Ostuda – czym jest? Jak się pozbyć brązowych przebarwień na twarzy?

Ostuda - czym jest?

Ostuda, inaczej: melanodermia, melasma, chlomasma, to zmiana pigmentacyjna pojawiająca się głównie na twarzy (czoło, policzki, skronie, żuchwa, okolice ust) i grzbietowej części przedramion, w mniejszym stopniu na szyi, tułowiu i ramionach. Jest hiperpigmentacją, czyli schorzeniem dermatologicznym polegającym na ciemnienieniu skóry spowodowanym nadprodukcją melaniny. Ostuda przyjmuje postać nieregularnych, żółtobrunatnych, brązowych lub szarawych plam, dobrze odgraniczonych od naturalnej skóry, często występujących symetrycznie (zwłaszcza na twarzy). W klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, ostuda mieści się w kategorii  L81: Inne zaburzenia pigmentacji i występuje tam zaraz obok piegów – i podobnie jak one, nie stanowi zagrożenia dla zdrowia. Bywa jednak poważnym problemem estetycznym, zwłaszcza gdy zajmuje znaczne obszary twarzy.    

>> Co może powodować wysypkę na twarzy?

Komu grozi pojawienie się ostudy?

Ostuda może dotyczyć osób obojga płci, ale najczęściej występuje u kobiet – w grupie największego ryzyka znajdują się panie między 30. a 50. rokiem życia, zwłaszcza lubiące opalanie – ekspozycja na promieniowanie UV to jeden z głównych czynników inicjujących rozwój tej zmiany pigmentacyjnej. Choć mechanizmy powstawania ostudy nie są do końca poznane, poza słońcem z pewnością wpływają na ten proces żeńskie hormony płciowe oraz czynniki genetyczne. W grupie ryzyka wystąpienia ostudy są przede wszystkim:

• kobiety ciężarne,
• kobiety o ciemniejszej karnacji (głównie o fototypie skóry IV do VI, np. latynoski),
• kobiety stosujące antykoncepcję hormonalną,
• kobiety w okresie menopauzy, przyjmujące hormonalną terapię zastępczą,
• pacjentki z guzami jajników lub guzami hormonalnie czynnymi,
• pacjenci z zaburzeniami funkcji tarczycy,
• pacjenci przyjmujący leki i zioła o właściwościach fotouczulających, np. retinoidy, antybiotyki (m.in. doksycyklina, tetracyklina, azytromycyna i ciprofloksacyna), ziele dziurawca,
• pacjenci z chorobami pasożytniczymi jelit,
• pacjenci chorujący na przewlekłe schorzenia wątroby.

Uważa się, że na podatność do wystąpienia ostudy wpływ może mieć również nieprawidłowa dieta, stosowanie kosmetyków i perfum zawierających substancje fototoksyczne i fotoalergiczne oraz przewlekły stres. U części pacjentów z ostudą nie udaje się zidentyfikować przyczyny problemu. 

Jak rozpoznać ostudę?

Ostuda (melasma) to charakterystyczne, mocniej napigmentowane nieregularne plamy na skórze, które najczęściej pojawiają się w miejscach narażonych na ekspozycję słoneczną, czyli przede wszystkim:

• na twarzy, zwłaszcza w jej centralnym obszarze, czyli na czole, nosie i w okolicach ust (zwłaszcza nad górną wargą), ale czasami również na skroniach czy kościach policzkowych,
• na grzbietowej części przedramion,
• rzadziej na szyi, klatce piersiowej, ramionach.

Choć ostuda nie zawsze obejmuje duże obszary skóry i może występować jako nieregularne, pojedyncze ciemne plamy na twarzy czy przedramionach, u części pacjentów przypomina symetryczną maskę. Dotyczy to najczęściej kobiet ciężarnych, które nie unikają ostrego słońca - mówi się wówczas o „masce ciążowej”, gdyż symetryczne, ciemniejsze plamy zakrywają np. czoło i część policzków przyszłych mam. Ostuda nie jest jedyną występującą na ludzkiej skórze zmianą hiperpigmentacyjną, można ją pomylić chociażby z plamami wątrobowymi (nazywanymi również plamami soczewicowatymi starczymi) – różnice to przede wszystkim:

• wiek osoby, u której pojawiła się zmiana (melasma zazwyczaj u kobiet między 30. a 50. rokiem życia, plamy wątrobowe u seniorów obu płci),
• lokalizacja zmiany (melasma najczęściej na twarzy i przedramionach, plamy wątrobowe również na dłoniach),
• przyczyna hiperpigmentacji (melasma rozwija się głównie na podłożu hormonalnym, natomiast plamy to wynik starzenia się skóry, a nie – jak wskazuje nazwa – problemów z wątrobą).

Ostuda ciążowa – czy zniknie samoistnie?

Ostuda ciążowa dotyka ponad połowy ciężarnych, ale nie u każdej przyszłej mamy zmiany hiperpigmentacyjne są tak rozległe, by tworzyć maskę ciążową. Często są to pojedyncze, nieregularne, ciemniejsze plamki np. nad górną wargą lub na czole, a ich przyczyną w tym szczególnym dla kobiety czasie jest typowe dla ciąży przeorganizowanie hormonalne żeńskiego organizmu. Na różnych etapach ciąży poziom poszczególnych hormonów wzrasta nawet kilkukrotnie, a efekt to zaburzona produkcja melaniny.

