Ból neuropatyczny – co to jest, przykłady. Domowe sposoby na ból neuropatyczny

Ból neuropatyczny – co to jest?

Receptory bólowe są rozmieszczone w całym organizmie i mogą być pobudzane przez uraz, wysoką temperaturę, silny ucisk, stan zapalny lub działanie substancji chemicznych. Dzięki receptorom powstaje system przewodzenia informacji o bólu od miejsca uszkodzenia tkanki przez rdzeń kręgowy do mózgu. To ból receptorowy – po skaleczeniu, ból brzucha, ból głowy i wiele innych. W bólu neuropatycznym źródłem bólu staje się uszkodzony układ nerwowy. Wysyła do mózgu nieprawidłowe impulsy nawet wtedy, gdy w tkankach nie ma już urazu ani stanu zapalnego. 

Objawy bólu neuropatycznego

Ból neuropatyczny jest odczuwany inaczej niż ból receptorowy. Najczęściej opisywane są następujące objawy bólu neuropatycznego:

• pieczenie, palenie, uczucie gorąca lub zimna,
• kłucie, nagłe przeszywanie jak igłami albo nożem,
• wrażenie rażenia prądem, iskrzenia, szarpania,
• drętwienie, mrowienie, pełzanie pod skórą,
• uczucie marznięcia lub bolesnego chłodu.

W badaniu klinicznym rozróżnia się dwie grupy objawów:

• objawy pozytywne – wynikające z nadmiernej aktywności nerwów. Układ nerwowy „produkuje” bodźce, które nie powinny mieć miejsca. Pojawia się więc m.in. ból samoistny (bez żadnego bodźca), allodynia (ból wywołany lekkim dotykiem), hiperalgezja (nadmierna reakcja na bodziec bólowy), parestezje i dysestezje (nietypowe, nieprzyjemne doznania czuciowe, takie jak mrowienie czy pieczenie).
• objawy negatywne – spowodowane utratą prawidłowej funkcji nerwów, takie jak hipoestezja (osłabione czucie), obniżona wrażliwość na ból (hipoalgezja), rzadziej anaesthesia dolorosa, czyli paradoksalne odczuwanie bólu w obszarze niewrażliwym na dotyk.

Charakterystyczne jest również, że ból neuropatyczny może zmieniać się w czasie – nasilać się wieczorem lub w nocy, mieć charakter napadowy albo przewlekły z okresowymi zaostrzeniami. Objawom bólowym mogą towarzyszyć zaburzenia snu, obniżenie nastroju i lęk, które dodatkowo potęgują cierpienie pacjenta.

>> Bóle wzrostowe to częsty objaw u dzieci. Czy maść pomoże?

Ból neuropatyczny – przykłady

Najczęstsze postaci bólu neuropatycznego obwodowego (dotyczącego nerwów obwodowych):

• Bolesna neuropatia cukrzycowa – jeden z najczęstszych typów, wynikający z przewlekłego uszkodzenia nerwów przez wysoki poziom glukozy. Chorzy skarżą się na pieczenie i kłucie w stopach, drętwienie palców, uczucie chodzenia po igłach. Objawy nasilają się nocą, mogą prowadzić do zaburzeń snu i równowagi.
• Neuralgia popółpaścowa – silny ból utrzymujący się po półpaścu, zazwyczaj o charakterze palącym, kłującym lub przeszywającym. Najczęściej dotyczy jednej strony klatki piersiowej lub twarzy. Występuje u ok. 10% osób, które przechorowały półpaśca i może trwać miesiącami lub nawet latami.
• Neuralgia trójdzielna – krótkie, napadowe bóle twarzy przypominające rażenie prądem, pojawiające się przy mówieniu, żuciu czy dotyku. Często są tak silne, że pacjenci unikają poruszania twarzą lub jedzenia.
• Zespół wieloobjawowego bólu miejscowego (CRPS) – ból po urazie lub operacji, zwykle w obrębie kończyny, któremu towarzyszy obrzęk, nadmierna potliwość i zmiana temperatury skóry.
• Przewlekły ból pooperacyjny i pourazowy – pojawia się po zabiegach chirurgicznych (np. mastektomii, torakotomii, amputacji) lub urazach, gdy doszło do uszkodzenia włókien nerwowych.
• Neuropatia polekowa i nowotworowa – wynik działania leków neurotoksycznych (np. niektórych chemioterapeutyków) lub ucisku przez guz. Objawia się symetrycznym drętwieniem, bólem i nadwrażliwością skóry.

