Depresja sezonowa znana jest też pod innymi nazwami, a te najczęściej spotykane to sezonowe zaburzenie afektywne, sezonowe zaburzenie nastroju lub po prostu SAD, skrót od ang. seasonal affective disorder. Depresji sezonowej nie należy mylić z chandrą czy jesiennymi smutkami, które od czasu do czasu zdarzają się prawie każdemu, kto nie przepada za chłodną i deszczową częścią roku.
Depresja sezonowa to nie to samo, co jesienny smutek. Jakie są jej objawy?
Spadek formy i obniżony nastrój to dla wielu osób nieodzowni towarzysze jesiennej pluchy i mroźnej zimy. W większości przypadków odczucia te są jednak chwilowe i łatwo sobie z nimi poradzić dzięki ulubionym czynnościom czy miłemu towarzystwu. Są jednak osoby, które aż do wiosny odczuwają stałe przygnębienie, smutek, przemęczenie i inne niepokojące objawy przypominające depresję. Ten stan to rzeczywiście depresja, ale sezonowa – pojawiająca się cyklicznie każdej jesieni lub zimy i mająca wiele wspólnego z niedoborem światła słonecznego.
>> Rodzaje depresji – czym się charakteryzują i jak je leczyć?
Depresja sezonowa – czy to choroba?
Depresja sezonowa jest realną chorobą – schorzeniem zaliczanym do zaburzeń afektywnych, w klasyfikacji ICD-10 nie figurującym co prawda jako osobna jednostka, ale włączanym do nawracających zaburzeń depresyjnych (F33.9).
W większości przypadków choroba ma charakter cykliczny i nawrotowy. Oznacza to, że po spadku nastroju trwającym przez kilka miesięcy (jesień, zima) przychodzi okres remisji z brakiem objawów i dobrym funkcjonowaniem pacjenta, aż do nadejścia kolejnej jesieni czy zimy i powrotu depresji. W bardzo rzadkich przypadkach sytuacja jest odwrotna, tzn. pacjent cierpi na depresję sezonową wiosenną lub letnią.
SAD aż czterokrotnie częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn, a pierwsze epizody pojawiają się zwykle pomiędzy 20. a 30. rokiem życia. Częstość występowania w populacjach zależy od zamieszkiwanego obszaru naszej planety – najwyższy, bo sięgający 10% odsetek zachorowań notuje się na wyższych szerokościach geograficznych, gdzie okresowo występuje niedobór światła słonecznego. Ludność zamieszkująca tereny w strefach umiarkowanych choruje znacznie rzadziej (chorobę stwierdza się średnio u 4% populacji). W Polsce depresja sezonowa może dotyczyć około 800 tysięcy ludzi.
Przyczyny depresji sezonowej
Wpływ pór roku na nastrój i motywację do życia to zjawisko uniwersalne, dotyczące prawdopodobnie większości ludzi. Najważniejszymi czynnikami oddziałującymi na ludzką psychikę są sezonowe zmiany długości dnia i nocy oraz intensywność światła słonecznego.
Dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego mózgu niezbędne jest światło (słoneczne, ale również sztuczne, jednak o odpowiednio dużym natężeniu) – promienie wpadające przez siatkówkę oka są zamieniane na impuls nerwowy trafiający do różnych struktur mózgowia, m.in. do szyszynki odpowiedzialnej za produkcję melatoniny. Zmiany w aktywności neuroprzekaźników i zaburzenia wydzielania hormonów mają duży wpływ na samopoczucie człowieka i mogą zainicjować pojawienie się depresji.
Swój udział w rozwoju choroby biorą też typowe w okresie jesienno-zimowym niedobory witaminy D3, która jest odpowiedzialna między innymi za stymulowanie aktywności serotoniny.
>> Witamina D3 w kapsułkach, tabletkach i aerozolu
Depresja sezonowa – objawy
Objawy depresji sezonowej bardzo przypominają objawy depresji o typowym przebiegu, ale występują sezonowo, zazwyczaj w okresie jesienno-zimowym. Najczęściej zgłaszane przez pacjentów symptomy to:
- długotrwałe obniżenie nastroju, przejawiające się jako dojmujące uczucie smutku i przygnębienia;
- utrata zdolności do odczuwania przyjemności z działań, które wcześniej dawały radość (anhedonia);
- spadek energii, większa męczliwość, odczuwanie trudności w podejmowaniu zwyczajnych, codziennych aktywności;
- zaburzenia snu, najczęściej bezsenność;
- zaburzenia apetytu, w tym zarówno utrata łaknienia, jak i nasilona potrzeba spożywania produktów wysokokalorycznych, bogatych w cukier, co skutkuje zwiększeniem masy ciała;
- spadek koncentracji, problemy z pamięcią;
- obniżona samoocena, utrzymujące się poczucie winy, pesymizm;
- izolacja i wycofanie w okresach jesienno-zimowych (tzw. społeczna hibernacja);
- lęk, niepokój, pobudzenie, tendencja do zachowań agresywnych;
- w ciężkich przypadkach: myśli samobójcze.
>> Objawy depresji – jak je rozpoznać i jak pomagać
Jak rozpoznać depresję sezonową?
Samodzielne diagnozowanie chorób i zaburzeń, również tych psychicznych, nigdy nie jest dobrym pomysłem. Dostępne w internecie testy na depresję mają charakter ogólny, powierzchowny. Ich wyniki nie mogą stanowić podstawy do rozpoznania lub wykluczenia choroby, a już na pewno nie powinny skłaniać do rezygnacji z wizyty u specjalisty.