Głównym hormonem zaangażowanym w powstawanie ostudy w ciąży jest estrogen, a zmiany pojawiają się najczęściej w drugim trymestrze, ale u większości przyszłych mam hiperpigmentacje pojawiają się dopiero w połączeniu z innym ważnym czynnikiem, czyli ekspozycją na słońce. Przed ostudą w okresie ciąży w wielu przypadkach ochronić się można stosując kremy z wysokim filtrem UV, nosząc latem kapelusze z szerokim rondem oraz oczywiście powstrzymując się od opalania. Dobrą wiadomością dla przyszłych mam jest fakt, że ostuda najczęściej samoczynnie blaknie do kilkunastu tygodni po porodzie, a następnie powoli zanika. Może się jednak zdarzyć, że u pań o ciemnej karnacji, podatnych na pojawianie się zmian barwnikowych, ostuda pozostanie na skórze znacznie dłużej.

>> Endometrioza - leczenie, badania, przyczyny

Ostuda – kiedy trzeba iść do lekarza?

Ostuda pojawiająca się w czasie ciąży jest co prawda zjawiskiem fizjologicznym, nie powinna dziwić również w przypadku kobiet przyjmujących leki hormonalne, jednak każdą nową zmianę hiperpigmentacyjną powinien obejrzeć lekarz dermatolog. Może się zdarzyć, że ostuda okazuje się markerem innych przyczyn podwyższonego stężenia estrogenów, takich jak guzy o aktywności wydzielniczej, w tym guzy jajników. Podczas wywiadu z pacjentem, lekarz z pewnością zapyta o przyjmowane leki, liczbę dotychczasowych ciąż i występowanie w tych okresach zmian skórnych, przebyte choroby ginekologiczne, stosowane kosmetyki czy wykonane zabiegi medycyny estetycznej.

W celu dokładnego obejrzenia zmiany pigmentacyjnej lekarz może posłużyć się lampą Wooda oraz dermatoskopem. W przypadku braku jasnego podłoża wystąpienia melasmy, pacjent może zostać poproszony o wykonanie badań diagnostycznych, takich jak morfologia krwi, panel tarczycowy i lipidowy, próby wątrobowe, oznaczenie poziomu witaminy D3, żelaza, ferrytyny, witaminy B12, kwasu foliowego.

Przebarwiona skóra – czy to się leczy?

Brązowe przebarwienia na twarzy czy przedramionach nie są groźne dla zdrowia, ale większość kobiet pragnie pozbyć się ich ze względów estetycznych. Wyjątkiem jest ostuda ciążowa, której nie należy usuwać w trakcie ciąży – wszelkie ingerencje w organizm przyszłej mamy nie są wskazane, a jest wysoce prawdopodobne, że ostuda ciążowa zacznie znikać samoistnie krótko po porodzie. Leczeniem ostudy u wszystkich innych pacjentów z hiperpigmentacją zajmują się zazwyczaj lekarze dermatolodzy, lekarze medycyny estetycznej i kosmetolodzy, a w przypadku rozległych, mocno napigmentowanych zmian, proces ten bywa niestety trudny i długotrwały. Pacjenci z ostudą, w zależności od przyczyny wystąpienia hiperpigmentacji, mogą spodziewać się niektórych z poniższych zaleceń:

• ochrona przed promieniowaniem UVA i UVB, czyli zakaz opalania się, stosowanie wysokich filtrów przeciwsłonecznych,
• odstawienie leków antykoncepcyjnych i HTZ,
• odstawienie (zmiana) przyjmowanych przez pacjenta leków o właściwościach światłouczulających,
• miejscowe stosowanie leków depigmentacyjnych (w tym np. maści recepturowych przygotowywanych w aptekach),
• suplementacja, np. preparatami z  karotenoidami pełniącymi funkcję naturalnej ochrony przeciwsłonecznej, koenzymem Q10, cynkiem,
• domowa pielęgnacja preparatami o właściwościach odbarwiających i złuszczających, np.  kosmetykami zawierającymi palmitynian askorbylu, witaminę C, kwas winowy, kwas kojowy, kwas salicylowy, kwas azaleinowy,
• profesjonane zabiegi gabinetowe, np. laseroterapia (głównie laserem CO2 usuwającym złogi melanocytów), złuszczające peelingi chemiczne i mikroderabrazja, mezoterapia igłowa z wykorzystaniem substancji rozjaśniających, depigmentacyjnych.

Ostuda to schorzenie o charakterze nawrotowym. Nawet kilkugodzinna ekspozycja na promieniowanie UV, bez zabezpieczenia skóry odpowiednio wysokim filtrem, może sprawić, że rozjaśniona do akceptowalnego poziomu ostuda ponownie się pojawi. Pacjenci z wyleczonymi zmianami hiperpigmentacyjnymi powinni zabezpieczać skórę przed działaniem słońca tak długo, jak długo zależy im na skórze bez przebarwień.

>> Jak usunąć przebarwienia na skórze?