Szczepionka przeciwko HPV – kiedy się szczepić i dlaczego? Czy jest bezpłatna?

Bezpłatne szczepienie na HPV

W 2023 roku Ministerstwo Zdrowia wprowadziło powszechny program bezpłatnych szczepień przeciw HPV w ramach Narodowej Strategii Onkologicznej na lata 2020-2030. Jest on skierowany do dziewcząt i chłopców w wieku 12 i 13 lat (w roku 2023 ze szczepień mogą skorzystać dzieci urodzone w 2010 i 2011 r.). Szczepienie jest dobrowolne. Podawane są 2 dawki szczepionki w odstępie od 6 do 12 miesięcy.

Zakażenie HPV zwiększa ryzyko wystąpienia raka

Szczepionka przeciwko HPV ma na celu uodpornienie przed zakażeniem Human papilloma virus (HPV), czyli przed wirusem brodawczaka ludzkiego. To najczęstsze zakażenie przenoszone drogą płciową. Kilka podtypów HPV wpływa na powstawanie raka szyjki macicy, u mężczyzn onkogenne typy wirusa przyczyniają się do wystąpienia raka płaskonabłonkowego prącia. Wirus brodawczaka ludzkiego może przyczynić się również do powstania innych nowotworów, jak brodawczak krtani, rak pochwy lub odbytu.

Ponad 150 typów HPV można podzielić na dwie główne grupy ze względu na możliwe skutki zakażenia:

• niskoonkogenne typy wirusa HPV (6, 11, 13, 30, 40, 42, 43, 44): prowadzą do rozwoju łagodnych zmian nienowotworowych, takich jak brodawki narządów płciowych (kłykciny kończyste);
• wysokoonkogenne typy wirusa HPV (16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58 i 59): odpowiedzialne za powstawanie nowotworów w obrębie szyjki macicy, odbytu, sromu, pochwy, prącia, a także jamy ustnej i gardła, głowy i szyi.

Jak można się zakazić wirusem brodawczaka ludzkiego

Do zakażenia HPV dochodzi przez kontakt seksualny, w tym seks oralny, a także przeniesienie wirusa przez ręce na narządy płciowe. Nie każdy zakażony wykazuje objawy choroby, wręcz przeciwnie, większość zakażeń jest bezobjawowa i ustępuje samoistnie. W związku z tym, że większość osób nie zdaje sobie sprawy z obecności wirusa, nieświadomie zaraża innych.

Znaczenie szczepienia przeciwko HPV

Przeciwko HPV nie ma leków, można tylko z różnym skutkiem leczyć następstwa zakażenia. Z kolei jedyną formę profilaktyki zakażeń stanowią wstrzemięźliwość seksualna i szczepienia. W Polsce szczepienie przeciwko wirusowi HPV nie jest obowiązkowe. Wywoływany przez HPV u mężczyzn rak płaskonabłonkowy prącia występuje dużo rzadziej niż rak szyjki macicy u kobiet, jednak szczepienia mężczyzn nie tylko chronią ich samych, lecz także zmniejszają transmisję wirusa. Pośrednio mogą więc wpływać na zmniejszenie liczby przypadków raka szyjki macicy i innych nowotworów wśród kobiet (według danych Information Centre on HPV and Cancer w 2020 roku na nowotwór szyjki macicy zachorowały 3862 Polki, a zmarło 2137).

Rodzaje szczepionek przeciwko HPV

Obecnie w Polsce stosowane są 2 szczepionki:

• Szczepionka dwuwalentna (2vHPV), czyli skierowana przeciw dwóm typom HPV: 16 i 18. Służy profilaktyce przednowotworowych zmian narządów płciowych i odbytu (szyjki macicy, sromu, pochwy, odbytu) oraz raka szyjki macicy i raka odbytu wywołanych onkogennymi typami HPV. Stosuje się ją u osób powyżej 9 lat.
• Szczepionka dziewięciowalentna (9vHPV) skierowana przeciw typom HPV 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58. Jest stosowana jako ochrona przed zmianami przednowotworowymi i rakiem szyjki macicy, sromu, pochwy i odbytu oraz brodawkami narządów płciowych (kłykciny kończyste) wywołanych poszczególnymi typami HPV. Stosuje się ją powyżej 9 roku życia.

Kiedy szczepić na HPV?

Szczepienie przeciw HPV jest obecnie możliwe u:

• dzieci w wieku powyżej 9 lat, przy czym programy szczepień dotyczą najczęściej dzieci w wieku 11-13 lat,
• osób w wieku do 26 lat (jeśli nie były wcześniej szczepione),
• u dorosłych w wieku 27-45 lat (do rozważenia), jeśli lekarz uzna, że mogą odnieść korzyść ze szczepienia.

Dawkowanie

Szczepionkę podaje się domięśniowo w okolicę mięśnia naramiennego. U osób w wieku 9-14 latnajczęściej określony przez producenta schemat podawania jest dwudawkowy. Drugą dawkę należy podać pomiędzy piątym a trzynastym miesiącem po pierwszej dawce. Jeśli druga dawka szczepionki zostanie podana wcześniej niż pięć miesięcy po pierwszej dawce, zawsze należy podać trzecią dawkę.