Eksperci zalecają, by osoby podejrzewające u siebie depresję, również tę sezonową, pilnie udały się do lekarza rodzinnego lub lekarza psychiatry (skierowanie nie jest potrzebne), zwłaszcza jeśli odpowiadają twierdząco na przynajmniej jedno z pytań:
- Czy w ciągu ostatnich 4 tygodni odczuwałeś zmniejszenie zainteresowań lub osłabienie odczuwania przyjemności?
- Czy w ciągu ostatnich 4 tygodni czułeś się smutny, przygnębiony, miałeś poczucie braku nadziei?
Rozpoznanie depresji w gabinecie psychiatry opiera się na szczegółowym wywiadzie z pacjentem i obserwacji jego zachowania. Czasem poddaje się go też profesjonalnym testom (najpopularniejsza jest skala depresji Becka, tzw. test Becka).
Lekarz może postawić diagnozę depresji sezonowej, jeśli u pacjenta przez minimum 2 tygodnie występują przynajmniej 2 z 3 objawów: obniżenie nastroju, anhedonia, zmniejszenie energii, oraz gdy pomiędzy kolejnymi epizodami depresyjnymi występują co najmniej 2 miesiące wolne od zaburzeń nastroju (najczęściej jest to okres wiosenno-letni).
Leczenie depresji sezonowej – fototerapia
Ponieważ główną przyczynę depresji sezonowej stanowią niedobory światła słonecznego, podstawą leczenia jest fototerapia, czyli leczenie białym światłem widzialnym, zazwyczaj za pomocą specjalnych lamp emitujących światło o natężeniu od 2500 do 10000 luksów (kilkadziesiąt razy silniejsze niż jest w stanie wyemitować zwyczajna żarówka).
Sesje naświetlań początkowo odbywają się codziennie i trwają od 30 minut do 2 godzin, w zależności od potrzeb pacjenta i natężenia światła w wykorzystywanej w terapii lampie. Korzystne działanie jest zauważalne zazwyczaj już po pierwszych sesjach naświetlań, a pacjenci obserwują u siebie poprawę nastroju, zmniejszenie problemów ze snem i przypływ energii. Zabiegi mogą odbywać się w gabinecie albo w domu pacjenta – lampę można kupić lub wypożyczyć.
Fototerapia należy do zabiegów bezpiecznych, ale osoby ze stwierdzonymi chorobami narządu wzroku oraz przyjmujące leki zwiększające wrażliwość na światło słoneczne muszą wcześniej zgłosić się na konsultację okulistyczną – być może konieczna będzie tymczasowa zmiana leków lub wybór alternatywnych metod leczenia depresji.
Nowoczesnym i wygodnym rozwiązaniem mogą być słuchawki LED pozwalające oddziaływać światłem z pominięciem oczu. Wkładane do kanałów usznych słuchawki emitują silne światło przenikające przez półprzezroczyste struktury kostne ucha wewnętrznego i padają bezpośrednio na światłoczułe strefy znajdujące się w mózgu.
Warto zaznaczyć, że lampy antydepresyjne, a także wciąż jeszcze niszowe słuchawki naświetlające przez kanał słuchowy mają wśród lekarzy i naukowców zarówno gorących zwolenników, jak i przeciwników – ci ostatni skłaniają się najczęściej ku tradycyjnej farmakoterapii.
>> Dystymia – co to za choroba? Objawy, leczenie, dystymia a depresja
Leczenie depresji sezonowej – farmakoterapia
SAD, podobnie jak inne rodzaje depresji, wiąże się z zaburzeniami aktywności neuroprzekaźników i zaburzeniami wydzielania hormonów, dlatego w niektórych przypadkach pacjentom zalecana jest farmakoterapia z użyciem leków przeciwdepresyjnych.
Najskuteczniejszy i rekomendowany w leczeniu depresji sezonowej jest bupropion, lek należący do grupy selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu noradrenaliny i dopaminy i, w mniejszym stopniu, hamujący wychwyt zwrotny serotoniny. Lek ten jest uważany za bezpieczny, skuteczny, o niewielkich skutkach ubocznych. Z tego powodu bywa stosowany w profilaktyce sezonowych zaburzeń nastroju, a także w celu redukcji głodu nikotynowego czy objawów ADHD (również u dzieci).
U większości pacjentów z SAD zalecana jest też okresowa (od października do kwietnia) suplementacja witaminą D3 w dawce 800–2000 IU na dobę.
Leczenie depresji sezonowej – psychoterapia
W przypadku depresji sezonowej za szczególnie pomocną uznaje się terapię behawioralno-poznawczą (CBT), odbywającą się zazwyczaj w formie spotkań grupowych. Jej celem jest wsparcie pacjenta w przezwyciężaniu trudności związanych z przebiegiem SAD, w tym w zastępowaniu negatywnych uczuć bardziej pozytywnymi, a także aktywizacja zapobiegająca „hibernacji zimowej” oraz przełamywanie izolacji społecznej.
Sesje przeważnie odbywają się 2 razy w tygodniu przez 6 tygodni; wskazane może być łączenie psychoterapii z fototerapią lub farmakoterapią. Wielu pacjentów już po kilku spotkaniach odczuwa przypływ energii i motywacji, dzięki czemu możliwe staje się włączenie domowych metod wspomagających leczenie depresji: aktywności fizycznej, diety bogatej w witaminy, minerały i zdrowe tłuszcze (tłuste ryby, oleje roślinne, jaja, orzechy i nasiona, węglowodany złożone), regularnych spacerów i dbania o relacje z innymi ludźmi.
Pobierz naszego e-booka i poznaj techniki relaksacyjne!
- proste sposoby na relaks
- skuteczne porady
- szybkie triki na odzyskanie równowagi
- sprawdzone metody
