Nowotwory kobiece – rodzaje, kalendarz badań. Profilaktyka raka piersi, jajnika, szyjki macicy

Rak piersi (rak sutka)

Rak piersi to najczęściej występujący nowotwór złośliwy u kobiet. Na szczęście wykryty odpowiednio wcześnie jest wyleczalny. Najważniejsze działania w walce z nowotworem złośliwym piersi to samokontrola oraz poddawanie się badaniom profilaktycznym.

Czynniki ryzyka rozwoju raka piersi

Na pojawienie się nowotworu złośliwego piersi ma wpływ wiele czynników, między innymi:

• występowanie nowotworów piersi w rodzinie (czynniki genetyczne, takie jak mutacje genów BRCA1 lub BRCA2);
• wcześniejsze łagodne zmiany w piersi;
• wczesny wiek pierwszej miesiączki (przed 12. rokiem życia);
• późny wiek menopauzy (po 55. roku życia);
• późny wiek urodzenia pierwszego dziecka;
• spożywanie alkoholu;
• palenie tytoniu.

Wczesne objawy raka piersi

We wczesnym stadium nowotwór piersi nie daje specyficznych objawów. W miarę rozwoju choroby można zaobserwować:

• guz w piersi (najczęściej twardy), który może powodować asymetrię piersi;
• obrzęk lub zaczerwienienie skóry;
• wyciek z brodawki sutkowej;
• wciągnięcie brodawki;
• powiększenie węzłów chłonnych w dole pachowym po stronie piersi, w której występuje guz (czasami bez obecności zmiany w piersi);
• zmiany w postaci „skórki pomarańczy”.

Ból rzadko towarzyszy rakowi piersi.

Każda, nawet łagodna zmiana w piersi zawsze wymaga obserwacji ze względu na większe ryzyko rozwoju raka. W razie jakichkolwiek wątpliwości należy skontaktować się z lekarzem.

Profilaktyka raka piersi

Badanie piersi powinno być częścią rutynowej wizyty u ginekologa. Zaleca się, aby wykonywać je raz na pół roku. Bardzo ważne jest też samobadanie – piersi należy badać samodzielnie co miesiąc, najlepiej tydzień po miesiączce.

Jak prawidłowo wykonać samobadanie piersi – instrukcja krok po kroku

1. Unieś ręce i przyjrzyj się piersiom. Czy dostrzegasz zmiany w kształcie i kolorze skóry? Czy skóra marszczy się, ciągnie?

2. Oprzyj dłonie mocno na biodrach i obejrzyj piersi pod kątem zmian tak jak w kroku 1.

3. Ściśnij brodawkę. Czy wydostaje się z niej płyn?

4. Lewą rękę połóż z tyłu głowy, prawą na lewej piersi. Lekko naciskając, środkowymi palcami zataczaj kółeczka wzdłuż piersi, z góry na dół i z powrotem. To samo zrób z prawą piersią. Zwróć uwagę na ewentualne stwardnienia lub guzki.

Mammografia i USG piersi

Mammografia jest zalecana kobietom po 50. roku życia; powinna być wykonywana co dwa lata. U kobiet w wieku 50-69 lat, u których wystąpił rak piersi w rodzinie albo stwierdzono mutacje w obrębie genów BRCA1 lub BRCA2, badanie należy powtarzać co 12 miesięcy. Kobiety mające w rodzinach przypadki raka piersi lub nowotworów pokrewnych powinny wykonać badanie genetyczne. Co ważne – to, że nie chorowała matka ani babka, nie znaczy, że obciążeń genetycznych w rodzinie nie ma.

U kobiet młodszych raz w roku powinno się wykonywać USG piersi. Badaniem pozwalającym wykryć raka piersi jest też rezonans magnetyczny piersi – ma on większą czułość.

>> Badanie piersi jako profilaktyka raka – USG piersi, mammografia i samobadanie

Profilaktyka nowotworu piersi to także:

• rzucenie palenia;
• ograniczenie alkoholu;
• unikanie pokarmów bogatych w tłuszcze zwierzęce;
• spożywanie dużych ilości warzyw i owoców.