U osób od 15. roku życiaszczepienie składa się zazwyczaj z trzech dawek. Druga dawka podawana jest po jednym lub dwóch miesiącach od pierwszej dawki (zależnie od zastosowanej szczepionki), natomiast kolejna w odstępie sześciu miesięcy od pierwszej dawki.

Powinno się szczepić tym samym preparatem przez wszystkie trzy serie. Nie ustalono, czy trzeba podać dawkę uzupełniającą.

Skuteczność szczepionki przeciwko HPV

Szczepionka jest najskuteczniejsza w grupie dziewcząt i kobiet, które przed szczepieniem nie były zakażone HPV. Najwyższą skuteczność obserwuje się w grupie nastolatek przed inicjacją seksualną. Uznaje się, że odporność po szczepieniu trwa wiele lat, nawet powyżej 10. Mimo szczepienia kobieta nie powinna zaniedbywać regularnych badań cytologicznych.

Szczepionka na HPV po zakażeniu?

W przypadku kobiet, u których doszło już do współżycia płciowego, szczepienie można wykonać dopiero po dokładnej diagnostyce. Szczepionka nie stanowi bowiem formy leczenia ani późnej profilaktyki raka szyjki macicy, gdy doszło już do zakażenia wirusem HPV (w każdym gabinecie ginekologicznym można zbadać się w kierunku obecności HPV, zaszczepieni przeciw HPV mogą przebadać się także na obecność zakażeń innymi typami wirusa).

Szczepienia HPV – refundacja

Szczepionka przeciw ludzkiemu wirusowi brodawczaka typu 16 i 18 znajduje się także na liście leków refundowanych – pacjenci mogą otrzymać na nią receptę z 50% odpłatnością we wszystkich zarejestrowanych wskazaniach, tj. u osób od ukończenia 9. roku życia do profilaktyki zmian przednowotworowych narządów płciowych i odbytu (szyjki macicy, sromu, pochwy i odbytu) oraz raka szyjki macicy i raka odbytu związanych przyczynowo z określonymi onkogennymi typami wirusa HPV.

Szczepienie przeciwko HPV – skutki uboczne

Szczepionki przeciw HPV są uznawane za bezpieczne i dobrze tolerowane. U części pacjentów (głównie nastoletnich dziewcząt) obserwowano omdlenia w czasie iniekcji (szczepienie powinno być wykonane, gdy pacjent siedzi lub leży), jednak działań niepożądanych obserwuje się niewiele. Najczęstszym jest ból w miejscu podania, który nie utrzymuje się długo. Poza tym mogą wystąpić zaczerwienienie, świąd, obrzęk. Odczyny miejscowe nieznacznie częściej występują po podaniu szczepionki dwuwalentnej. Wśród objawów ogólnych najczęściej obserwowano zmęczenie, ból głowy i mięśni.

Wśród najrzadziej zgłaszanych objawów niepożądanych wymienia się:

• zaburzenia ze strony układu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunka, ból brzucha),
• odczyny ze strony skóry (rumień, świąd pokrzywka),
• zawroty głowy,
• miejscowe zaburzenie czucia.

Objawy uboczne ustępują w ciągu 2-3 dni po szczepieniu.

Nie udowodniono związku między podaniem szczepionki a występowaniem ciężkich powikłań. Nie wykazano też związku przyczynowego między szczepieniem przeciw HPV a występowaniem chorób autoimmunizacyjnych u dziewcząt i młodych kobiet (w wieku 14–26 lat) takich jak: zespół Guillaina i Barrégo (ZGB), chorób tkanki łącznej (tocznia rumieniowatego układowego (SLE), reumatoidalnego zapalenia stawów, młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów), cukrzycy typu I, stwardnienia rozsianego, pierwotnej małopłytkowości immunologicznej (ITP) oraz choroby Hashimoto.

Nie potwierdzono również występowania związku przyczynowego pomiędzy tym szczepieniem a występowaniem:
• kompleksowego zespołu bólu regionalnego (CRPS)
• zespołu tachykardii postawno-ortostatycznej (POTS)
u młodych kobiet szczepionych przeciw HPV.

Szczepienie przeciwko HPV – przeciwwskazania

• Trwałym przeciwwskazaniem do szczepienia przeciw HPV jest występowanie ciężkiej reakcji alergicznej (w tym anafilaksji) na jakikolwiek składnik szczepionki lub po poprzedniej dawce szczepionki.
• Przeciwwskazaniami tymczasowymi do szczepienia są wysoka gorączka i ostra infekcja lub zaostrzenie przebiegu schorzeń przewlekłych. W takim wypadku szczepienie należy odroczyć do czasu powrotu pacjenta do zdrowia lub uzyskania remisji.

Nie wystarczy się zaszczepić, trzeba się też badać

Żadna szczepionka nie ma stuprocentowej skuteczności, a ponadto nie chroni przed wszystkimi typami wirusa HPV. Nie działa również na już istniejące zakażenia. Dlatego kobiety zaszczepione przeciw HPV powinny w dalszym ciągu poddawać się regularnym badaniom cytologicznym. Częstotliwość badań ustala lekarz w zależności od stanu zdrowia pacjentki oraz występujących czynników ryzyka.

Farmaceutka Apteline Katarzyna Witkowska