Jaskra – objawy i leczenie. Jak rozpoznać jaskrę?

Co to jest jaskra?

Jaskra to grupa zbierająca jednostki chorobowe przebiegające z postępującym zanikiem nerwu wzrokowego. Uszkadzanie pęczków włókien nerwowych skutkuje ograniczaniem pola widzenia, aż do nieodwracalnej ślepoty. Głównym czynnikiem warunkującym rozwój jaskry jest zbyt wysokie ciśnienie wewnątrzgałkowe. Prawidłowo powinno wynosić ono od 10 do 21 mm Hg. Odpowiednie napięcie gałki ocznej zapewniane jest przez ciecz wodnistą. Jest to substancja produkowana w gałce ocznej i odpływająca z niej do krwiobiegu przez tzw. kąt przesączania, utworzony pomiędzy rogówką a tęczówką.

Przyczyny jaskry

Dokładne przyczyny rozwoju jaskry nie zostały w pełni określone. Obecnie wyróżnia się dwie teorie wyjaśniające mechanizm rozwoju uszkodzeń.

• Teoria naczyniowa jako przyczynę rozwoju neuropatii uznaje przewlekłe niedokrwienie małych naczyń, zaopatrujących przednią część nerwu wzrokowego.
• Teoria mechaniczna podłoża zmian dopatruje się natomiast w bezpośrednim ucisku na komórki nerwu wzrokowego, wywołującym zaburzenia krążenia substancji neurotroficznych i obumieranie komórek zwojowych siatkówki.

W obu przypadkach niepodważalnym czynnikiem skutkującym powyższymi zmianami jest jednak podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe.

Rodzaje jaskry

W zależności od użytej klasyfikacji, można wyróżnić wiele rodzajów jaskry. Najczęściej wyróżnia się jaskrę z otwartym i zamkniętym kątem przesączania. Inny podział dzieli jaskrę na pierwotną i wtórną, która rozwija się w przebiegu innej choroby oka. Najistotniejsze typy jaskry to:

Jaskra pierwotna otwartego kąta przesączania

W tym typie jaskry wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego spowodowany jest zamykaniem się beleczkowania, czyli struktury umożliwiającej odpływ cieczy wodnistej przez kąt przesączania. Do tego rodzaju jaskry zalicza się jednak również jaskra normalnego ciśnienia. W tej jednostce chorobowej ciśnienie wewnątrzgałkowe mieści się w granicach normy, a za rozwój zmian odpowiadają inne czynniki, takie jak niskie ciśnienie tętnicze lub zaburzenia autoregulacji w obrębie nerwu wzrokowego.

Jaskra pierwotna zamkniętego kąta przesączania

Zamknięty kąt przesączania oznacza zetknięcie lub zrośnięcie się tęczówki z rogówką w okolicy kąta, co uniemożliwia odpływ cieczy wodnistej. Zazwyczaj w początkowych etapach choroby zamykanie kąta występuje okresowo. Następujący wtedy wzrost ciśnienia może samoistnie się cofnąć. U niektórych pacjentów pojawia się ostry atak jaskry, który jest stanem grożącym utratą wzroku i wymaga jak najszybszego wdrożenia leczenia.

Jaskra zapalna

Należy do grupy jaskier wtórnych. Rozwija się w przebiegu zapalenia błony naczyniowej oka, najczęściej wywołanego przez wirus opryszczki oraz wirus ospy wietrznej i półpaśca. Odpływ cieczy wodnistej zostaje zaburzony przez odkładanie się włóknika i komórek zapalnych w obrębie kąta przesączania. W przypadku zapaleń przewlekłych lub nawracających może dojść do wytworzenia w tym rejonie zrostów

Jaskra urazowa

Uraz oka, któremu towarzyszy uszkodzenie kąta przesączania lub krwawienie do komory przedniej, czyli przestrzeni między rogówką a tęczówką również może doprowadzić do rozwoju jaskry wtórnej. W niektórych przypadkach choroba pojawia się dopiero po miesiącach lub latach od urazu.