Rak macicy

Rak macicy wykryty w początkowej fazie w większości przypadków jest uleczalny. Na zachorowanie bardziej narażone są kobiety otyłe powyżej 50. roku życia.

Wczesne objawy raka macicy:

• krwawienie po menopauzie;
• krwawienie między cyklami.

W profilaktyce raka macicy najważniejsza jest regularna kontrola ginekologiczna i badania cytologiczne, a także szczepienie przeciw HPV (do 26. roku życia).

Rak szyjki macicy

Raka szyjki macicy najczęściej wywołuje przenoszony drogą płciową wirus brodawczaka ludzkiego (HPV). Ryzyko zachorowania jest większe u kobiet, które wcześnie rozpoczęły współżycie, często zmieniają partnerów seksualnych, stosują tabletki antykoncepcyjne, palą papierosy i mają niedobory witamin A i C.

Wczesne objawy raka szyjki macicy:

• nieregularne krwawienia;
• upławy o nieprzyjemnym zapachu.

Każda kobieta powinna raz w roku poddać się badaniu ginekologicznemu oraz zgłosić się na profilaktyczne badanie cytologiczne, które jest najskuteczniejszą metodą wykrywania patologicznych zmian w komórkach szyjki macicy. W porę rozpoznany rak szyjki macicy jest wyleczalny.

Profilaktyka obejmuje również szczepienia przeciw wirusowi HPV. Szczepionkę należy podać dziewczynkom po 9. roku życia. Można szczepić również kobiety dorosłe, ale po rozpoczęciu współżycia skuteczność szczepienia jest potencjalnie znacznie mniejsza.

Szczepić przeciw wirusowi HPV powinno się również chłopców, aby w przyszłości nie zarażali swoich partnerek. Z zebranych danych wynika, że szczepionka zapewnia ochronę przez co najmniej 8 lat.

>> Cytologia – jak wygląda badanie? Wywiad z ginekologiem

Rak jajnika i jajowodu

Rak jajnika i jajowodu dotyka głównie kobiety po 50. roku życia i niestety na ogół jest wykrywany w późnym stadium zaawansowania. Nieco częściej chorują na niego kobiety, które nigdy nie rodziły lub są bezpłodne.

Objawy raka jajnika:

• przewlekły ból w obrębie miednicy i brzucha;
• częste zaparcia;
• ból w podbrzuszu;
• niezwiązane z miesiączką krwawienie z pochwy;
• wzdęcia;
• częstomocz;
• zwiększenie obwodu brzucha;
• uczucie ucisku na pęcherz.

Badania ginekologiczne oraz badanie USG pozwalają na wykrycie nowotworu w zaawansowanym stadium. W profilaktyce bardzo ważne są regularne kontrole ginekologiczne – badanie ginekologiczne z użyciem wziernika, USG narządu rodnego, badanie cytologiczne.

W kierunku raka jajnika można wykonać testy genetyczne.

Rak sromu i rak pochwy

Rak sromu i rak pochwy to jedne z najrzadziej rozpoznawanych nowotworów ginekologicznych. Najczęściej występują u kobiet po 60. roku życia.

Objawy raka sromu:

• ból i świąd sromu;
• wypukłe plamy wokół sromu;
• otwarta ranka po krostce w tym miejscu;
• ból podczas oddawania moczu.

Objawy raka pochwy:

• krwawienie po menopauzie;
• krwawienie między cyklami;
• krwawienie po stosunku;
• ból w trakcie stosunku.

Profilaktyka nowotworów kobiecych

Tak zwana profilaktyka pierwotna to zapobieganie rozwojowi nowotworu np. przez unikanie czynników zwiększających ryzyko zachorowania. Z kolei profilaktyka wtórna polega na wczesnym wykrywaniu oraz leczeniu nowotworu, który nie daje żadnych objawów. Pomocne w tym są odpowiednie profilaktyczne badania przesiewowe (skriningowe).

W Polsce realizowanych jest kilka programów profilaktycznych przeznaczonych dla kobiet ubezpieczonych.

