Badanie piersi jako profilaktyka raka – USG piersi, mammografia i samobadanie

Rak piersi to najczęściej występujący nowotwór złośliwy. Największe ryzyko zachorowania dotyczy kobiet od 50 do 69 roku życia. Według danych NFZ w 2020 roku rozpoznano nowotwór piersi u 25 tys. Polek, a ponad 8 tys. z nich zmarło. Liczba zachorowań sukcesywnie wzrasta. Pomimo wielu kampanii edukacyjnych świadomość kobiet dotycząca nowotworu piersi oraz profilaktyki jest zbyt niska. Najważniejszym czynnikiem, który wpływa na efekty leczenia jest wykrycie nowotworu w jak najwcześniejszym stadium jego rozwoju. Wcześnie wykryty rak piersi jest całkowicie uleczalny. Dlatego tak ważne jest regularnie wykonywanie profilaktycznych badań piersi.

Kiedy badać piersi?

Badania piersi – USG, mammografię czy samobadanie najlepiej wykonać w pierwszej połowie cyklu, do tygodnia po zakończeniu miesiączki. Można je również przeprowadzić w innej fazie cyklu, jednak przed miesiączką piersi są zazwyczaj bardziej napięte, bolesne i nadwrażliwe. Badanie wówczas może wiązać się z uczuciem dyskomfortu. U kobiet po menopauzie można je przeprowadzić w dowolnym dniu. Ważne jest, aby pamiętać o samobadaniu piersi oraz wykonywać je regularnie, najlepiej każdego miesiąca.

Badanie palpacyjne piersi – samobadanie w domu. Jak badać pierś?

Samobadanie piersi w domu to podstawowy krok w profilaktyce raka piersi. Celem regularnie wykonywanej samokontroli jest wczesne zauważenie niepokojących objawów oraz zmniejszenie ryzyka rozwoju nowotworu.

Badanie piersi w domu należy wykonywać systematycznie (raz w miesiącu), najlepiej po zakończonej miesiączce (między 5 a 10 dniem cyklu), a u kobiet stosujących antykoncepcję w przerwie pomiędzy przyjmowaniem tabletek.

Jak samodzielnie badać piersi?

• Pierwszym etapem samobadania jest obejrzenie piersi przed lustrem, należy sprawdzić ich kształt, kolor oraz zwrócić uwagę czy skóra piersi nie marszczy się. Obserwację piersi wykonujemy z rękami opartymi na biodrach, a następnie z uniesionymi rękoma do góry splecionymi za głową.
• Następnie należy delikatnie nacisnąć brodawki, żeby sprawdzić czy nie wycieka z nich żaden płyn. Oglądamy również czy brodawki wyglądają jednakowo oraz czy nie są wciągnięte.
• Ostatnim krokiem jest badanie palpacyjne piersi – przeprowadza się je w pozycji stojącej lub leżącej z założoną jedną ręką za głową. Drugą ręką wykonujemy okrężne ruchy trzema palcami wzdłuż piersi, nie pomijając żadnego fragmentu. Należy sprawdzić czy nie są wyczuwalne żadne guzki oraz zgrubienia.

Do niepokojących objawów zaobserwowanych podczas samokontroli zalicza się:

• wyciek z brodawki,
• wciągnięta brodawka,
• ból piersi i/lub brodawek,
• powiększenie piersi,
• zmiana kształtu piersi, asymetria piersi,
• zmiany na skórze, zaczerwienie, obrzęk, 
• pomarszczona skóra,
• guzek w piersi,
• guzek pod pachą.

Jeśli podczas samobadania w domu zauważono jedną z powyższych zmian, należy koniecznie udać się do lekarza w celu zweryfikowania oraz wykonania dalszej diagnostyki.

Dodatkowo oprócz samokontroli w domu warto również udać się na badanie palpacyjne do lekarza przynajmniej raz w roku, które może być wykonane u ginekologa podczas wizyty.

>> Samobadanie piersi – kiedy i jak je prawidłowo wykonywać?

Badanie USG piersi

Badanie ultrasonograficzne stanowi element wtórnej profilaktyki oraz wczesnego wykrywania nowotworu piersi. USG piersi jest nieinwazyjnym, bezpiecznym i bezbolesnym badaniem obrazowym, które wykorzystuje ultradźwięki. Obrazuje ono strukturę piersi i ewentualnie znajdujące się z niej zmiany – ich wielkość oraz położenie. Badanie pozwala na wykrycie małych zmian, również tych niewyczuwalnych podczas samobadania. Podczas USG również oceniane są doły pachowe, w których znajdują się węzły chłonne.

Badanie rekomendowane jest pacjentkom w młodym wieku ze względu na gruczołową strukturę piersi. Pierwsze USG piersi zaleca się wykonać około 20 roku życia, a następnie powtarzać co rok lub dwa lata. Jeśli zauważono niepokojące zmiany w piersiach, lekarz może zalecić badanie częściej. Na kolejne badania warto przynieść ze sobą wyniki poprzednio wykonanych badań obrazowych. W trakcie badania USG lekarz może również wykonać biopsje cienko- i gruboigłowe. Pobrany materiał pozwala na ocenę tkanki podczas badania histopatologicznego.

Mammografia

Mammografia to najprostsza oraz najbardziej popularna metoda stosowana we wczesnej diagnostyce raka piersi. Dzięki promieniowaniu rentgenowskiemu można dokładnie przebadać tkankę gruczołu piersiowego pod kątem zmian nowotworowych. Badanie umożliwia również ocenę mikrozwapnień (drobnych zmian uwapnionych), które nie są widoczne podczas innych badań, a mogą stanowić ognisko nowotworu.

