Żywienie dojelitowe, enteralne, PEG – na czym polega? Wskazania i skutki uboczne

Żywienie dojelitowe i pozajelitowe

Żywienie dojelitowe (enteralne) polega na dostarczeniu do organizmu wszystkich substancji odżywczych z pominięciem jamy ustnej. Odbywa się zazwyczaj za pomocą zgłębnika, czyli cienkiej, elastycznej rurki, którą wprowadza się przez nos lub jamę ustną do żołądka pacjenta. Zgłębnik zakłada się zawsze chirurgicznie i na krótko. Jeśli nie ma możliwości karmienia chorego zgłębnikiem, stosuje się żywienie pozajelitowe (parenteralne), gdzie wszystkie substancje odżywcze podaje się drogą dożylną.

Co to jest PEG i PEJ?

Kiedy pacjent musi być karmiony dojelitowo przez dłuższy czas, na ogół wykonuje się zabieg PEG lub PEJ. PEG to przezskórna endoskopowa gastrostomia – wprowadzenie rurki przez skórę na brzuchu prosto do żołądka, PEJ (przezskórna endoskopowa jejunostomia) – wprowadzenie zgłębnika bądź przetoki odżywczej prosto do jelita cienkiego. Dren zazwyczaj wykonany jest z silikonu lub poliuretanu, czyli materiałów, które są bezpieczne przy długim kontakcie ze skórą.

>> Stomia – czym jest? Przyczyny, pielęgnacja i dieta przy stomii

Kiedy się stosuje żywienie dojelitowe?

Żywienie dojelitowe nie jest sposobem na brak apetytu czy niedobory pokarmowe. W takiej sytuacji na ogół w pierwszej kolejności zalecane jest spożycie doustnych suplementów pokarmowych. Jeśli jednak chory ma trudności z właściwym odżywianiem: 

• przez utratę apetytu na skutek choroby,
• zapalenie błon śluzowych,
• zwężenia w układzie pokarmowym,
• zaburzenia perystaltyki,
• zapalenie trzustki,

to należy wdrożyć żywienie dojelitowe.

Żywienie dojelitowe może być rozważane u osób starszych, które zmagają się z problemem niedożywienia, zaburzeniami połykania, trawienia lub nie mają możliwości, aby zwykłą dietą pokryć zapotrzebowanie na składniki odżywcze.

>> Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) – objawy, przyczyny, leczenie

Wskazania do żywienia dojelitowego

Wśród chorób, w przebiegu których pojawiają się wskazania do żywienia dojelitowego, wymienia się:

• choroby onkologiczne – nowotwór jamy ustnej, przełyku, gardła, żołądka;
• ostre zapalenie trzustki;
• choroby neurologiczne – stwardnienie zanikowe boczne (SLA), stwardnienie rozsiane (SM), miastenia i zespoły miasteniczne, polineuropatia, mózgowe porażenie dziecięce, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, powikłania po udarze mózgu, zespoły otępienne;
• choroby zapalne jelit – choroba Leśniowskiego – Crohna;
• zespół złego wchłaniania;
• zespół krótkiego jelita;
• mukowiscydoza.

Decyzję o wprowadzeniu żywienia dojelitowego zawsze podejmuje lekarz. To on decyduje także, jaką formę żywienia wybrać.

>> Rak jelita grubego – objawy, badania, leczenie

Przeciwwskazania do żywienia dojelitowego

Żywienie dojelitowe nie zawsze jest możliwe. Należy rozważyć inną metodę leczenia, jeśli u chorego wystepują:

• ciężkie zaburzenia metaboliczne;
• niedokrwienie jelit;
• uporczywe biegunki lub wymioty;
• niedrożność przewodu pokarmowego, także mechaniczna przeszkoda w jelitach;
• ciężka niewydolność przewodu pokarmowego;
• przetoki przewodu pokarmowego bez możliwości wykorzystania do żywienia odcinka jelita, który znajduje się poniżej przetoki;
• wstrząs.

Żywienie dojelitowe – jak wygląda?

Produkty specjalnego żywienia medycznego, przeznaczone do karmienia dojelitowego, mają postać płynną, dzięki czemu są od razu podawane przez sondę lub zgłębnik do żołądka lub jelita. Produkty te są specjalną mieszanką pokarmów – są dostępne w aptekach lub sklepach medycznych. Ważne, że mają one zapewnić choremu odpowiednią podaż substancji odżywczych. U każdego pacjenta sugerowana dieta będzie inna w zależności od wskazań. Pierwszym krokiem do interwencji żywieniowej powinna być zawsze porada dietetyczna.

Jak podawać pokarm w żywieniu dojelitowym?

Są dwie metody podawania płynnych pokarmów pacjentom. Pierwsza, tzw. metoda bolusów, polega na podawaniu określonych porcji za pomocą strzykawki, zachowuje się tutaj regularne przerwy między posiłkami. Druga metoda to metoda wlewu ciągłego, w której preparaty podawane są wolno przez wiele godzin za pomocą tzw. zestawów grawitacyjnych lub specjalnej i odpowiednio zaprogramowanej pompy, aplikującej pacjentowi określoną ilość pokarmu.

Kto podaje pokarm choremu?

Jeśli pacjent przebywa w szpitalu, jedzenie podawane jest przez pielęgniarki. Odżywianie dojelitowe można kontynuować w domu, należy jednak przejść odpowiednie procedury kwalifikacyjne – na szkolenie z zakresu żywienia dojelitowego lekarz prowadzący pacjenta wystawia skierowanie. Takie szkolenie może odbyć się w szpitalu lub w domu chorego. Oceniane są nie tylko umiejętności, ale i warunki, w których pacjent będzie przebywał. W czasie żywienia dojelitowego w domu chory musi pozostawać pod specjalnym nadzorem lekarskim. Domowe żywienie dojelitowe nazywane jest HEN (od ang. home enteral nutrition).

>> Jak podłożyć basen sanitarny?

Żywienie dojelitowe – możliwe powikłania

• Nieumiejętne wprowadzenie zgłębnika może być przyczyną krwawienia lub nawet przedziurawienia przewodu pokarmowego, co może skutkować przemieszczeniem się pokarmu do dróg oddechowych.
• W przypadku nieumiejętnego podawania pokarmu zwiększa się ryzyko zakażeń i wystąpienia zapalenia naczyń.
• Zgłębniki powinny być użytkowane przez określony czas, kiedy są zbyt długo pozostawione, może dojść do powstania owrzodzeń, martwicy, przyrośnięcia zgłębnika do ściany przewodu pokarmowego.
• Z nieodpowiedniego doboru diety do stanu pacjenta mogą wyniknąć: zaburzenia glikemii, lipidowe, białkowe i gospodarki wodno-elektrolitowej, przekarmienie, wtórna niewydolność narządów, m.in. nerek, wątroby czy płuc. 
• Powikłania ze strony przewodu pokarmowego: najczęściej nudności, wymioty, biegunki, zaparcia, nadmierne zaleganie treści pokarmowej w żołądku. 

Czy żywienie dojelitowe jest refundowane?

W Polsce od 2007 r. żywienie dojelitowe jest w całości refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Także przeszkolenie dla opiekuna osoby chorej jest bezpłatne. NFZ refunduje:

• kwalifikację chorego do żywienia dojelitowego;
• ustalenie planu leczenia;
• wytworzenie dostępu do przewodu pokarmowego (zabieg chirurgiczny);
• szkolenie pacjenta i opiekuna z podawania pokarmów;
• odpowiednią dietę;
• niezbędny sprzęt;
• badania kontrolne.