Ketamina – lek znieczulający i przeciwbólowy. Czym grozi używana jako narkotyk?

Ketamina – krótka historia

W latach 50. ubiegłego wieku do znieczulania przed operacjami używano fencyklidyny. Była skuteczna, ale powodowała bardzo silne halucynacje i zaburzenia psychiczne, do tego szybko uzależniała. Intensywne poszukiwania alternatywy doprowadziły amerykańskiego chemika Calvina Stevensa do stworzenia w 1960 roku pochodnej fencyklidyny – ketaminy. Dziesięć lat później amerykańska Agencja Żywności i Leków zatwierdziła lek z ketaminą. Przy zachowaniu działania znieczulającego udało się znacznie ograniczyć niepożądane skutki. Ketamina zaczęła być szeroko stosowana w anestezjologii, m.in. podczas wojny w Wietnamie.

Mechanizm działania ketaminy

Chociaż pełny mechanizm działania ketaminy nie jest do końca poznany, wiadomo, że w przeciwieństwie do innych leków znieczulających nie wpływa ona na receptory kwasu gamma-aminomasłowego GABA, modulujące sen, nastrój i kontrolę ruchów. Ketamina ma za to zdolność blokowania receptora NMDA w ośrodkowym układzie nerwowym, odpowiadającego za rozwój mózgu, uczenie się, pamięć.

Dawkowanie ketaminy a jej działanie

Ketamina szybko rozchodzi się w organizmie po podaniu domięśniowym, podskórnym oraz dożylnym. Można ją także podawać donosowo i doustnie. Efekty działania ketaminy zależą od podanej dawki.

• Niskie dawki ketaminy wywołują efekt uspokajający i przeciwbólowy.
• Wraz ze wzrostem dawki pojawiają się zaburzenia świadomości, halucynacje o przeważnie przyjemnej treści z zachowaniem pamięci oraz zdolności reagowania na bodźce.
• Zastosowanie wysokiej dawki prowadzi do pełnej dysocjacji, czyli uczucia oddzielenia od ciała i utraty kontroli nad nim. Może też wywołać całkowitą amnezję i brak reakcji na jakiekolwiek bodźce, w tym bólowe.

Ketamina jako lek znieczulający

W anestezjologii ketaminę wykorzystuje się jako środek wprowadzający do znieczulenia ogólnego przed zastosowaniem innych środków znieczulających. Samodzielnie bywa stosowana podczas krótkich zabiegów diagnostycznych czy chirurgicznych oraz podczas chirurgicznego opracowywania ran, przy przeszczepach skóry, oparzeniach i innych zabiegach przeprowadzanych na powłokach ciała.

Działanie przeciwbólowe ketaminy

Dzięki zdolności do zmniejszania pobudliwości komórek nerwowych ketamina może być z powodzeniem wykorzystywana w terapii bólu – zarówno przewlekłego, jak i ostrego. Siła działania przeciwbólowego ketaminy jest w zależności od badania porównywana do opioidów lub nawet opisywana jako większa. Nie bez znaczenia jest również szybki początek działania: około 30 minut po podaniu doustnym, 15 minut przy domięśniowym i około 30 sekund przy wlewie dożylnym. Podanie ketaminy zaleca się rozważyć w przypadku pacjentów z ciężkimi urazami ciała oraz u tych, którzy nie tolerują opioidów. Ketamina wykazuje również wysoką skuteczność w uśmierzaniu bólu neuropatycznego.

Ketamina a depresja

Obecnie spore nadzieje dotyczą zastosowania ketaminy w leczeniu depresji szczególnie opornej na leczenie tradycyjnymi metodami. Niewątpliwą zaletą ketaminy jest tu szybki początek działania. W jednym z badań przeprowadzonym na grupie 64 osób redukcję ilości zgłaszanych myśli samobójczych odnotowano już po jej pojedynczym wlewie dożylnym. Stanowi to spory kontrast w stosunku do klasycznych leków przeciwdepresyjnych, które potrzebują znacznie więcej czasu, aby rozwinąć swoje działanie.
Inne badanie wykazało znaczącą redukcję objawów depresji, ogólną poprawę samopoczucia oraz osiągnięcie remisji po kilku podaniach podskórnych. Tak stosowana ketamina była również dobrze tolerowana.
Ketamina stosowana w postaci donosowej może natomiast stanowić dobre uzupełnienie terapii podstawowej prowadzonej doustnymi lekami przeciwdepresyjnymi.

