HPV, wirus brodawczaka ludzkiego – powoduje nie tylko kurzajki, lecz także nowotwory u kobiet i mężczyzn

HPV – co to za wirus?

HPV to wirus brodawczaka ludzkiego albo ludzki wirus brodawczaka, który atakuje komórki naskórka i nabłonka płaskiego. Inne typy wirusa powodują łagodne zmiany na skórze, inne odpowiadają za powstawanie kłykcin kończystych, czyli guzków na odbycie, sromie czy prąciu, a jeszcze inne zwiększają ryzyko wystąpienia nowotworów złośliwych. Jest na świecie bardzo powszechny, a na zakażenie jesteśmy narażeni niezależnie od płci i wieku.

Wirus brodawczaka ludzkiego – podział

Najpopularniejszym podziałem typów brodawczaka jest ten związany z atakowaną przez wirusa okolicą. Wyróżnia się więc:

• typy wirusa powodujące zmiany skórne;
• typy wirusa powodujące zmiany w okolicy narządów płciowych i odbytu;
• typy wirusa powodujące zmiany w obrębie błon śluzowych jamy ustnej i gardła.

Kolejnym podziałem jest ten ze względu na onkogenność – ryzyko wywołania określonych nowotworów. Wyróżnia się tu:

• niskoonkogenne typy HPV, czyli takie, które mają stosunkowo mały potencjał wywołania nowotworu. Są to typy 6, 11, 40, 42, 43, 44, 54, 61, 72 – powodują one powstawanie brodawek skórnych, przy czym HPV 6 i HPV 11 odpowiadają za powstawanie kłykcin kończystych;
• wysokoonkogenne typy HPV wykazują zdolność integracji z kodem DNA, przez co mogą powodować przemianę zakażonych komórek w nowotworowe. Są to typy 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59. Jak dowodzą badania, aż 70 proc. nowotworów ma związek z zakażeniem typami 16 i 18.

Jak można się zakazić HPV?

Do zakażenia dochodzi w wyniku kontaktu seksualnego między ludźmi oraz poprzez bezpośredni kontakt ze zmianami skórnymi lub tymi na błonach śluzowych osoby zakażonej. Do transmisji wirusa może dojść także z matki na dziecko w czasie porodu, choć tu ryzyko jest niewielkie.

Objawy zakażenia wirusem HPV

Objawy początkowe

Okres rozwoju zakażenia jest różny, wynosi od kilku tygodni do nawet 6–8 miesięcy. Zakażenie może przebiegać bez żadnych objawów lub powodować małe, nienasilone zmiany, które łatwo przeoczyć. Zmiany chorobowe rosną powoli, a w 90 proc. zakażeń dochodzi do ich samoistnego wyleczenia.

Jak wyglądają brodawki na skórze wywołane przez HPV

Zmiany skórne, które pojawiają się w wyniku zakażenia HPV, to brodawki. Wyglądają jak małe guzki o nierównej powierzchni, mają wielkość do kilku milimetrów, zwykle występują na dłoniach i na podeszwach stóp. Na ogół nie bolą, choć na podeszwach stóp mogą powodować dyskomfort w trakcie ucisku. Brodawki mogą swędzieć, mogą też zlewać się ze sobą, co zwiększa ryzyko wystąpienia bólu.

Jak wygląda zakażenie brodawczakiem w gardle

W przypadku zmian na błonach śluzowych jamy ustnej mają one na ogół kolor biały, mogą być zarówno wypukłe, jak i płaskie.

Kłykciny kończyste w przebiegu HPV

Kłykciny kończyste lokalizują się w okolicach zewnętrznych narządów płciowych – na sromie, prąciu oraz w okolicy odbytu. Są to zmiany w kolorze różowym, również pod postacią guzków, ale o kształcie przypominającym kalafior. Kłykciny kończyste mogą być zarówno płaskie, jak i wypukłe oraz o powierzchni gładkiej lub zrogowaciałej.

Objawy nieleczonego zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego

• Wśród możliwych powikłań zakażenia wirusem HPV wymienia się nadkażenia bakteryjne pojawiających się zmian, a także krwawienie z nich (najczęściej na skutek mechanicznych uszkodzeń zmian skórnych).
• Brodawki na podeszwach stóp mogą powodować ból przy ucisku, czyli przy chodzeniu.
• W przypadku nieleczenia zmian skórnych w gardle i krtani mogą wystąpić trudności w połykaniu i niedrożność dróg oddechowych.
• Przy nieleczonych zmianach na zewnętrznych narządach płciowych mogą pojawić się trudności w oddawaniu moczu lub przy wypróżnianiu.
• Powikłaniem zakażenia wirusem HPV jest także możliwość przemiany zmian w nowotwór.

Jakie nowotwory może powodować HPV?

