Tabletka „dzień po” – jak działa antykoncepcja awaryjna?

Czym jest tabletka „dzień po” albo antykoncepcja awaryjna?

Mianem tabletki „dzień po” określa się formę antykoncepcji, którą przyjmuje się po odbyciu stosunku płciowego bez zabezpieczenia lub w przypadku, gdy inna metoda antykoncepcji zawiodła. Taka sytuacja może mieć miejsce, gdy np. pęknie prezerwatywa. Ogólny mechanizm działania tego rodzaju hormonalnych tabletek antykoncepcyjnych to opóźnienie owulacji. Jeżeli jednak doszło do implantacji zarodka, antykoncepcja awaryjna, czyli tabletka „dzień po”, nie będzie skuteczna.

Jak działają tabletki „dzień po”?

W Polsce wyróżnia się dwa rodzaje takich tabletek. W ich składzie można znaleźć lewonorgestrel lub octan uliprystalu.

• Lewonorgestrel (LNG) to syntetyczny analog progesteronu, żeńskiego hormonu płciowego. Uważa się, że zapobiega on owulacji i zapłodnieniu, o ile stosunek miał miejsce przed wystąpieniem owulacji. Może także powodować zmiany w błonie śluzowej macicy, przez co utrudniona jest implantacja zarodka.
• Drugą substancją jest octan uliprystalu (UPA). To selektywny modulator receptora progesteronowego (SPRM), a jego działanie polega na hamowaniu lub opóźnianiu owulacji poprzez zablokowanie wzrostu stężenia hormonu luteinizującego (LH).

Obie substancje nie mają działania wczesnoporonnego i nie przerywają ciąży.

>> Luteina na oczy czy na wywołanie okresu? Jak się stosuje luteinę

Tabletka „dzień po” – ile godzin po stosunku stosować?

Zarówno preparaty z lewonorgestrelem, jak i octanem uliprystalu to preparaty zawierające w opakowaniu 1 tabletkę.

• Lewonorgestrel należy przyjąć możliwie najszybciej od odbytego stosunku, najlepiej w ciągu 12 godzin i nie później niż 72 godziny. Tabletkę można przyjąć z posiłkiem lub na czczo. Jeżeli w ciągu 3 godzin od przyjęcia leku dojdzie do wymiotów, wówczas natychmiast należy przyjąć jeszcze jedną tabletkę. Lewonorgestrel można stosować w dowolnym dniu cyklu, o ile miesiączka nie jest spóźniona. Do momentu wystąpienia miesiączki zaleca się używanie mechanicznych metod antykoncepcyjnych. Nie ma przeciwwskazań co do ewentualnego dalszego stosowania regularnej antykoncepcji hormonalnej.
• Podobnie wygląda to w przypadku octanu uliprystalu. Różnica polega na tym, że preparat można zastosować do 120 godzin (5 dni) po odbytym stosunku i nadal będzie skuteczny.

Lewonorgestrel może być stosowany przez kobiety powyżej 16. roku życia, natomiast octan uliprystalu – powyżej 15. roku życia.

Tabletka „dzień po” a okres i dni płodne

Potwierdzono, że antykoncepcja awaryjna jest najskuteczniejsza, jeżeli zostanie przyjęta przed owulacją. Skuteczność po owulacji znacząco spada zwłaszcza w przypadku lewonorgestrelu (pigułka działa zażyta do 72 godzin po stosunku). W takim przypadku lepiej sprawdza się octan uliprystalu, inaczej tabletka „5 dni po”. Skuteczność tej substancji jest zachowana, jeżeli zostanie przyjęta do 120 godzin (czyli 5 dni) po stosunku.

Wiele osób zastanawia się, która z tabletek jest zatem lepsza. Według analiz skuteczność octanu uliprystalu w ciągu 120 godzin wynosi ok. 98,3%, natomiast lewonorgestrelu ok. 84% w ciągu 72 godzin. W tym przypadku warto jednak również zwrócić uwagę na masę ciała kobiety. Skuteczność UPA zmniejsza się przy BMI powyżej 35, a LNG – gdy BMI jest wyższe niż 26.

>> Kalkulator BMI Apteline: oblicz BMI online

Tabletka „dzień po” – skutki uboczne i środki ostrożności

Środki te są uznawane za bezpieczne, o ile są stosowane zgodnie ze swoim przeznaczeniem. Najczęstsze działania uboczne związane z przyjęciem tabletki „dzień po” to:

• nudności,
• bóle głowy,
• bóle brzucha,
• zmęczenie,
• zawroty głowy,
• zaburzenia nastroju.

