Samobadanie piersi – zdrowie w naszych rękach

Kiedy i jak często wykonywać samobadanie piersi?

Samodzielnie badać się powinniśmy wszyscy, nawet jeśli w rodzinie nie było zachorowań na raka piersi (nowotwór związany z mutacjami genów odziedziczonych po rodzicach to zaledwie 5 do 10% rozpoznań tego nowotworu u kobiet). Samobadanie piersi przeprowadzamy:

• co miesiąc, począwszy od 20. roku życia
• 2–3 dni po miesiączce (żeby wykluczyć nadwrażliwość brodawek oraz napięcie i bolesność piersi),
• po menopauzie – co miesiąc tego samego dnia (np. 1. lub 15. dnia miesiąca),
• w czasie ciąży – co 4-5 tygodni (oraz dodatkowo dwukrotnie u lekarza ginekologa – do 10. tygodnia ciąży oraz pomiędzy 33. a 37. tygodniem ciąży).

Samobadanie piersi – jak je wykonać

Piersi najlepiej badać po wieczornej lub porannej kąpieli – bez ubrania w górnej części ciała, na stojąco przed dużym lustrem pozwalającym zobaczyć cały tułów (a nie jedynie fragment klatki piersiowej). 

Etap I – obserwacja

Pozwala na wykrycie zmian w wyglądzie piersi, takich jak rozmiar, symetria, kształt, kontur, usytuowanie brodawek, zmiana zabarwienia skóry.

Krok 1: Stań przed lustrem z rękami opuszczonymi wzdłuż ciała. Dokładnie obejrzyj piersi z różnych stron: czy nie ma na nich nierówności, czy brodawki wyglądają tak jak wcześniej a skóra piersi i brodawek ma naturalny kolor i fakturę?

Krok 2: Podnieś ręce nad głowę i obejrzyj piersi również w tej pozycji. Czy pojawiły się jakieś zmiany w porównaniu z poprzednią pozycją?

Krok 3: Przełóż ręce na biodra. Czy wygląd piersi się zmienił, czy obie wyglądają tak samo po opuszczeniu rąk?

Co powinno zaniepokoić:

• zmiana rozmiaru i kształtu piersi
• wystający guzek
• wciągnięta brodawka
• brodawka o zmienionym kształcie
• pomarszczona skóra na części piersi
• zagłębienia w piersi
• powiększona żyła na piersi
• płyn wyciekający z brodawki
• owrzodzenia skóry piersi
• zaczerwieniona skóra
• uczucie gorąca w piersi

Etap II – badanie palpacyjne (dotykowe)

Pozwala na wykrycie zmian w strukturze piersi, takich jak stwardnienia i guzki. Badanie dotykowe również można wykonać przed lustrem, ale też pod prysznicem, namydlając dłonie i piersi. W ostatnim kroku badania należy przenieść się na łóżko lub podłogę.

Krok 4. Unieś lewą rękę nad głowę, złącz palce prawej dłoni i trzymając je równolegle do powierzchni ciała zbadaj lewą pierś, wykonując:

• ruchy koliste: okrężnymi, spiralnymi ruchami zataczaj coraz węższe kręgi, kierując się od obojczyka do brodawki
• ruchy promieniste: przesuwaj palcami od sutka do obwodu piersi, traktując pierś jak tarczę zegara, wykonuj ruch dla każdej godziny 

• ruchy w górę i  dół: podziel pierś na wąskie pionowe paski, przesuwaj dłoń na przemian do góry i do dołu, zataczając palcami małe koła

• ściśnięcie palcami brodawki: sprawdź, czy nie wycieka z niej wydzielina

Krok 5: powtórz te same czynności dla prawej piersi. Czy są jakieś różnice między piersiami?  

Krok 6: Połóż się na plecach na równym, gładkim podłożu. Rękę po stronie badanej piersi unieś i podłóż pod głowę (daje to lepszy dostęp do całego gruczołu). Trzema środkowymi palcami prawej dłoni sprawdź zgodnie z krokiem 4 lewą pierś, potem palcami lewej – pierś prawą.

W trakcie badania palpacyjnego we wszystkich pozycjach zmieniaj siłę nacisku dłoni na pierś – dzięki temu wyczujesz wszystkie warstwy tkanki piersi. Podczas przesuwania dłoni po piersi nie odrywaj palców od skóry, by nie pominąć drobnych zmian.

Co powinno zaniepokoić:

• wszelkie guzki, nierówności, zgrubienia w piersi
• powiększony węzeł chłonny
• ból spowodowany dotykiem
• obrzęki piersi lub okolic pachy
• wydzielina z brodawki

Co można wykryć podczas samobadania piersi?