Przykładowe postaci bólu neuropatycznego ośrodkowego (dotyczącego nerwów ośrodkowych):

• Ból poudarowy – dotyczy nawet 8% osób po udarze mózgu. Pacjenci odczuwają pieczenie, kłucie lub ból przy dotyku w części ciała, która wcześniej była objęta niedowładem.
• Ból rdzeniowy po urazie rdzenia kręgowego – ból i parestezje w obszarach poniżej miejsca uszkodzenia.
• Ból w przebiegu stwardnienia rozsianego lub choroby Parkinsona – może mieć charakter przewlekłego pieczenia, mrowienia lub uczucia ucisku.

Ból neuropatyczny często współistnieje z bólem receptorowym. Przykładem może być ból krzyża, w którym oprócz przeciążenia mięśni i stawów (komponent receptorowy) występuje też ucisk na korzeń nerwowy (tzw. ból neuropatyczny kręgosłupa). Takie połączenie określa się mianem bólu mieszanego, a leczenie wymaga uwzględnienia obu mechanizmów. 

>> Polineuropatia – objawy. Czym się różni polineuropatia cukrzycowa od alkoholowej?

Ból neuropatyczny – przyczyny

Ból neuropatyczny może być wywołany różnymi uszkodzeniami lub chorobami, zarówno obwodowego, jak i ośrodkowego układu nerwowego, które zaburzają funkcje nerwów i prowadzą do nieprawidłowego przewodzenia bodźców czuciowych. U niektórych osób dolegliwości mają charakter miejscowy (np. w obrębie jednej kończyny lub twarzy), u innych – uogólniony, obejmujący większy obszar ciała.

>> Nerwobóle – objawy, przyczyny i leczenie neuralgii

Jak zdiagnozować ból neuropatyczny?

Rozpoznanie bólu neuropatycznego opiera się przede wszystkim na dokładnym wywiadzie i badaniu neurologicznym. Zadaniem lekarza jest ustalenie, czy charakter bólu i jego lokalizacja odpowiadają obszarowi unerwienia danego nerwu lub segmentu rdzenia oraz czy mogło dojść do uszkodzenia struktur układu nerwowego.

• Wywiad z pacjentem – lekarz pyta o moment pojawienia się dolegliwości (np. po półpaścu, po operacji, po urazie, w przebiegu cukrzycy), rodzaj odczuwanego bólu (pacjenci używają określeń takich jak pieczenie, kłucie, rażenie prądem, mrowienie), czynniki nasilające i łagodzące ból (dotyk, zimno, ucisk) oraz inne objawy, np. zaburzenia czucia czy problemy ze snem. Lekarz może zastosować jeden z testów przesiewowych (np. skala DN4 lub kwestionariusz samooceny PainDETECT).
• Badanie w gabinecie – lekarz ocenia czucie dotyku, temperatury, bólu i wibracji po obu stronach ciała. Porównuje reakcje w miejscu bólu z obszarem zdrowym.
• Dodatkowe badania – w razie potrzeby wykonuje się np. elektroneurografię (badanie przewodnictwa nerwowego), potencjały wywołane, badania obrazowe OUN lub biopsję skóry w celu oceny gęstości włókien nerwowych.

Jak uśmierzyć ból neuropatyczny – leczenie

Na ból neuropatyczny nie zadziała ibuprofen ani paracetamol, a nawet silniejsze klasyczne leki przeciwbólowe, gdyż mechanizm jego powstawania jest zupełnie inny niż bólu receptorowego. Leczenie bólu neuropatycznego jest trudne i złożone, zawsze wymaga indywidualnego podejścia. Celem niekoniecznie jest całkowite zniesienie bólu (bo to może nie być możliwe), lecz zmniejszenie jego nasilenia, poprawa jakości życia i funkcjonowania pacjenta. Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Badania Bólu oraz Polskiego Towarzystwa Neurologicznego skuteczne postępowanie łączy farmakoterapię, metody niefarmakologiczne i edukację chorego.

Farmakoterapia pierwszego wyboru (leki podawane pojedynczo, stopniowe zwiększanie dawki)

• Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD), głównie amitryptylina (najlepiej udokumentowana skuteczność w neuropatii cukrzycowej i neuralgii popółpaścowej).
• Inhibitory wychwytu serotoniny i noradrenaliny (SNRI) – duloksetyna, wenlafaksyna (szczególnie skuteczne w bólu neuropatycznym towarzyszącym cukrzycy i bólu pooperacyjnym).
• Leki przeciwpadaczkowe – gabapentyna i pregabalina (neuropatie obwodowe),  karbamazepina i okskarbazepina (neuralgia trójdzielna).
• Leki miejscowe – plastry z 5% lidokainą (neuralgia półpaścowa).

