Róża, choroba skóry – jak wygląda przebieg i leczenie, jak można się zarazić?

Róża – co to za choroba i skąd się bierze?

Róża (erysipelas) to ostra, bakteryjna choroba zakaźna skóry i tkanki podskórnej. Wywoływana jest najczęściej przez paciorkowce grupy A, głównie Streptococcus pyogenes, choć w niektórych przypadkach mogą być za nią odpowiedzialne również paciorkowce grupy C i G. Bakterie te występują naturalnie na skórze oraz w błonach śluzowych człowieka, jednak ich wniknięcie w głąb skóry możliwe jest tylko wtedy, gdy dojdzie do przerwania ciągłości naskórka. Dochodzi do tego najczęściej w wyniku zadrapania, pęknięcia, skaleczenia, owrzodzenia czy po ukąszeniach owadów. Zakażenie może przemieszczać się drogą limfatyczną z sąsiednich ognisk różnych infekcji, np. grzybicy międzypalcowej stóp. Kiedy bakterie wnikną, mnożą się i uwalniają toksyny i enzymy (np. streptolizynę, streptokinazę, hialuronidazę). Następuje degradacja macierzy pozakomórkowej, uszkodzenie naczyń i gwałtowna odpowiedź zapalna. Źródłem zakażenia jest człowiek. 

>> Paciorkowiec — co to jest i jak go leczyć?

Jak wygląda róża – objawy i charakterystyka zmian skórnych

Róża charakteryzuje się gwałtownym początkiem. Pierwsze objawy pojawiają się nagle, często w ciągu kilku godzin od momentu zakażenia.

Do typowych objawów ogólnoustrojowych należą:

• wysoka gorączka (często powyżej 38,5–39°C),
• dreszcze,
• uczucie rozbicia,
• bóle mięśniowe
• ogólne osłabienie.

U części pacjentów dochodzi do tachykardii oraz leukocytozy ze zwiększeniem poziomu CRP i OB.

Objawy miejscowe rozwijają się równolegle i obejmują:

• rozległy rumień – intensywnie czerwony, szerzący się, zwykle o wyraźnie odgraniczonych granicach od skóry zdrowej,
• obrzęk tkanek kończyny,
• ból i pieczenie nasilające się przy dotyku i poruszaniu kończyną,
• uczucie napięcia skóry,
• wzmożone ciepło skóry,
• powiększenie regionalnych węzłów chłonnych,
• uczucie pulsowania i tkliwości skóry.

Zajęty obszar jest najczęściej jednostronny i obejmuje kończynę dolną, twarz, ucho, rzadziej kończynę górną lub tułów.

Jak wygląda choroba róża na nodze?

Najczęstszą postacią róży jest zapalenie zlokalizowane na kończynie dolnej, zwłaszcza na podudziu lub w okolicy kostki. Występuje ono szczególnie często u osób z przewlekłą niewydolnością żylną, otyłością, cukrzycą oraz nawracającym obrzękiem limfatycznym, tzw. słoniowacizną.

>> Lipodemia – jak ją odróżnić od otyłości? Objawy i leczenie choroby

Objawy róży nóg obejmują:

• jednostronny, silnie zaczerwieniony rumień często obejmujący dużą powierzchnię podudzia widocznie rozszerzający się w ciągu kilku godzin,
• obrzęk skóry, która staje się napięta, lśniąca, miejscowo może dojść do pękania naskórka,
• ból przy staniu i chodzeniu – pacjenci często skarżą się na trudności w poruszaniu i uczucie ciągnięcia w nodze,
• objawy ogólne (gorączka, dreszcze, bóle mięśniowe, spadek apetytu) są często silniejsze niż w róży twarzy,
• trudności w noszeniu butów lub odzieży – ze względu na obrzęk, ból i wrażliwość skóry.

W cięższych przypadkach mogą się rozwinąć:

• pęcherze zawierające płyn surowiczy lub krwisty, zwykle na szczycie obrzęku,
• krwotoczne zmiany martwicze w postaci czarno-fioletowych plam, świadczące o uszkodzeniu naczyń i martwicy skóry,
• ropowica, czyli rozlane, rozprzestrzeniające się zakażenie tkanki podskórnej bez wyraźnych granic.

Diagnostyka – jak rozpoznać różę?

Rozpoznanie opiera się na wywiadzie i obrazie klinicznym, czyli charakterystycznym rumieniu z obrzękiem, bolesnością i gorączką. Badania mikrobiologiczne (np. posiewy krwi) stosuje się głównie w ciężkich przypadkach. Różnicuje się ją z cellulitisem, półpaścem, zakrzepicą żylną i reakcjami alergicznymi.

>> Wizytę u dermatologa umówisz w CM Świat Zdrowia

Róża – czynniki ryzyka

Wystąpieniu róży sprzyjają liczne czynniki ryzyka, zarówno miejscowe, jak i ogólnoustrojowe, przede wszystkim związane z osłabieniem odporności, uszkodzeniami skóry, zaburzeniami pracy naczyń krwionośnych. Do najważniejszych należą:

• cukrzyca typu 1 i 2,
• otyłość i nadwaga,
• niewydolność żylna i obrzęki kończyn dolnych,
• grzybica stóp i grzybica paznokci,
• starszy wiek,
• upośledzenie odporności – np. w przebiegu chorób nowotworowych, immunosupresji, zakażenia HIV lub leczenia sterydami,
• róża przebyta w przeszłości – wiąże się z uszkodzeniem naczyń limfatycznych i zwiększa ryzyko nawrotów,
• urazy, owrzodzenia, odleżyny i inne uszkodzenia skóry – szczególnie u osób leżących lub przewlekle chorych.