>> Rodzaje depresji – czym się charakteryzują i jak je leczyć?

Ketamina w Polsce

W roku 2019 amerykańska Agencja Żywności i Leków zatwierdziła związek podobny do ketaminy – esketaminę – w leczeniu depresji opornej na leczenie i z towarzyszącymi myślami samobójczymi.W Polsce do dyspozycji mamy esketaminę w postaci donosowej, wskazaną w leczeniu skojarzonym z lekami przeciwdepresyjnymi z grupy SSRI lub SNRI u osób, u których podjęto co najmniej dwie nieudane próby terapii różnymi lekami. Po wprowadzeniu leczenia esketaminą i uzyskaniu redukcji objawów terapię kontynuuje się co najmniej 6 kolejnych miesięcy.         

Ketamina a alkohol – terapia uzależnień

Brakuje dotąd odpowiedniej liczby badań na temat wykorzystania ketaminy w leczeniu uzależnienia od alkoholu, ale pierwsze wzmianki wydają się obiecujące. Po podaniu ketaminy wykazano istotne zmniejszenie głodu alkoholowego, zwiększenie wskaźnika abstynencji i wydłużenie czasu jej trwania. Skojarzenie ketaminy z uspokajającymi benzodiazepinami skutkowało ograniczeniem dawek tych drugich oraz wyraźną redukcją czasu trwania majaczenia alkoholowego (delirium tremens).

Działania niepożądane ketaminy

Ketamina to lek o stosunkowo wysokim profilu bezpieczeństwa, co nie oznacza, że jest pozbawiona działań niepożądanych. Jej zastosowanie niesie ze sobą zwiększone ryzyko wystąpienia:

• nudności,
• wymiotów,
• koszmarów sennych,
• niepokoju,
• nadmiernego pobudzenia,
• zwiększenia ciśnienia tętniczego.

Pojawić się mogą zaburzenia ruchu przypominające drgawki oraz wysypka odropodobna.

Około jednej czwartej pacjentów długotrwale przyjmujących ketaminę zgłaszało również występowanie zapalenia pęcherza moczowego oraz krwotocznego zapalenia pęcherza moczowego. Co istotne, po zaprzestaniu stosowania ketaminy poprawę w tym zakresie odnotowano u zaledwie połowy osób.

Wielokrotne przekroczenie dawki terapeutycznej ketaminy prowadzi z kolei do depresji oddechowej, co w skrajnych przypadkach skutkuje zgonem.

K-hole – ketamina jako narkotyk

Specyficzne działanie ketaminy powoduje, że jest to substancja stosowana w celach odurzających. Stan dysocjacji uzyskiwany przy podaniu wysokich dawek ketaminy bywa nazywany K-hole. Człowiek traci wówczas kontrolę nad ciałem, świadomość siebie i otoczenia. Uczucie odrealnienia potęgują halucynacje dźwiękowe i wizualne.
Przeżycia po zastosowaniu ketaminy mogą być skrajnie różne – wizje mogą przypominać koszmar, z którego nie da się wybudzić. Dysocjacja może wywołać głęboką dezorientację, a nawet panikę, co niekiedy ma długotrwałe konsekwencje dla zdrowia psychicznego. Wysoce subiektywne jest również uczucie upływu czasu. Dla niektórych K-hole trwa bardzo krótko, dla innych zdaje się nie mieć końca, mimo że efekt utrzymuje się w rzeczywistości w granicach 30 minut do 2 godzin. Jednym z bardziej niebezpiecznych efektów działania ketaminy jest całkowity brak kontroli nad własnym ciałem. To stwarza oczywiste zagrożenie dla zdrowia i życia. 

>> Mefedron – co to jest, jak rozpoznać objawy zatrucia mefedronem?