Jaskra neowaskularna

Neowaskularyzacja polega na tworzeniu nowych i nieprawidłowych naczyń w wyniku niedokrwienia siatkówki. Dochodzi do niej w efekcie retinopatii cukrzycowej proliferacyjnej, zamknięcia tętnicy środkowej siatkówki lub zakrzepu żyły środkowej siatkówki. Nowe naczynia w tęczówce i kącie przesączania utrudniają odpływ cieczy wodnistej i wzrasta ciśnienie w gałce ocznej.

Jaskra związana z patologią soczewki

Ten typ jaskry wtórnej pojawia się głównie u osób starszych, cierpiących na zaćmę lub po przebytych urazach i zabiegach chirurgicznych. Wraz z wiekiem zmienia się skład soczewki oka i pochodzące z niej białka wraz z komórkami zapalnymi blokują kąt przesączania.

Pierwsze objawy jaskry

Pacjenci zazwyczaj bardzo długo nie zauważają początków choroby. Pierwsze objawy jaskry są trudne do wychwycenia. Uszkadzanie pęczków włókien nerwowych i zmniejszanie pola widzenia rozpoczyna się bowiem od pojedynczych i niewielkich luk w obrazie, określanych jako mroczki jaskrowe. Dodatkowo podczas patrzenia dwojgiem oczu obraz nawzajem się uzupełnia. Jednak z czasem ubytki robią się coraz większe.

Jaskra – do czego prowadzi

Dla końcowego stadium jaskry charakterystyczne jest widzenie lunetowe, które można porównać do widoku uzyskiwanego podczas patrzenia przez dziurkę od klucza. Dostrzegalny jest jedynie niewielki centralny fragment obrazu. Kolejnym etapem może być całkowita utrata widzenia.

Ostry atak jaskry – stan nagły!

U osób cierpiących na jaskrę zamkniętego kąta przesączania może wystąpić ostry atak jaskry. Ciśnienie wewnątrzgałkowe ulega wtedy gwałtownemu podwyższeniu. Dolegliwości, które powinny wskazywać na potrzebę pilnej konsultacji lekarskiej to:

• zamazane widzenie,
• ból oka,
• ból głowy,
• widzenie tzw. aureoli wokół źródeł światła,
• zaczerwienienie oka,
• poszerzenie źrenicy,
• nudności i wymioty.

Ostry atak jaskry – co dalej?

Należy pamiętać, że ostry atak jaskry może pojawić się także u osób, które wcześniej nie miały zdiagnozowanej choroby. Po pomoc należy zgłosić się jak najszybciej, gdyż konieczne jest obniżenie ciśnienia oraz wykonanie irydotomii. Jest to zabieg laserowy, który umożliwia odpływ cieczy wodnistej. Zignorowanie ostrego ataku jaskry w krótkim czasie może doprowadzić do nieodwracalnej utraty wzroku.

Kto może zachorować na jaskrę?

Jaskra częściej dotyczy osób starszych, lecz może wystąpić w każdym wieku. Brak chorób towarzyszących lub problemów ze wzrokiem również nie może wykluczyć choroby. Niektórzy są jednak obarczeni większym prawdopodobieństwem wystąpienia choroby.

Do czynników ryzyka jaskry należą:

• występowanie jaskry w rodzinie,
• płeć żeńska,
• rasa czarna,
• starszy wiek,
• krótkowzroczność oraz nadwzroczność,
• nadciśnienie oczne,
• niskie ciśnienie tętnicze,
• obecność migren,
• zimne dłonie i stopy,
• zespół Raynauda,
• cukrzyca.

Jak rozpoznać jaskrę?

Chorobę rozpoznać może lekarz okulista. W tym celu niezbędne jest wykonanie badań dodatkowych, takich jak:

• Tonometria, czyli pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego.
• Ocena tarczy nerwu wzrokowego - podczas oglądania dna oka za pomocą oftalmoskopu można zobaczyć typowe dla jaskry zmiany wyglądu tarczy.
• Badanie pola widzenia, inaczej nazywane perymetrią - wykonywane jest przy użyciu specjalnego aparatu. Pacjent wciska przycisk, gdy w polu jego widzenia pojawi się obraz. Na tej podstawie ocenić można zaawansowanie zmian ubytkowych w przebiegu jaskry.
• Gonioskopowe badanie kąta przesączania - umożliwia określenie szerokości kąta przesączania i wyróżnienie typu choroby z kątem otwartym, zamkniętym lub zagrażającym zamknięciem.
• Badanie obrazoweoceniające stan nerwu wzrokowego - jest to wysoko specjalistyczne badanie, za pomocą którego dokonuje się dokładnej oceny uszkodzeń włókien nerwowych. Jest użyteczne przy ustalaniu terapii oraz jej modyfikowaniu.
• Tomografia optyczna przedniego odcinka oka - pozwala określić przyczynę zamknięcia kąta przesączania i dzięki temu zadecydować o najskuteczniejszym leczeniu.