Nie każda zmiana w piersi to rak, ale każdą nieprawidłowość zaobserwowaną podczas samobadania powinniśmy pilnie skonsultować z lekarzem. Według statystyk aż 80% wszystkich wczesnych zmian w piersiach wykrywanych jest podczas samodzielnego badania piersi przez pacjentkę lub przypadkiem przez partnera, ale najczęściej są to niegroźne gruczolakowłókniaki i torbiele (cysty). Pacjentka z podejrzaną zmianą w piersi kierowana jest przez lekarza na badanie USG lub inne badanie obrazowe piersi, a w przypadku braku pewności co do charakteru zmiany wykonywana jest biopsja (najczęściej aspiracyjna cienkoigłowa) umożliwiająca uzyskanie materiału do badania histopatologicznego. W niektórych przypadkach zmiana okazuje się guzem piersi –  im wcześniej wykrytym, tym łatwiejszym do całkowitego wyleczenia. 

Czynniki ryzyka raka piersi u kobiet

Rak piersi może się rozwinąć u każdej kobiety, a do czynników zwiększonego ryzyka zalicza się m.in.:

• stosowanie antykoncepcji doustnej,
• hormonalnej terapii zastępczej,
• spożywanie alkoholu,
• nadwagę,
• czynniki niemodyfikowalne, takie jak specyficzna budowa anatomiczna piersi (gęsta tkanka gruczołowa) czy późny wiek ostatniej miesiączki.

I choć najwięcej przypadków zachorowań dotyczy kobiet po 50. roku życia, chorobę rozpoznaje się u coraz młodszych kobiet – jest to tendencja ogólnoświatowa.

Czy mężczyźni wykonują samobadanie piersi?

Około 1% wszystkich pacjentów ze złośliwym rakiem piersi to mężczyźni. Ten typ nowotworu jest u panów rzadkością, stanowi bowiem zaledwie 0,2% wszystkich nowotworów w populacji mężczyzn, ale jeśli już się pojawia, rokowania mogą być równie niepomyślne jak dla części kobiet. Pośród czynników ryzyka raka piersi u mężczyzn wymienia się m.in. otyłość i czynniki zaburzające proporcje stężenia estrogenów do testosteronu w organizmie (np. przewlekłe stany zapalne jąder, długotrwała terapia steroidowa), ale też obciążenie genetyczne, czyli odziedziczone po przodkach mutacje genów odpowiedzialnych za raka piersi (głównie BRCA2, ale też PALB2, CHEK2, BRCA1, NSB1). Mężczyźni z mutacjami genów predysponującymi do rozwoju raka piersi znajdują się również w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia raka prostaty, dlatego profilaktyka przeciwnowotworowa w ich przypadku jest szczególnie ważna, a jednym z jej filarów jest comiesięczne samobadanie gruczołów piersiowych – dokładnie w taki sam sposób, jak robią to kobiety.  

Profilaktyka raka piersi to nie tylko samobadanie piersi

W Polsce standardowa profilaktyka raka piersi zaleca:

• samobadanie piersi – raz w miesiącu
• palpacyjne badanie piersi podczas wizyt u ginekologa lub innego lekarza – przynajmniej raz w roku
• USG piersi – dla kobiet między 20. a 30. rokiem życia co dwa lata, później co roku
• skrining mammograficzny (mammografia, MMG) – bezpłatny program profilaktyczny dla kobiet w wieku 50-69 lat, dla kobiet młodszych i starszych na podstawie skierowania od ginekologa.

Badania dodatkowe

Pacjenci mogą porozmawiać z lekarzem o możliwości skorzystania z innych badań (najczęściej odpłatnie):

• mammografia 3D z tomosyntezą – nowoczesne cyfrowe badanie powoli wypierające mammografię analogową (obecnie dostępne jedynie odpłatnie lub w ramach programów finansowanych z Funduszy UE),
• rezonans magnetyczny piersi – charakteryzuje się bardzo wysoką czułością w wykrywaniu guzków piersi (97%),
• elastografia piersi – rodzaj badania USG, podczas którego lekarz uciska pierś specjalną głowicą i sprawdza reakcje tkanek na nacisk,
• termografia ciekłokrystaliczna – wykrywa zmiany temperatury towarzyszące procesom zachodzącym w piersiach,
• badania genetyczne – pozwalające wykryć mutacje w genach powiązane z rakiem piersi (dla kobiet z grupy ryzyka mutacji genu BRCA1 badanie może być refundowane).

>> Badanie piersi jako profilaktyka raka – USG piersi, mammografia i samobadanie