Tabletka „dzień po” – interakcje i przeciwwskazania

• Pomimo tego że tabletka „dzień po” jest uznawana za bezpieczną, warto zwrócić uwagę na ryzyko wystąpienia interakcji w przypadku jednoczesnego stosowania z: barbituranami, fenytoiną, karbamazepiną, okskarbazepiną, preparatami dziurawca, ryfamicyną, efawirenzem czy ritonawirem. Mogą one osłabiać działanie antykoncepcji awaryjnej. W przypadku octanu uliprystalu dodatkowo może wystąpić zmniejszenie działania doustnych glikokortykosteroidów, przyjmowanych np. przy ciężkiej astmie czy chorobie Leśniowskiego – Crohna.
• Nie należy stosować pigułek „dzień po” w przypadku nadwrażliwości na jakikolwiek składnik preparatów. Dodatkowo przeciwwskazaniem może okazać się ciężka niewydolność wątroby, która wpływa na metabolizm i eliminację leku z organizmu.
• W przypadku potwierdzonej lub podejrzewanej ciąży antykoncepcja awaryjna nie powinna być stosowana, chociaż nie wykazuje działania poronnego i nie jest skuteczna po implantacji zarodka.
• Powikłania po skorzystaniu z antykoncepcji awaryjnej są rzadkie. Zarówno lewonorgestrel jak octan uliprystalu nie mają wpływu na płodność.

Tabletka „dzień po” a cykl menstruacyjny

Zdarza się, że mogą opóźniać lub przyspieszyć miesiączkę. Niekiedy obserwuje się także plamienie, które może trwać do 3 dni od momentu przyjęcia. Jeżeli miesiączka będzie opóźniała się dłużej niż 7 dni, wówczas warto wykonać test ciążowy, a w razie wątpliwości udać się do lekarza.

Czy tabletka „dzień po” jest na receptę?

W Polsce obie tabletki dostępne są tylko na receptę wystawioną przez lekarza lub położną. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) rekomenduje, aby lewonorgestrel był dostępny bez recepty, co dzieje się w wielu krajach Unii Europejskiej. 
Niemniej od 1 maja 2024 roku preparaty z octanem uliprystalu można uzyskać w aptece bez konieczności wcześniejszej wizyty u lekarza. Jest to związane z pilotażowym programem Ministerstwa Zdrowia. Ta usługa farmaceutyczna realizowana jest jednak w wybranych aptekach. Farmaceuta przeprowadza z pacjentką krótki wywiad, a następnie ma możliwość wystawienia recepty na lek z octanem uliprystalu. Z takiej usługi mogą skorzystać pacjentki, które ukończyły 15. rok życia. Aktualna lista aptek biorących udział w programie jest dostępna na stronie Ministerstwa Zdrowia. Należy pamiętać, że wystawienie recepty przez farmaceutę jest jego prawem, a nie obowiązkiem.

Ile kosztuje tabletka „dzień po”?

Ceny tabletek „dzień po” mogą się różnić w zależności od aptek. Koszt tabletek z lewonorgestrelem waha się między 35 a 60 zł, natomiast octanu uliprystalu między 80 a 130 zł. Żadna z substancji nie znajduje się na listach refundacyjnych. Co ciekawe, we Francji obie tabletki są dostępne bezpłatnie dla osób poniżej 26. roku życia. 
W przypadku uzyskania recepty na tabletkę „dzień po” w ramach programu pilotażowego MZ należy doliczyć 50 zł za wykonanie usługi farmaceutycznej.

Najczęstsze mity o tabletce „dzień po”

Tabletka „dzień po” ma działanie wczesnoporonne

MIT. Chyba najbardziej powszechny z mitów na temat pigułek antykoncepcyjnych „dzień po”. Potwierdzono, że zarówno lewonorgestrel, jak i octan uliprystalu nie mają działania wczesnoporonnego. Ich działanie opiera się na opóźnieniu owulacji, a nie przerwaniu ciąży.

Antykoncepcję awaryjną można stosować regularnie 

MIT. Tabletka „dzień po” nie służy jako metoda zapobiegania zapłodnieniu do regularnego stosowania. Jak sama nazwa wskazuje, jest to antykoncepcja awaryjna. Oznacza to, że można z niej skorzystać bezpiecznie wyłącznie w szczególnych przypadkach, gdy inna metoda zawiodła. Częstsze korzystanie z tabletek „dzień po” może doprowadzić do poważnych zakłóceń cyklu miesiączkowego, a w ostateczności do obniżenia skuteczności leku.

Po zażyciu tabletki „dzień po” na pewno nie zajdzie się w ciążę 

MIT. Żadna z substancji, ani lewonorgestrel, ani octan uliprystalu, nie zapewnia 100% gwarancji antykoncepcji. Im szybciej zostanie przyjęta tabletka, tym skuteczność większa, jednak nadal istnieje ryzyko ciąży, zwłaszcza gdy doszło już do owulacji. Wszystko zależy od tego, czy doszło już do implantacji zarodka.

Tabletki „dzień po” obniża płodność 

MIT. Po zażyciu płodność wraca szybko. Często dzieje się to już w tym samym cyklu.

>> Jak przyspieszyć okres? Fakty i mity