjami zmaga się większość ludzi na całym świecie, a oni sami jedynie gorzej sobie z tym radzą. Czujność powinny wzbudzić:
poważne trudności organizacyjne – kłopoty z zarządzaniem czasem, planowaniem i realizacją działań w obszarze zawodowym lub prywatnym, spóźnianie się, uczucie przytłoczenia przez obowiązki i niezrealizowane cele;
zapominalstwo – przegapianie terminów wizyt u lekarzy czy urodzin bliskich osób, zapominanie o ważnych wydarzeniach, nieodbieranie dziecka z przedszkola na czas;
trudności z kończeniem zadań – nieumiejętność koncentracji na konkretnych zadaniach, rozpraszanie się, wykonywane kilku czynności jednocześnie lub skakanie miedzy nimi;
niecierpliwość – trudności w kontrolowaniu emocji, brak umiejętności oczekiwania na swoją kolej, podejmowanie pochopnych decyzji motywowane chęcią szybkiego załatwienia jakiejś sprawy;
nadmierna aktywność psychoruchowa – nadmiar energii powodujący wiercenie się czy konieczność częstego wstawania i przemieszczania się, stukanie palcami, kopanie w krzesło, ale też wewnętrzne napięcie lub niepokój;
„radio w głowie” – nieustanna gonitwa myśli, wewnętrzny głos, który nie milknie, odtwarzanie w głowie przypadkowych piosenek, odbytych wcześniej rozmów, wspomnień;
zbyt szybka mowa – wypowiadanie słów i zdań zbyt szybko, przerywanie innym, liczne dygresje w czasie mówienia, gubienie wątków;
problemy społeczne – trudności w utrzymywaniu relacji towarzyskich, uczuciowych czy zawodowych z powodu deficytów komunikacyjnych, impulsywności, przerywania innym, sprawiania wrażenia bycia niezainteresowanym drugim człowiekiem;
problemy emocjonalne – niska samoocena, obwinianie się o niepowodzenia, frustracja wywoływana powtarzającymi się błędami czy odrzuceniem przez innych ludzi;
prokrastynacja – trudności w rozpoczynaniu pracy, odkładanie tego na później, nieprzestrzeganie terminów lub zły rezultat z powodu braku czasu na pracę;
niezadowolenie z osiągnięć zawodowych – poczucie, że nie osiąga się pełni możliwości, trudności z utrzymaniem stałej pracy lub częsta zmiana miejsca zatrudnienia, szybkie znudzenie dotychczasowym zajęciem;
skłonność do ryzyka – słaba kontrola emocji i impulsów może skutkować podejmowaniem ryzykownych zachowań, takich jak zbyt szybka jazda samochodem czy nadmierne wydatki pod wpływem chwili, a nawet przestępstwa (np. handel narkotykami, jazda pod wpływem alkoholu, udział w nielegalnych wyścigach).
Jak zdiagnozować ADHD u dorosłego?
Niektórzy dopiero w dojrzałym wieku dowiadują się, że ich problemy mogą wynikać z ADHD. Dzieje się tak dlatego, że nie każde dziecko z ADHD zostaje zdiagnozowane – symptomy ADHD mogą być łagodne i nie przyciągać uwagi rodziców czy nauczycieli. W miarę dorastania i zmiany warunków życiowych (np. zmiana pracy na bardziej wymagającą czy pojawienie się potomstwa) objawy ADHD mogą się stać bardziej widoczne i zacząć przeszkadzać w funkcjonowaniu.
Wielu dorosłych zdaje sobie sprawę z zaburzeń, gdy ADHD zostaje zdiagnozowane u ich dzieci – widzą te same problemy u siebie obecnie lub w przeszłości.
Niektóre osoby dorosłe o swoim ADHD dowiadują się przypadkowo podczas terapii innych problemów, np. depresji czy ChAD)
Proces diagnostyczny rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu – psychiatra lub psycholog analizują historię medyczną pacjenta i zaburzenia psychiczne w bliskiej rodzinie, objawy oraz ich wpływ na życie. Kolejnym krokiem jest wypełnienie różnego typu kwestionariuszy i przeprowadzenie ocen behawioralnych, które pomagają w dokładnym zrozumieniu wzorców zachowań pacjenta. Zawsze niezbędna jest diagnostyka różnicowa, pozwalająca na wykluczenie innych zaburzeń psychicznych lub somatycznych, takich jak depresja, lęki czy zaburzenia snu, które mogą mieć podobne objawy do ADHD. Dopiero po dokładnym przeanalizowaniu wszystkich zebranych informacji możliwe jest postawienie diagnozy i zaplanowanie leczenia.
Jak leczyć ADHD u dorosłych?
Terapia poznawczo-behawioralna – pomaga w rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z impulsywnością i nadmierną aktywnością. Uczy technik zarządzania czasem, organizacji oraz strategii relaksacyjnych. W niektórych przypadkach zamiast terapii wybierany jest coaching.
Farmakoterapia – niektórzy pacjenci przyjmują leki, które mogą pomóc w łagodzeniu objawów nadmiernej aktywności poprzez poprawę koncentracji i redukcję impulsywności. Najczęstszy wybór to stymulanty oddziałujące na poziom dopaminy i noradrenaliny oraz leki niestymulujące. Leki na ADHD, przyjmowane zgodnie z zaleceniami lekarza, nie działają uzależniająco.
Techniki relaksacyjne – medytacja i mindfulness mogą pomóc w redukcji wewnętrznego napięcia i poprawić zdolność do odprężenia się.
Regularna aktywność fizyczna – ćwiczenia fizyczne pomagają wykorzystywać nadmiar energii i redukować wewnętrzne napięcie.
>> Jak się uspokoić? Metody relaksacyjne, leki i zioła na uspokojenie