Bezpłatna mammografia jest dostępna dla kobiet w wieku 50-69 lat, które w ciągu ostatnich dwóch lat nie wykonywały mammografii w ramach NFZ. Na badanie nie potrzeba skierowania. Należy się zgłosić do właściwej placówki (lista na stronie internetowej NFZ).

W ramach Programu Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy można bezpłatnie wykonać cytologię. Program jest skierowany do Polek w wieku 25-59 lat, które w ciągu ostatnich trzech lat nie wykonały takiego badania finansowanego przez NFZ. Lista gabinetów, w których można wykonać cytologię, jest dostępna na stronie NFZ. Kobiety z grupy podwyższonego ryzyka: zakażone wirusem HIV, przyjmujące leki immmunosupresyjne, zakażone HPV – badanie mogą wykonać raz w roku.

Kiedy do poradni genetycznej?

Każda kobieta, która ma w rodzinie przypadki raka piersi lub jajnika, może skorzystać z bezpłatnych testów na obecność najczęściej występujących mutacji genów (BRCA1 i BRCA2). Badania wykonuje się w onkologicznych poradniach genetycznych na podstawie skierowania.

Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca, by kierować do poradni genetycznej, jeśli:

• wystąpiły trzy lub więcej zachorowania na raka piersi i/lub jajnika u krewnych I i II stopnia;
• u pacjentki lub u jej krewnej I i II stopnia wystąpiły jednoczasowo lub w różnym czasie zachorowania na raka piersi i jajnika;
• u kogokolwiek stwierdzono mutację w genie BRCA1;
• wśród krewnych I i II stopnia (włączając w to pacjentkę) wystąpiły dwa zachorowania na raka piersi i/lub jajnika, w tym jedno zachorowanie przed 50. rokiem życia;
• pacjentka lub jej krewna I stopnia zachorowały na raka piersi lub jajnika przed 40. rokiem życia.

W ramach programu profilaktycznego dla kobiet z dziedzicznie uwarunkowanym ryzykiem zachorowania na raka piersi i raka jajnika bada się także markery nowotworowe. We krwi kobiet chorych na raka piersi to najczęściej marker CA 15-3, a w przypadku nowotworu jajnika podwyższone są markery CA-125 i CA 19-9.

Kalendarz badań profilaktycznych dla kobiet

Badania dla kobiet w wieku 20-30 lat

• Rak piersi – samobadanie piersi co miesiąc, USG raz na rok, badania genetyczne – jeśli były przypadki zachorowania w rodzinie.
• Rak szyjki macicy – cytologia raz na rok, badanie na obecność HPV.
• Rak jajnika – dopochwowe USG, badania genetyczne – jeśli były przypadki zachorowania w rodzinie.

Badania dla kobiet w wieku 30-40 lat

• Rak piersi – samobadanie co miesiąc, badanie lekarskie raz na rok, USG, badania genetyczne – jeśli były przypadki zachorowania w rodzinie.
• Rak szyjki macicy – cytologia raz na rok, badanie na obecność HPV.
• Rak jajnika – dopochwowe USG, badania genetyczne – jeśli były przypadki zachorowania w rodzinie.

Badania dla kobiet w wieku 40-50 lat

• Rak piersi – samobadanie piersi, badanie lekarskie raz na rok, mammografia lub USG, lub rezonans magnetyczny (zgodnie ze wskazaniami lekarskimi), badania genetyczne – jeśli były przypadki zachorowania w rodzinie.
• Rak szyjki macicy – cytologia raz na rok, badanie na obecność HPV.
• Rak jajnika – dopochwowe USG, badania genetyczne – jeśli były przypadki zachorowania w rodzinie.

Badania dla kobiet powyżej 50. roku życia

• Rak piersi – samobadanie piersi, badanie lekarskie raz na rok, mammografia (lub rezonans magnetyczny piersi) raz na dwa lata.
• Rak szyjki macicy – cytologia raz na rok, badanie na obecność HPV.
• Rak jajnika – dopochwowe USG, badania genetyczne – jeśli były przypadki zachorowania w rodzinie.

>> Dzień Kobiet – 7 prezentów, które możesz sobie sprawić z tej okazji