Dziurawiec – naturalne wsparcie zdrowia psychicznego

Dziurawiec zwyczajny

Nazwa łacińcka dziurawca zwyczajnego to Hypericum perforatum. Pierwsza część nazwy jest złożona z dwóch członów – hyper oznacza „ponad”, a eikon to „zjawa, duch”. Wynika to z dawnych wierzeń, że jest to magiczna roślina zdolna do odganiania złych duchów. Słowo perforatum natomiast oznacza „podziurawiony” i ma związek z budową liścia. Liście dziurawca mają charakterystyczne drobne punkty, które – gdy oglądamy je pod światło – do złudzenia przypominają dziurki, a w rzeczywistości są zbiorniczkami olejku eterycznego.

Jak wygląda dziurawiec?

Dziurawiec jest byliną należącą do rodziny roślin dziurawcowatych. Najczęściej można go spotkać w klimacie umiarkowanym i w górach strefy tropikalnej. Rośnie w różnych miejscach: w lasy, na łąkach, terenach górskich czy mokradłach, zwykle jednak o dużym nasłonecznieniu. Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem jest dziurawiec zwyczajny, który występuje bardzo licznie w Europie (również w Polsce), północnej części Afryki, Ameryki Północnej i Azji.
Dziurawiec osiąga wysokość nawet do 100 cm, ma prostą łodygę, która rozgałęzia się w górnej części. Liście są ułożone naprzeciwlegle i mają charakterystyczne punkciki na całej powierzchni – zbiorniki olejków eterycznych oraz rozmieszczone na brzegach czarne gruczoły. Kwiaty mają intensywnie żółty kolor i zebrane są w skupiska nazywane baldachogronami. Po ich roztarciu między palcami pozostaje czerwone zabarwienie, co jest związane z obecnością związku – hiperycyny. Dziurawiec kwitnie od czerwca do sierpnia, stąd też jedna z jego ludowych nazw – ziele świętojańskie.

>> Całoroczny kalendarz pylenia dla alergików – kiedy musisz uważać na pyłki?

Dziurawiec – składniki czynne

Wszystkich substancji biologicznie czynnych występujących w liściach, łodygach i kwiatach dziurawca nie sposób wymienić. Poza wspominanym olejkiem eterycznym, na szczególną uwagę zasługują flawonoidy (m.in. kwercetyna, kwercytryna, rutyna i hiperozyd). Ponadto w dziurawcu znajdują się garbniki, fenolokwasy, proantocyjanidyny, a także ważne związki odpowiadające w dużym stopniu za działanie dziurawca, czyli naftodiantrony – hiperycyna i pseudohiperycyna i pochodne floroglucyny – hiperforyna.

Właściwości dziurawca

Już starożytni uznali dziurawiec za wszechstronne lekarstwo. Był szeroko stosowany w medycynie tradycyjnej: chińskiej, islamskiej i greckiej. W medycynie chińskiej m.in. w leczeniu krwawych wymiotów, nieregularnych miesiączek, infekcji dróg moczowych oraz zewnętrznie – w przypadku czyraków i oparzeń. Starożytni greccy lekarze i uczeni jak Dioskurydes, Teofrast z Eresos i Galen używali dziurawca jako remedium na dolegliwości żołądkowo-jelitowe, melancholię, depresję oraz do łagodzenia objawów po ukąszeniach węży i innych gadów. Z kolei islamscy medycy jak Awicenna i Rhazes stosowali okłady z dziurawca do leczenia zakażonych ran, siniaków i oparzeń.

Obecnie dziurawiec stosowany jest na różne schorzenia w zależności od swej postaci.

Dziurawiec na wątrobę, żołądek i drogi moczowe

Wyciągi wodne z dziurawca – zioła w saszetkach (herbatki), zioła sypkie, płyny doustne są polecane na:

• dolegliwości żołądkowo- jelitowe (bóle brzucha, niestrawność, problemy z trawieniem, wzdęcia, skurczowe bóle w obrębie przewodu pokarmowego),
• choroby wątroby i dróg żółciowych,
• łagodne schorzenia dróg moczowych,
• kamica nerkowa.

Dziurawiec na nerwy

Wyciągi alkoholowe z dziurawca – nalewki, tabletki są polecane na:

• stany niepokoju, wyczerpania nerwowego, obniżenia nastroju,
• łagodne zaburzenia depresyjne,
• wahania nastroju towarzyszące menopauzie,
• bezsenność.

Czy dziurawiec pomaga na depresję?

