Rodzaje depresji – czym się charakteryzują i jak je leczyć?

Rodzaj depresji

Objawy

Przyczyny

Leczenie

Depresja melancholiczna (dawniej: depresja endogenna, depresja typowa)

Zaburzenia nastroju niespowodowane wydarzeniami, podłoże biologiczne. Pacjent doświadcza silnego obniżenia nastroju bez wyraźnej przyczyny.

• Głęboki, nieuzasadniony smutek.
• Brak poprawy nastroju.
• Utrata zdolności odczuwania radości (anhedonia).
• Wczesne poranne wybudzanie.
• Silne spowolnienie psychoruchowe.
• Zmniejszenie apetytu i utrata masy ciała.
• Poczucie winy i bezwartościowości.
• Myśli samobójcze.

Zaburzenia neuroprzekaźników w mózgu, głównie serotoniny, noradrenaliny i dopaminy. Predyspozycja do tego rodzaju depresji jest często dziedziczna.  

Ze względu na podłoże biologiczne stosuje się farmakoterapię: trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, leki hamujące wychwyt zwrotny serotoniny i noradrenaliny (SSRI, SNRI).
W epizodach psychotycznych stosuje się elektrowstrząsy (ECT). Psychoterapia (np. poznawczo-behawioralna) pełni funkcję wspomagającą.

Depresja reaktywna, sytuacyjna, zaburzenie adaptacyjne z obniżonym nastrojem (dawniej: depresja egzogenna)

Odpowiedź organizmu na trudne wydarzenia, jak utrata bliskiej osoby, rozstanie, choroba, utrata pracy.

• Smutek, przygnębienie.
• Zamykanie się w sobie.
• Trudności w funkcjonowaniu.
• Zaburzenia snu i apetytu.
• Nadmierne rozpamiętywanie sytuacji.

Bezpośrednio związana z wydarzeniami życiowymi.

Krótkoterminowa psychoterapia wspierająca. W razie rozpoznania epizodów depresyjnych zamiast zaburzeń adaptacyjnych niekiedy włącza się farmakoterapię.

Depresja atypowa, depresja odwrócona, epizod depresji z cechami atypowymi

Przeciwieństwo melancholii. Pacjent potrafi przeżywać pozytywne emocje, ale są one chwilowe i niestabilne. Depresji tego typu towarzyszy silna wrażliwość na odrzucenie.

• Wyraźna, trwała poprawa nastroju w odpowiedzi na pozytywne bodźce.
• Nadmierna senność.
• Zwiększony apetyt i przybieranie na wadze.
• Uczucie ciężkości w kończynach.
• Nadwrażliwość na odrzucenie.

Często występuje u osób z osobowością borderline lub chorobą afektywną dwubiegunową. Może mieć związek ze zmianami hormonalnymi i zaburzeniami lękowymi. Początek często w wieku nastoletnim lub we wczesnej dorosłości.

Leczenie uzależnione od przyczyny, zazwyczaj połączenie psychoterapii z farmakoterapią.

Dystymia, przewlekłe obniżenie nastroju

Dystymia to łagodna, ale przewlekła forma depresji. Diagnozuje się ją, gdy obniżenie nastroju utrzymuje się co najmniej 2 lata.

• Obniżony nastrój przez większość dnia.  
• Niska samoocena.
• Stany rozdrażnienia i irytacji.
• Trudności w podejmowaniu decyzji.
• Chroniczne zmęczenie.
• Zaburzenia snu i apetytu.
• Problemy z koncentracją.

Częste podłoże osobowościowe i psychologiczne. Może być skutkiem przewlekłego stresu lub trudnego dzieciństwa.

Terapia długoterminowa – często psychoterapia interpersonalna lub poznawczo-behawioralna, czasem wspomagana lekami przeciwdepresyjnymi.

Depresja sezonowa (SAD)

Depresja sezonowa występuje cyklicznie, zwykle jesienią i zimą, gdy spada ilość światła dziennego. Wiosną objawy zazwyczaj ustępują.

• Zmęczenie i senność, rzadziej bezsenność.
• Wzmożony apetyt, szczególnie na węglowodany.
• Długotrwałe uczucie smutku i przygnębienia.
• Trudności z koncentracją i pamięcią.
• Anhedonia.
• Trudność w wykonywaniu codziennych czynności.
• Obniżona samoocena.
• Utrzymujące się poczucie winy i pesymizm.
• W ciężkich przypadkach również myśli samobójcze.

Zaburzenia rytmu dobowego i niedobór światła wpływają na syntezę melatoniny i serotoniny. Czynnikiem ryzyka może być niedobór witaminy D związany z niedoborem słońca.

Fototerapia (leczenie światłem), suplementacja witaminy D, aktywność fizyczna, w niektórych przypadkach również farmakoterapia.

Depresja poporodowa

Występuje u kobiet do 4 tyg. po porodzie. Poważne zaburzenie nastroju mogące wpływać na relację z dzieckiem, czasem zagrażające życiu matki. Depresji poporodowej nie należy mylić z tzw. baby bluesem, który jest przemijający.

