Nadmierny apetyt to zaburzenie łaknienia, które może wynikać z wielu czynników, a w wielu przypadkach oznacza chorobę lub jest objawem choroby. U zdrowej osoby regulowanie łaknienia, czyli hamowanie popędu jedzenia, opiera się na pracy neuroprzekaźników w okolicy podwzgórza, gdzie znajdują się ośrodek sytości i głodu, a także na czynnikach metabolicznych, takich jak poziom glukozy czy stężenie aminokwasów. Dlaczego u niektórych łaknienie jest nieprawidłowe? Co może być przyczyną nadmiernego apetytu?
Problem nadmiernego apetytu – kiedy apetyt jest za duży?
Apetyt, inaczej: łaknienie, to podstawowa czynność życiowa polegająca na pragnieniu spożycia pokarmu. Zazwyczaj potrzebna jest sprecyzowana – organizm pragnie konkretnego składnika odżywczego, który w danej chwili jest mu potrzebny. Na co dzień nie zastanawiamy się, jak działa mechanizm mobilizacji organizmu, który automatycznie informuje nas o tym, że należy wyrównać niedobory energetyczne i spożyć pokarm. Po prostu jemy – często nie dbając nawet o odpowiedni bilans energetyczny, dzięki któremu możliwe jest utrzymanie stałej, prawidłowej masy ciała.
Na łaknienie wpływają czynniki zewnętrzne, takie jak aktywność fizyczna, temperatura, regularność spożywania posiłków. Przykładowo: bardzo niskie temperatury mogą zwiększyć zapotrzebowanie na wysokoenergetyczne pokarmy, zaś wysokie temperatury latem – zmniejszyć łaknienie. Nawyki żywieniowe, przyzwyczajenia, jakość jedzenia, otoczenie – wszystko to może wpływać na łaknienie.
Poza naturalną regulacją zapotrzebowania organizmu na składniki odżywcze istnieje jednak cały szereg zaburzeń łaknienia, które mogą występować w postaci wzmożonego i nadmiernego apetytu, spaczonego apetytu (np. chęci spożycia kredy czy włosów) lub zbyt małego apetytu albo jego braku (w niektórych chorobach występuje stałe uczucie sytości).
>> Preparaty redukujące apetyt, herbaty ziołowe, tabletki
>> Preparaty z błonnikiem, tabletki, saszetki
Apetyt i głód, czyli fizjologiczne i emocjonalne potrzeby
Warto zwrócić uwagę na różnicę między fizjologiczną a psychologiczną potrzebą – często mylnie używamy naprzemiennie pojęć „głód” i „apetyt”. Tymczasem apetyt (łac. appetitus ‘pożądanie’) jest psychologiczną potrzebą przyjęcia pokarmu, zaś głód to typowo fizjologiczne pragnienie – popęd do zdobywania i przyjmowania pokarmu. Na czym w praktyce polega ta różnica?
Za uczucie apetytu odpowiada układ limbiczny (inaczej: układ rąbkowy), czyli struktury korowe i podkorowe mózgu odpowiadające za rozmaite stany emocjonalne (np. strach, przyjemność, euforia, zadowolenie). Z kolei mylnie utożsamiane z apetytem uczucie głodu wynika z obniżenia stężenia w organizmie niektórych składników pokarmowych (np. glukozy) – i potrzeby ich zaspokojenia.
Sygnał o konieczności zaspokojenia potrzeby fizjologicznej wysyłany jest przez organizm w postaci skurczy ścian żołądka – o głodzie fizjologicznym może świadczyć np. burczenie w brzuchu, zmęczenie, ból głowy. Oczywiście wcześniej uczucie głodu także rejestrowane jest przez odpowiedzialne za ten aspekt ośrodki w mózgu (a konkretnie w części mózgu zwanej podwzgórzem) – różnica jest więc w podłożu powstawania głodu (obniżone stężenie niezbędnych dla organizmu składników) i apetytu (zaburzenia emocjonalne).
Zarówno uczucie głodu, jak i nadmiernego apetytu niekorzystnie wpływają na nastrój, na co zwrócił uwagę Hipokrates, twierdząc, że „o głodzie pracować nie wypada”. I trudno się z tym nie zgodzić.
Czytaj więcej: Mysimba - rewolucja w leczeniu otyłości?
Czytaj więcej: Xenical (orlistat) - lek na odchudzanie. Jak działa? Kto może go stosować?
Głód czy emocje?
