Wytrzeszcz oczu – jakie ma przyczyny i czy jest wyleczalny?

Wytrzeszcz oczu – co to jest? Dlaczego jedno oko może być bardziej wypukłe

Wytrzeszcz oczu, czyli wysadzenie gałki ocznej, znane również jako protruzja gałki ocznej lub egzoftalmia (łac. exophthalmus), to stan, w którym jedna lub dwie gałki oczne wysuwają się do przodu wskutek zmniejszenia pojemności oczodołu lub zwiększenia jego zawartości.

• W przypadku wytrzeszczu obustronnego nienaturalne wysunięte są obie gałki oczne.
• Wytrzeszcz jednostronny jest mniej powszechny i często bardziej alarmujący, gdyż może wskazywać na poważne problemy zdrowotne związane z jednym okiem lub oczodołem, takie jak guzy, tętniaki.

Wysadzenie gałek ocznych może prowadzić do licznych komplikacji, takich jak trudności z zamykaniem powiek, podrażnienia, zaczerwienienia, obrzęki spojówek, a nawet trwałymi uszkodzeniami delikatnych tkanek oka.

Wytrzeszcz oczu – przyczyny

Wytrzeszcz oczu najczęściej łączony jest z nadczynnością tarczycy, jednak może być objawem wielu różnych chorób, urazów czy infekcji. Najnajczęściej wymieniane przyczyny wytrzeszczu oczu to:  

• choroba Gravesa – Basedowa – autoimmunologiczna choroba tarczycy, w której układ odpornościowy atakuje tkanki wokół oczu i prowadzi do nieprawidłowego odkładania się tkanki łącznej w oczodole i mięśniach zewnątrzgałkowych. Efekt to obrzęk i wysunięcie obu gałek ocznych do przodu; 

• nowotwory oczodołu – guzy oczodołu lub okolicznych struktur mogą mechanicznie wypychać gałkę oczną do przodu. Wytrzeszcz najczęściej dotyczy wówczas jednego oka, a odpowiedzialne za niego mogą być zarówno guzy złośliwe, jak i łagodne (stosunkowo często zdarzają się łagodne naczyniaki okolic oczodołu);   
• stany zapalne tkanek oczodołu – infekcje oraz inne procesy zapalne mogą powodować obrzęk i nacisk na gałki oczne, prowadząc do ich wytrzeszczu. Zakażenia oczodołowe potrafią rozprzestrzeniać się w szybkim tempie, dając groźne dla życia powikłania ogólne;
• urazy – uszkodzenia mechaniczne oczodołu oraz ich komplikacje w postaci krwawienia i obrzęków mogą spowodować przemieszczenie gałki ocznej do przodu. Złamania kości czaszki wymagają natychmiastowej interwencji medycznej, aby zapobiec trwałemu uszkodzeniu oka i okolicznych struktur;
• rozszerzone żyły w oczodołach – mogą prowadzić do zwiększonego ciśnienia w obrębie oczodołu, co może skutkować wytrzeszczem oczu. Jest to często związane z anomaliami naczyniowymi, takimi jak malformacje tętniczo-żylne. Te nieprawidłowe połączenia między tętnicami i żyłami mogą powodować nadmierny przepływ krwi, co prowadzi do obrzęku i wysunięcia gałki ocznej;
• jaskra – stan, w którym zwiększone ciśnienie płynu wewnątrz gałki ocznej prowadzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego i może przyczynić się do wypchnięcia oka do przodu. W przypadkach zaawansowanej jaskry może być konieczne leczenie farmakologiczne lub chirurgiczne w celu zmniejszenia ciśnienia wewnątrzgałkowego;
• białaczka – ten rodzaj nowotworu w zaawansowanym stadium może powodować infiltrację tkanek oczodołu przez komórki nowotworowe, co prowadzi do obrzęku i wysunięcia gałki ocznej;
• duża krótkowzroczność – w krótkowzroczności elementy gałki ocznej są zbyt wypukłe, a przy bardzo dużej wadzie refrakcji oczy mogą wydawać się nadmiernie wysunięte do przodu. W skrajnych przypadkach rozciągnięcie i osłabienie struktur wspierających w oczodole mogą prowadzić do wytrzeszczu oczu.