Dokładny mechanizm przeciwdepresyjnego działania dziurawca nie został jeszcze w pełni poznany. Zgodnie z najnowszymi badaniami główną rolę przypisuje się obecnym w dziurawcu związkom – hiperycynie i hiperforynie, które mogą działać poprzez hamowanie wychwytu zwrotnego neuroprzekaźników (serotoniny, noradrenaliny, dopaminy). Prowadzi to do wzrostu ich poziomu w układzie nerwowym. Należy jednak podkreślić, że reakcja na produkty z dziurawca może być indywidualna i nie u każdego może wystąpić skuteczny efekt.

>> Esketamina – przełom w leczeniu depresji lekoopornej

Dziurawiec także zewnętrznie

Ziele dziurawca stosuje się nie tylko doustnie w postaci naparów, odwarów, nalewek czy tabletek. Nadaje się on także do użytku zewnętrznego. Okłady nasączone naparem z dziurawca sprawdzą się w przypadku:

• uszkodzeń naskórka,
• łagodnych ran,
• oparzeń,
• zadrapań,
• siniaków i stłuczeń.

Dziurawiec – skutki uboczne, środki ostrożności

• Ze względu na działanie fotouczulające podczas stosowania dziurawca należy unikać bezpośredniej ekspozycji na światło słoneczne lub naświetlanie promieniami UV, ponieważ może dojść do zwiększenia wrażliwości skóry na światło. Najlepiej zrezygnować całkowicie z opalania podczas jego stosowania, a jeżeli zachodzi konieczność krótkiego przebywania na słońcu – stosować kremy z wysokim filtrem SPF.
• Ze względu na zbyt małą ilość danych nie zaleca się stosowania dziurawca u dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia.
• Również kobiety w ciąży oraz kobiety karmiące piersią powinny zrezygnować ze stosowania dziurawca ze względu na brak danych na temat bezpieczeństwa. 
• Dziurawiec może powodować działania niepożądane, choć nie u każdego pacjenta one wystąpią. Zależy to od indywidualnej reakcji organizmu. Najczęściej spotykanymi skutkami ubocznymi są: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, alergiczne reakcje skórne (świąd, pieczenie, obrzęk), zmęczenie, niepokój, bóle i zawroty głowy.

>> Interakcje leków – o interakcjach pomiędzy lekami oraz leków z żywnością

Interakcje dziurawca z lekami i przeciwwskazania do stosowania

Dziurawiec może wchodzić w interakcje z wieloma lekami.

Wyciąg z dziurawca uaktywnia wiele enzymów, m.in. CYP3A4, CYP2C9, CYP2C19 i P-glikoproteiny, dlatego przeciwwskazane jest jednoczesne stosowanie go z lekami jak:

• leki immunosupresyjne (np. cyklosporyna, takrolimus),
• leki przeciwwirusowe (np. amprenawir, indynawir i inne inhibitory proteazy),
• leki cytostatyczne (np. irinotekan)
• i leki przeciwzakrzepowe (np. warfaryna).

Należy zachować też szczególną ostrożność przy stosowaniu leków, które ulegają metabolizmowi z użyciem tych enzymów. Leki te to: benzodiazepiny, digoksyna, leki przeciwalergiczne (np.feksofenadyna), opioidowe leki przeciwbólowe (np. metadon), statyny (np. simwastatyna) czy leki stosowane w rozroście gruczołu krokowego (np. finasteryd), ponieważ może dojść do zmiany ich stężenia w osoczu.

Dziurawiec może również mieć wpływ na działanie doustnych leków antykoncepcyjnych. Jednoczesne stosowanie może prowadzić do występowania krwawienia lub plamienia śródcyklicznego, oraz osłabić skuteczność antykoncepcji hormonalnej. Dlatego zaleca się stosować dodatkowe środki antykoncepcyjne np. prezerwatywy.

Ze względu na możliwe interakcje z lekami stosowanymi w znieczuleniu miejscowym i ogólnym zaleca się odstawić preparaty z dziurawcem przed planowanymi zabiegami i operacjami.

Nie należy również łączyć go z lekami przeciwdepresyjnymi jak inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny SSRI (np. sertralina, paroksetyna), lekami przeciwmigrenowymi (tryptany) i trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi TLPD (np. amitryptylina, opipramol, doksepina) ze względu na ryzyko wystąpienia poważnego działania niepożądanego – zespołu serotoninowego.

>> Dziurawiec i inne leki na niestrawność, herbatki na trawienie, krople żołądkowe