• Płaczliwość.
• Poczucie winy lub niekompetencji.
• Brak więzi z dzieckiem.
• Poczucie bezsilności i braku sensu, myśli samobójcze.

Hormonalne wahania po porodzie, wyczerpanie, stres związany z opieką nad niemowlęciem, brak wsparcia społecznego.

Wsparcie psychologiczne, czasem farmakoterapia. W niektórych przypadkach stosuje się przezczaszkową stymulację magnetyczną (TMS). Ważna jest pomoc partnera i otoczenia. W skrajnych przypadkach wymagana jest hospitalizacja.

Depresja agitowana

Wariant depresji charakteryzujący się pobudzeniem psychoruchowym i silnym napięciem.

• Nerwowość, niepokój.
• Niemożność usiedzenia w miejscu.
• Bolesne poczucie winy.
• Natrętne myśli, często samobójcze.

Może występować w przebiegu depresji jednobiegunowej lub CHAD. Często wiąże się z lękiem.

Leki przeciwdepresyjne w skojarzeniu z krótko działającymi benzodiazepinami lub atypowym neuroleptykiem. Farmakoterapię wspiera psychoterapia, w ciężkich przypadkach konieczna jest hospitalizacja.

Depresja w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej

Depresyjna faza CHAD, występująca na zmianę z epizodami podwyższonego nastroju (manią lub hipomanią).

• Głęboka depresja.
• Bezsenność lub nadmierna senność.
• Problemy z funkcjonowaniem społecznym.
• Myśli lub próby samobójcze.

Głównie podłoże genetyczne i neurobiologiczne.

Podstawą terapii są leki stabilizujące nastrój (lit, lamotrygina, kwetiapina, lurasidon).

Depresja psychotyczna

Najcięższa forma depresji, wymaga pilnej pomocy psychiatrycznej.

• Głębokie poczucie winy lub bezwartościowości.
• Urojenia (np. przekonanie o byciu przeklętym).
• Halucynacje (najczęściej słuchowe).
• Brak kontaktu z rzeczywistością.
• Myśli lub próby samobójcze.

Często występuje jako ciężki epizod depresji jednobiegunowej lub w ramach CHAD. Może mieć podłoże genetyczne, neurobiologiczne, a także być efektem przewlekłego stresu o dużym nasileniu.

Wymaga leczenia szpitalnego. Stosuje się kombinację leków przeciwdepresyjnych, przeciwpsychotycznych (neuroleptyki), ewentualnie terapii elektrowstrząsowej.

Depresja krótkotrwała nawracająca

Epizody obniżonego nastroju są krótkie (2–7 dni), ale powtarzają się cyklicznie, np. raz w miesiącu. Między nimi pacjent funkcjonuje normalnie.

• Nagłe spadki nastroju.
• Uczucie pustki i braku sensu.
• Zmęczenie, drażliwość.
• Poczucie bezsilności i braku sensu, ale niekoniecznie myśli samobójcze.

Może być związana z niestabilnością emocjonalną, zaburzeniami hormonalnymi lub predyspozycjami genetycznymi. Czasem poprzedza rozwój CHAD.

Farmakoterapia nie zawsze jest konieczna. Pomocna bywa psychoterapia, monitorowanie objawów, zmiana stylu życia i regulacja rytmu dobowego.

Depresja hipochondryczna

To forma depresji, w której dominującym objawem są obsesyjne lęki dotyczące własnego zdrowia. Osoba cierpiąca może być przekonana, że jest poważnie chora mimo braku podstaw medycznych.

• Utrwalony lęk o własne zdrowie.
• Ciągłe wizyty u lekarzy i badania.
• Brak zaufania do wyników badań.
• Smutek.
• Bezsenność.
• Napięcie.

Może być wynikiem długotrwałego stresu, lęku uogólnionego lub traum. Często współistnieje z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi (OCD).

Zwykle pomocna jest psychoterapia poznawczo-behawioralna, czasem stosuje się leki przeciwdepresyjne. Pomocna jest edukacja pacjenta i jego rodziny.

Osłupienie depresyjne, stupor depresyjny

Rzadki, skrajny stan depresji, w którym pacjent przestaje reagować na otoczenie, czasem nie je i nie pije. Poważne zagrożenie życia.

• Całkowity bezruch.
• Brak reakcji na bodźce.
• Milczenie.
• Obniżone napięcie mięśniowe.
• Ryzyko odwodnienia, wychłodzenia, wyniszczenia.

Najczęściej występuje w bardzo ciężkiej depresji psychotycznej lub melancholijnej. Może pojawić się nagle, często jako reakcja na silne przeżycie psychiczne.

Hospitalizacja jest konieczna. Leczenie obejmuje leki przeciwdepresyjne i neuroleptyki oraz elektrowstrząsy (ECT) – często bardzo skuteczne. Niezbędna jest stała opieka medyczna i żywieniowa.