Farmakoterapia drugiego wyboru i leczenie wspomagające

• Tramadol (w bólu umiarkowanym) lub silneopioidy – morfina, oksykodon, metadon (z dużą ostrożnością ze względu na ryzyko uzależnienia).
• Lidokaina podawana dożylnie – w warunkach szpitalnych, u pacjentów z bólem opornym na leczenie.
• Kapsaicyna 8% – w wyspecjalizowanych ośrodkach leczenia bólu, stosowana miejscowo pod kontrolą personelu medycznego.

U pacjentów z neuropatią cukrzycową korzystne może być równoczesne stosowanie preparatów kwasu alfa-liponowego i witamin z grupy B – jako wsparcie metaboliczne i neuroprotekcyjne (choć ich skuteczność w redukcji bólu jest umiarkowana).

Metody niefarmakologiczne, uzupełniające dla leczenia farmackologicznego:

• Fizjoterapia i ćwiczenia – poprawiają ukrwienie, wzmacniają mięśnie, zmniejszają sztywność i nadwrażliwość tkanek.
• TENS (przezskórna elektrostymulacja nerwów), laseroterapia, akupunktura – mogą łagodzić dolegliwości w wybranych przypadkach.
• Terapia psychologiczna i poznawczo-behawioralna (CBT) – pomaga w radzeniu sobie z przewlekłym bólem i jego emocjonalnymi konsekwencjami.
• Edukacja pacjenta – nauka unikania czynników nasilających ból (np. zimna, ucisku), dbanie o higienę snu, aktywność fizyczną i kontrolę choroby podstawowej (np. glikemii w cukrzycy).

W leczeniu bólu neuropatycznego współpracują różni specjaliści: lekarz POZ, neurolog, anestezjolog, fizjoterapeuta, psycholog, farmaceuta. Uporczywy lub narastający ból wymaga skierowania do poradni leczenia bólu, gdzie dostępne są bardziej zaawansowane metody – m.in. blokady nerwowe, neuromodulacja czy stymulacja rdzenia kręgowego.

Domowe sposoby na ból neuropatyczny – czy są skuteczne?

Leki pozostają podstawą terapii, jednak wiele osób dodatkowo stara się łagodzić dolegliwości prostymi metodami wspomagającymi.

• Utrzymywanie ciepła – delikatne ogrzewanie bolesnego miejsca (np. termoforem) pomaga rozluźnić mięśnie i poprawić mikrokrążenie, co często zmniejsza napięcie i dolegliwości.
• Unikanie drażnienia skóry – luźne, miękkie ubrania, brak ucisku paska, ostrożność przy kąpieli, u części pacjentów ulgę przynosi delikatny ucisk (np. opatrunek elastyczny).
• Umiarkowana aktywność fizyczna – spacery, ćwiczenia rozciągające lub rehabilitacyjne poprawiają ukrwienie organizmu.
• Redukcja stresu i poprawa jakości snu – stres i bezsenność nasilają percepcję bólu. Pomocne mogą być techniki relaksacyjne, oddechowe, medytacja czy łagodna muzyka.
• Zbilansowana dieta – bogata w witaminy z grupy B, kwasy omega-3 i magnez, które wspierają funkcje układu nerwowego.
• Zioła o działaniu wspomagającym – niektóre zioła (np. dziurawiec, melisa, kozłek lekarski) mogą łagodzić napięcie nerwowe i poprawiać nastrój, ale nie zastąpią leczenia farmakologicznego i trzeba je stosować ostrożnie (dziurawiec wchodzi w interakcje z lekami).

>> Jak się uspokoić? Metody relaksacyjne, leki i zioła na uspokojenie

Czy ból neuropatyczny można wyleczyć?

Ból neuropatyczny rzadko udaje się całkowicie wyleczyć, ale dzięki odpowiednio dobranej terapii można starać się go kontrolować. Ważne jest, by leczenie rozpocząć wcześnie – zanim dojdzie do utrwalenia zmian w układzie nerwowym i rozwoju tzw. bólu opornego na leczenie. U wielu osób przewlekły ból neuropatyczny prowadzi do bezsenności, izolacji społecznej i obniżenia nastroju – badania pokazują, że u 30–50% cierpiących pacjentów występują objawy depresji, a do 10% ma myśli samobójcze (a w przypadku neuralgii trójdzielnej, uznawanej za jednej z najsilniejszych bólów znanych ludzkości, odsetek ten jest jeszcze wyższy). Między innymi dlatego tak ważna jest szybka diagnoza i wielokierunkowa pomoc, obejmująca nie tylko farmakoterapię, lecz także wsparcie psychologiczne i psychiatryczne.