Jak odróżnić głód fizjologiczny od łaknienia na tle emocjonalnym? Fizjologiczna potrzeba nasila się stopniowo, mamy ochotę na dowolną potrawę – oby zaspokoić głód. Objawy głodu fizjologicznego odczuwane są przede wszystkim w żołądku (uczucie ssania w żołądku, burczenie w brzuchu), a moment początku głodu najczęściej wynika z czasu, który minął od ostatniego posiłku (np. głód fizjologiczny pojawia się po 4-5 godzinach od ostatniego posiłku jako naturalna, fizjologiczna potrzeba).
Z kolei apetyt, czyli głód na tle emocjonalnym, często pojawia się nagle – w jednej chwili nie myślimy o jedzeniu, w następnej odczuwamy wilczy głód, emocjonalnie umieramy z głodu. Najczęściej też nie występuje ochota na dowolną potrawę – potrzeba emocjonalna jest konkretna, wycelowana często w produkty zaliczane do tzw. comfort food, czyli poprawiające nastrój, przywołujące dobre wspomnienia (np. nagła chęć zjedzenia czekolady).
Nadmierny apetyt raczej nie jest odczuwany w żołądku – zamiast burczenia w brzuchu „słyszymy” burczenie natrętnych myśli, nasze usta i kubki smakowe domagają się konkretnego produktu, czujemy jego smak w ustach. Siła sygnału w przypadku nadmiernego apetytu w przypadku zaburzenia łaknienia jest bardzo silna – ważny jest też moment, w którym powstaje nadmierny apetyt. Najczęściej pojawia się na tle nerwowym i nie ma nic wspólnego z godziną ostatniego posiłku. Potrzeba zjedzenia konkretnego produktu, która pojawia się na tle nerwowym może pojawić się np. przed rozmową kwalifikacyjną lub przed każdą inną stresującą sytuacją.
Zaburzone poczucie sytości
Jeśli wystąpi głód fizjologiczny i przyjmiemy pokarm, to po jego spożyciu występuje poczucie sytości – przybywa nam energii, składniki odżywcze zostały dostarczone do organizmu, misja wykonana. W przypadku zaburzenia łaknienia i nadmiernego apetytu ten mechanizm nie działa – żołądek może być pełny, energii może być za dużo, ale wszystko to nie hamuje potrzeby jedzenia, która będzie towarzyszyć osobie chorej aż do zaspokojenia emocjonalnej potrzeby.
W efekcie ryzyko wystąpienia wyrzutów sumienia w przypadku zaspokojenia fizjologicznego głodu praktycznie nie istnieje – to przecież naturalna potrzeba organizmu, która została przez nas wypełniona. Z kolei objadanie się na tle emocjonalnym wiąże się z pewnego rodzaju paradoksem – z jednej strony organizm wysyła potrzebę pozytywnego wpływu na nastrój poprzez jedzenie, ale w efekcie – gdy już wykonamy polecenie wynikające z natrętnych myśli – pojawiają się wyrzuty sumienia.
Nadmierny apetyt – na jakie choroby może wskazywać?
Jeśli problem chęci jedzenia nie wynika z czynników środowiskowych i fizjologicznych (np. wahania poziomu cukru, uzależnienie od produktów typu fast food, mało kalorii w diecie, niedostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości składników odżywczych i kalorii, błędy dietetyczne), to może wskazywać na zaburzenia układu dokrewnego (np. niewyrównana cukrzyca, nadczynność przytarczyc, niedoczynność nadnerczy) lub psychiczne, takie jak:
- bulimia – szybkie przyjmowanie pokarmów wysokoenergetycznych, a dodatkowo: prowokowanie wymiotów po jedzeniu; napady silnego apetytu występują naprzemiennie z okresami głodówek; bulimia nervosa, czyli zespół objawów i zaburzeń psychucznych towarzyszących objadaniu się, częściej występuje u kobiet - osoby z bulimią często mylnie postrzgają własne ciało, zachowania kompensacyjne po okresach objadania się - np. restrykcyjna dieta lub głodówka, mają na celu szybkie zrzucenie wagi w wyniku wyrzutów sumienia po okresie nadmiernego apetytu;
- akoria – brak sytości po zjedzonym posiłku;
- hiperfagia (polifagia) – nadmierne zwiększenie łaknienia w przebiegu zarówno wielu chorób psychicznych (np. Zespół Kleinego-Levina), neurologicznych (Zespół Klüvera-Bucy’ego), jak i w przebiegu chorób pasożytniczych lub ciąży.
Nadmierny apetyt – leczenie
Istnieje wiele przyczyn zarówno nadmiernego apetytu, jak i głodu fizjologicznego. W przypadku zaburzeń odżywiania najlepiej udać się do lekarza pierwszego kontaktu, który przeprowadzi szczegółowy wywiad i zleci wykonanie podstawowych badań lub skieruje do poradni psychologicznej / kliniki terapii zaburzeń odżywiania.