Za ponad 70 proc. nowotworów spowodowanych HPV odpowiadają dwa typy wirusa – 16 i 81. Zmiany nowotworowe wywołane zakażeniem HPV rosną szybko i łatwo krwawią. Najbardziej charakterystycznym nowotworem związanym z zakażeniem wirusem brodawczaka jest rak brodawkujący, rozwijający się na zewnętrznych narządach płciowych. HPV może powodować:

• raka prącia,
• raka sromu,
• raka pochwy,
• raka odbytu,
• raka szyjki macicy,
• raka głowy i szyi (raki płaskonabłonkowe jamy ustnej, gardła, krtani, zatok przynosowych)
• raka płaskonabłonkowego przełyku i płuc.

>> Wizytę u internisty umówisz w CM Świat Zdrowia 

Zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego – jakie badania trzeba wykonać?

Proces diagnostyczny uzależniony jest od umiejscowienia zmian. Lekarz rozpoznaje zakażenie na podstawie oględzin zmian skórnych lub zmian na błonach śluzowych, a ostatecznie rozpoznanie stawia się na podstawie badania cytologicznego oraz histopatologicznego zmian. Bardzo ważne są badania przesiewowe, jak właśnie cytologia, które pozwalają wykryć zmiany, zanim dojdzie do rozwoju raka.

• Aby określić typ wirusa odpowiedzialnego za infekcję, stosuje się testy molekularne RT-PCR.
• W przypadku stwierdzenia kłykcin kończystych wykonuje się anoskopię, czyli badanie proktologiczne przy użyciu endoskopu. Lekarz ocenia odbyt i kanał odbytnicy pod kątem występowania zmian i stanów zapalnych.
• W niektórych przypadkach zleca się wykonanie badań w kierunku innych chorób przenoszonych drogą płciową, jak kiła, rzeżączka, chlamydia, HBV i HCV.

Gdy wiadomo, że doszło do zakażenia wysokoonkogennym typem wirusa HPV, trzeba regularnie wykonywać zalecone przez lekarza badania kontrolne, aby na wczesnym etapie wykryć potencjalny nowotwór.

>> Nowotwory kobiece – rodzaje, kalendarz badań. Profilaktyka raka piersi, jajnika, szyjki macicy

HPV u kobiet i mężczyzn

Zakażenie HPV u kobiet w wielu wypadkach powoduje powstawanie nieprawidłowych zmian na szyjce macicy, co z kolei znacznie zwiększa ryzyko rozwoju raka szyjki macicy. Zmiany nie muszą być widoczne w badaniu ginekologicznym, ale pozwala je wychwycić cytologia – w dodatku na bardzo wczesnym etapie. Nieprawidłowe zmiany są bowiem stanem przedrakowym, a odpowiednio wcześnie zauważone dają bardzo duże szanse wyleczenia. W przypadku mężczyzn zakażenia HPV mają związek najczęściej z rozwojem nowotworów prącia.

>> Grzybica penisa – objawy, leczenie. Domowe sposoby na grzybicę prącia

Jak wygląda leczenie zakażenia HPV?

Nie ma leku, który wyleczyłby zakażenie wirusem, możliwe jest jedynie leczenie zmian chorobowych. Polega ono na miejscowym stosowaniu leków keratolitycznych (kwas salicylowy, kwas trichlorooctowy, kwas dwuchlorooctowy), immunomodulatorów (interferon α, imikwimod), sinekatechin (leków pochodzenia roślinnego o złożonym mechanizmie działania) oraz leków antyproliferacyjnych (podofilotoksyna, 5-fluorouracyl). Jest to tak zwane leczenie zachowawcze.

W przypadku zmian opornych na leczenie należy zastosować leczenie inwazyjne, czyli krioterapię, laseroterapię, elektrokoagulację lub, jeśli inne metody zawiodły, leczenie chirurgiczne poprzez wycięcie zmian.

Jeśli doszło rozwoju zmian nowotworowych, wdraża się leczenie onkologiczne.

HPV – zapobieganie, szczepionka

Wirusem HPV zakażamy się głównie podczas kontaktów seksualnych, zatem najpewniejszym sposobem uniknięcia infekcji jest wstrzemięźliwość seksualna. Osoby, u których stwierdzono zakażenie wirusem, muszą mieć też świadomość, że przez kontakt seksualny mogą zarażać kolejne osoby.

Warto pamiętać także o szczepieniu przeciwko tym typom HPV, które odpowiadają za rozwój większości przypadków raka szyjki macicy oraz rozwój brodawek płciowych. Szczepienie zalecane jest u młodzieży. Od 1 września 2024 roku w Polsce mamy program bezpłatnych szczepień przeciw HPV, który obejmuje dzieci w wieku od 9. roku życia do ukończenia 14. roku życia. Zgodnie z zaleceniami podaje się dwie dawki szczepionki, w odstępie od 6 do 12 miesięcy.

>> Szczepionka przeciwko HPV – kiedy się szczepić i dlaczego? Czy jest bezpłatna?