Dawka promieniowania w trakcie badania jest niewielka, zbliżona jest do dawki otrzymywanej podczas prześwietlenia zęba. Niektóre kobiety w trakcie wykonywania mammografii odczuwają niewielki ból związany z koniecznością ucisku piersi.

Badanie mammograficzne rekomendowane jest dla kobiet z budową piersi tłuszczowo-gruczołową lub tłuszczową. Z wiekiem zmienia się struktura piersi, ilość tkanki gruczołowej zmniejsza się i zostaje zastąpiona przez tkankę tłuszczową. Wykonanie pierwszej mammografii zalecane jest między 40 a 50 rokiem życia. Dodatkowo badanie należy wykonać jeśli zauważono w badaniu palpacyjnym niepokojące zmiany lub występuje powiększenie węzłów chłonnych w dołach pachowych. Mammografię należy wykonywać co dwa lata po skończeniu 40 roku życia, po 50 roku życia badanie należy przeprowadzać co roku.

W Polsce funkcjonuje program badań przesiewowych (skriningowych) w kierunku nowotworu piersi. Bezpłatną mammografię, raz na dwa lata, mogą wykonać kobiety w wieku od 50 do 69 lat oraz należące do grupy ryzyka (w przypadku kiedy najbliższa osoba w rodzinie zachorowała na raka piersi).

Mammografia 3D z tomosyntezą

Tomosynteza, czyli mammografia trójwymiarowa stanowi alternatywę dla tradycyjnej mammografii. Badanie polega na prześwietlaniu piersi pod różnym kątem oraz stworzeniu trójwymiarowych obrazów. Podczas mammografii trójwymiarowej uzyskuje się bardzo precyzyjny obraz tkanek gruczołów piersiowych, który pozwala na ocenę struktury i zmian w piersiach. Metoda ta zalecana jest dla kobiet po 40 roku życia lub w przypadku piersi o budowie gruczołowej.

Rezonans magnetyczny piersi

Badanie rezonansu magnetycznego piersi jest nieinwazyjną oraz bezbolesną metodą, która umożliwia zobrazowanie najmniejszych zmian niewidocznych w USG lub badaniu mammograficznym. Jest to najdokładniejsza metoda diagnostyki obrazowej, wykrywająca zmiany nowotworowe z większą czułością niż pozostałe.

Rezonans magnetyczny piersi wykonywany jest u kobiet obciążonych ryzykiem zachowania (z mutacją w genach BRCA1, BRCA2) oraz z rodzinnym występowaniem raka piersi. Badanie zalecane jest także kobietom z wykrytymi guzkami podczas USG lub mammografii lub po wcześniejszym leczeniu onkologicznym w celu oceny skuteczności terapii. Badanie rezonansu magnetycznego zalecane jest kobietom, które posiadają implant piersi, ze względu na możliwość ich uszkodzenia podczas innych metod badań.

Badanie piersi w ciąży lub podczas karmienia piersią

Podczas ciąży u kobiet można zaobserwować zmiany w budowie ciała, również w piersiach, dlatego ciężko jest rozróżnić czy zmiany te są skutkiem ciąży czy rozwijającego się nowotworu piersi. Jest on najtrudniejszym w rozpoznaniu nowotworem podczas ciąży. W związku z tym zaleca się wykonanie badania ultrasonograficznego piersi, które jest nieinwazyjne i bezpieczne dla przyszłej mamy oraz jej dziecka.

Badanie USG piersi rekomendowane jest w I lub II trymestrze ciąży u każdej kobiety powyżej 35 roku życia. Powinno zostać również rozważone u pacjentek poniżej 35 roku życia, nawet jeśli nie zaobserwowano żadnych zmian oraz nie występuje genetyczne obciążenie nowotworem. Wykonanie USG piersi w ciąży konieczne jest w sytuacji kiedy zostaną wykryte niepokojące objawy, m.in.: guz wyczuwalny w dotyku, obrzęk, zaczerwienie skóry lub powiększenie węzłów chłonnych pod pachą. W przypadku podejrzeń nowotworu należy wykonać dalszą diagnostykę, dopuszczalnymi badaniami podczas ciąży są: mammografia, biopsja gruboigłowa piersi oraz biopsja cienkoigłowa węzłów chłonnych.

USG piersi można również wykonać podczas laktacji, pomimo, że interpretacja wyniku u pacjentek karmiących może być trochę trudniejsza. Przed badaniem należy odciągnąć pokarm lub nakarmić dziecko. Badanie USG piersi nie ma wpływu na przebieg laktacji, dziecko można karmić piersią zarówno przed badaniem, jak i zaraz po.

Badania genetyczne a rak piersi

Mutacje w genach BRCA1 i BRCA2 odpowiedzialne są za zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwór piersi lub jajnika u kobiet oraz nowotwór prostaty u mężczyzn. Aby zidentyfikować mutacje w genach należy wykonać badanie genetyczne z krwi lub z wymazu. Test genetyczny rekomendowany jest w szczególności osobom znajdującym się w grupie podwyższonego ryzyka, u których w rodzinie zdiagnozowano nowotwór piersi i/lub jajnika. Innym wskazaniem do wykonania badań genetycznych jest stosowanie doustnej antykoncepcji u kobiet poniżej 25 roku życia. Przyjmowanie hormonów w tym wieku przez kobiety z mutacją genu BRCA1 zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwór piersi.

>> Nowotwory kobiece – rodzaje, kalendarz badań. Profilaktyka raka piersi, jajnika, szyjki macicy