Nowoczesne metody leczenia jaskry

Niestety nie ma możliwości całkowitego wyleczenia choroby i cofnięcia istniejących już zmian. Jednak postęp choroby można skutecznie powstrzymać dzięki obniżaniu ciśnienia w gałce ocznej. W tym celu stosowane mogą być substancje farmakologiczne, zabiegi laserowe lub operacje. Każdy przypadek choroby jest inny i o wyborze najskuteczniejszej metody powinien decydować lekarz specjalista.

Leczenie jaskry – leki

Leczenie farmakologiczne wielu osobom wydaje się najłatwiejszą opcją. Wbrew pozorom wymaga ono ogromnej dyscypliny. Leki podawane są w formie kropli do oczu i muszą być przyjmowane codziennie. Niestety mogą powodować występowanie objawów ubocznych, takich jak zaczerwienienie i suchość, które szybko zniechęcają chorych. Mechanizm działania leków opiera się głównie na zmniejszaniu wytwarzania cieczy wodnistej oraz stymulacji jej odpływu.

Leczenie jaskry laserem

W jaskrze pierwotnej zamkniętego kąta wykonywana jest laserowa irydotomia. Zabieg ten jest krótki i przeprowadzany w znieczuleniu miejscowym. Nacięcia stworzone w tęczówce podczas zabiegu umożliwiają odpływ cieczy wodnistej i obniżenie ciśnienia.

W leczeniu jaskry pierwotnej otwartego kąta można zastosować trabekuloplastykę. W tym przypadku obszar zabiegu obejmuje okolicę kąta przesączania, lecz również umożliwia zmniejszenie oporu odpływu cieczy wodnistej i obniżenie ciśnienia wewnątrz gałki ocznej. Zabieg ten może być wykonany zamiast leczenia farmakologicznego lub być z nim połączony.

Jaskra – zabiegi chirurgiczne

Leczenie chirurgiczne jest najbardziej inwazyjne, lecz może przynieść najlepsze rezultaty, zwłaszcza, gdy nie udało się uzyskać kontroli ciśnienia metodami zachowawczymi i laserowymi.

• Trabekulektomia polega na chirurgicznym usunięciu części niedrożnego beleczkowania oraz utworzeniu drogi przepływu cieczy wodnistej.
• Sklerektomia głęboka jest zabiegiem, podczas którego wycina się część ściany zewnętrznej zatoki żylnej twardówki oraz fragment twardówki i wytwarza przestrzeń do której przesącza się ciecz wodnista. Dzięki temu, powstają nowe drogi odpływu płynu.
• Kanaloplastyka umożliwia odbudowanie drogi odpływu cieczy wodnistej dzięki wprowadzeniu do kanału przesączania nylonowych nici, które napinają jego ściany. Podczas tego zabiegu możliwe jest również usunięcie zaćmy, jeśli pacjent na nią choruje.

Czego nie można robić, chorując na jaskrę?

Nie tylko odpowiednie leczenie jest istotne w zapobieganiu napadom jaskry i hamowaniu jej postępu. Znaczenie ma również prowadzony tryb życia. Odpowiednio leczona jaskra nie niesie ze sobą jednak żadnych ograniczeń. Warto oczywiście zadbać o ogólny stan organizmu poprzez:

• rezygnację z palenia papierów,
• zdrowe odżywianie,
• regularną aktywność fizyczną (która poprawia krążenie krwi i ukrwienie nerwu wzrokowego).

Z lekarzem prowadzącym należy skonsultować jednak uprawianie sportów wytrzymałościowych, podnoszenie ciężarów oraz aktywności wymagające długotrwałego utrzymywania głowy w dole.