Jak leczyć różę? Antybiotyki i wsparcie domowe

Leczenie róży opiera się przede wszystkim na antybiotykoterapii celowanej przeciwko paciorkowcom. Zalecane są antybiotyki β-laktamowe, takie jak fenoksymetylopenicylina (doustnie) lub benzylopenicylina (dożylnie w cięższych przypadkach). U pacjentów uczulonych na penicyliny stosuje się alternatywnie makrolidy (np. erytromycynę) lub linkozamidy (klindamycynę).

Leczenie wspomagające obejmuje odpoczynek, uniesienie chorej kończyny w celu zmniejszenia obrzęku oraz podawanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych (np. paracetamolu lub ibuprofenu). Zaleca się także delikatne chłodne okłady oraz nawilżanie skóry, ale bez stosowania maści antybiotykowych czy sterydowych, jeżeli nie zalecił tego lekarz.

W przypadku występowania pęcherzy lub martwicy konieczna może być konsultacja chirurgiczna. W ciężkich postaciach lub przy nawrotach róży rozważa się hospitalizację i leczenie dożylne.

Jak długo trwa leczenie róży?

Typowa antybiotykoterapia trwa 10–14 dni. W cięższych przypadkach, zwłaszcza przy hospitalizacji, leczenie może być dłuższe. Poprawa następuje zwykle po 48–72 godzinach. Należy pamiętać, że nieleczona róża może prowadzić do powikłań, w tym sepsy.

Domowe sposoby na różę

Choć podstawą leczenia róży jest antybiotykoterapia, odpowiednio dobrane domowe sposoby mogą wspomagać proces powrotu do zdrowia i łagodzić objawy zapalne.

• Zalecane są chłodne okłady, np. z naparu rumianku lub szałwii, które wykazują działanie przeciwzapalne, antyseptyczne i kojące dla podrażnionej skóry.
• Warto zadbać również o właściwe nawodnienie organizmu, szczególnie w trakcie gorączki, by wspomóc naturalne mechanizmy odpornościowe i zapobiec odwodnieniu.
• Dieta pacjenta powinna być lekkostrawna, bogata w warzywa i owoce dostarczające witaminy C, cynk i bioflawonoidy, czyli składniki odgrywające ważną rolę w regeneracji skóry i funkcjonowaniu układu immunologicznego.

>> Jak się nawodnić? Sposoby na dobrze nawodniony organizm

Róża u dzieci i osób starszych

U dzieci róża występuje rzadziej, ale może przebiegać gwałtownie. Z kolei u osób starszych choroba jest częstsza, bardziej uciążliwa i wiąże się z większym ryzykiem nawrotów oraz powikłań, w tym zaburzeń krążenia i słoniowacizny.

Powikłania róży – na co uważać?

Róża może prowadzić do poważnych powikłań miejscowych i ogólnoustrojowych, zwłaszcza w przypadku opóźnionego leczenia lub obecności czynników ryzyka, takich jak cukrzyca czy zaburzenia krążenia.

Do najczęstszych powikłań róży należą:

• nawroty infekcji,
• zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych lub głębokich,
• ropowica.

W cięższych przypadkach może dojść do:

• martwicy skóry,
• przewlekłego obrzęku limfatycznego,
• trwałego uszkodzenia naczyń chłonnych.

Rzadziej rozwijają się powikłania ogólnoustrojowe, takie jak zapalenie wsierdzia czy sepsa, szczególnie u osób z obniżoną odpornością. Wczesne rozpoznanie i szybkie wdrożenie antybiotykoterapii znacząco zmniejszają ryzyko tych powikłań i poprawiają rokowania.

Róża a ciąża

Róża w okresie ciąży stanowi poważne zagrożenie zarówno dla zdrowia matki, jak i rozwijającego się płodu, dlatego każdorazowo wymaga pilnej konsultacji lekarskiej i wdrożenia bezpiecznego leczenia. Stan zapalny i towarzysząca mu wysoka gorączka mogą prowadzić do zaburzeń krążenia łożyskowego, a tym samym zwiększać ryzyko powikłań położniczych, takich jak przedwczesny poród, hipotrofia płodu czy zaburzenia czynności serca u dziecka. 
Leczenie róży w ciąży opiera się na antybiotykoterapii o udokumentowanym profilu bezpieczeństwa w ciąży. Najczęściej stosuje się penicyliny lub cefalosporyny, które nie mają działania teratogennego. W razie uczulenia matki na antybiotyki β-laktamowe lekarz może rozważyć zastosowanie makrolidów (np. erytromycyny). Kobiety ciężarne z różą wymagają także ścisłej kontroli stanu ogólnego i nawodnienia, a leczenie powinno być prowadzone we współpracy z ginekologiem położnikiem.

>> Kalendarz badań w ciąży – jakie badania i kiedy trzeba wykonać?

Czy istnieje szczepionka przeciw róży?

Aktualnie nie ma szczepionki przeciwko róży, ale prowadzone są badania nad szczepionką przeciwko Streptococcus pyogenes. W przyszłości może ona zmniejszyć liczbę zakażeń skóry i powikłań paciorkowcowych, w tym właśnie róży, anginy czy gorączki reumatycznej.

>> Angina – co wywołuje anginę i jak można się zarazić? Czy anginę leczy się tylko antybiotykami?