>> Wylew w oku – co robić? Przyczyny i metody leczenia

Wytrzeszczone oczy przy nadczynności tarczycy

Choroba Gravesa – Basedowa, czyli postać nadczynności tarczycy, jest najczęstszą przyczyną wytrzeszczu oczu, a zespół objawów ocznych przy tym schorzeniu ma nawet własną nazwę – orbitopatia tarczycowa. Mechanizm patologicznego wysuwania gałek ocznych z oczodołów w autoimmunologicznym schorzeniu tarczycy polega na nadprodukcji przeciwciał stymulujących receptor TSH (TSHR) na powierzchni komórek tarczycy, co prowadzi do jej nadczynności. Te same przeciwciała mogą wiązać się z receptorami w tkankach oczodołu, co powoduje zapalenie i obrzęk​ oraz wysunięcie gałek ocznych do przodu (wytrzeszcz oczu obserwuje się u około 20-30% pacjentów z chorobą Gravesa – Basedowa), a także inne objawy oczne, takie jak ból, swędzenie, łzawienie, pieczenie, uczucie piasku pod powiekami, światłowstręt, pogorszenie ostrości widzenia, podwójne widzenie, obrzęk powiek, zaczerwienienie spojówek i ograniczenie ruchomości gałek ocznych.

>> Zapalenie spojówek – objawy, rodzaje, przebieg schorzenia

Wytrzeszcz oczu u dziecka

Rzadkim, ale poważnym stanem wymagającym natychmiastowej interwencji medycznej, jest wytrzeszcz oczu u niemowląt. Jedną z najczęstszych przyczyn wytrzeszczu oczu jest nowotwór zwany neuroblastomą, rozwijający się w tkankach nerwowych niemowląt i małych dzieci często w obrębie oczodołów. Inne nowotwory mogące prowadzić do wytrzeszczu oczu u niemowląt to np. mięśniakomięsak prążkowanokomórkowy (rhabdomyosarcoma), białaczka czy mięsak Ewinga, a także guzy przerzutowe. Inneprzyczyny wytrzeszczu oczu u dzieci to m.in. infekcje bakteryjne tkanek miękkich oczodołu, zapalenie tkanki łącznej, zespół Crouzona, a także krwawienia zaoczodołowe, mogące wynikać z urazów okołoporodowych lub innych uszkodzeń mechanicznych.

>> Podkrążone oczy u dziecka – przyczyny i leczenie. O czym świadczą sińce pod oczami?

Wyłupiaste oczy – jakie badania zrobić

Badaniem, które pozwala ustalić stopień przemieszczenia gałki ocznej w oczodole ku przodowi (lub ku tyłowi, czyli tzw. zapadnięcie się gałki ocznej, enophthalmos) jest pomiar osadzenia gałek ocznych w oczodole, czyli egzoftalmometria. Badanie przeprowadza się przy pomocy egzoftalmometru Hertla i jest całkowicie bezbolesne.

Pomocne w znalezieniu przyczyny wytrzeszczu są takie badania, jak:

• pomiar ciśnienia w oku,
• badanie przy pomocy lampy szczelinowej,
• USG, RTG, tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny (badania obrazowe pozwalają wykryć i określić położenie oraz wielkość guza lub innych nieprawidłowości w tkankach oczodołu),
• badania krwi (przede wszystkim badania w kierunku nadczynności tarczycy i choroby Gravesa – Basedowa).

>> Badanie okulistyczne — jak się do niego przygotować?

Czy wytrzeszcz oczu jest wyleczalny?

Wytrzeszcz oczu w większości przypadków wynika ze schorzeń i urazów, które można, a wręcz trzeba leczyć. Leczenie wytrzeszczu oczu jest możliwe i często skuteczne, ale powodzenie terapii zależy od przyczyny oraz stopnia zaawansowania wysunięcia gałek ocznych.

• W terapii wytrzeszczu na tle tarczycowym stosuje się leki kontrolujące nadczynność tarczycy, czyli np. tiamazol, beta-blokery, leczenie radioaktywnym jodem, czasem chirurgiczne usunięcie tarczycy. Skuteczne leczenie nadczynności tarczycy zazwyczaj prowadzi do znacznej poprawy wytrzeszczu, ale w niektórych przypadkach mogą pozostać trwałe zmiany strukturalne w oczodole.
• Infekcje bakteryjne – szybko i skutecznie leczy się je antybiotykoterapią, zazwyczaj nie pozostawiają trwałych uszkodzeń i wytrzeszcz znika wraz z innymi objawami zakażenia.
• W celu zmniejszenia zapalenia i obrzęku tkanek okołookołowych w różnych schorzeniach objawiających się wytrzeszczem oczu skuteczne mogą być kortykosteroidy, np. prednizon, metyloprednizolon.
• Towarzyszące wytrzeszczowi suchość oczu i podrażniania spojówek można łagodzić przy pomocy tzw. sztucznych łez i kropli nawilżających.
• Leczenie onkologiczne obejmujące chirurgię, radioterapię lub chemioterapię (w zależności od rodzaju nowotworu) może prowadzić do pełnego wyleczenia wytrzeszczu, będącego objawem guza rozwijającego się w oczodole.
• Leczenie chirurgiczne po poważnych urazach oczodołów może być konieczne, aby przywrócić naturalną pozycję gałki ocznej.

>> Sposoby na podkrążone oczy