Niewydolność wątroby – przyczyny, objawy i leczenie

Niewydolność wątroby, czyli zaburzenie funkcji wątroby 

Wątroba pełni cztery główne funkcje:

• detoksykacyjną,
• magazynującą,
• filtracyjną
• odpornościową.

To właśnie ona neutralizuje toksyny, między innymi z alkoholu i innych używek oraz niektórych leków, oraz ułatwia usuwanie z organizmu zbędnych produktów przemiany materii. Magazynuje także energię, białka, witaminy i minerały oraz bierze udział w dezaktywacji niektórych hormonów, przekształca węglowodany w glukozę oraz wytwarza żółć wątrobową odpowiedzialną za proces trawienia tłuszczów i wchłanianie witamin. Niewydolność wątroby to częściowe lub całkowite zaprzestanie prawidłowego funkcjonowania wątroby. Może mieć charakter ostry – pojawia się nagle u zdrowej osoby lub przewlekły – występuje na skutek długotrwałej stymulacji drażniącym czynnikiem.

Ostra niewydolność wątroby

Ostrą niewydolność wątroby mogą spowodować zatrucie lekami, toksynami (w Polsce najczęściej są to toksyny pochodzące z grzybów, np. w muchomorze sromotnikowym), zakrzepica żył wątrobowych, ostre stłuszczenie wątroby u ciężarnych, zaburzenia aktywności enzymów wątrobowych, stan przedrzucawkowy, zaburzenia metaboliczne, pęknięcie wątroby, zawał wątroby, zespół HELLP. 

Przewlekła niewydolność wątroby

Do przyczyn przewlekłej niewydolności wątroby zaliczane jest wieloletnie nadużywanie alkoholu, niewłaściwa dieta, nowotwory wątroby oraz przebyte wirusowe zapalenia tego narządu. Choroby, które mają charakter przewlekłej niewydolności wątroby to m.in. marskość wątroby, przewlekłe zapalenie wątroby, przewlekłe zrazikowe zapalenie wątroby, toczniopodobne zapalenie wątroby.

>> Zapalenie wątroby: wirusowe, autoimmunologiczne, alkoholowe. Poznaj objawy

Niewydolność wątroby – objawy

Choroby wątroby przebiegają na ogół bez dolegliwości bólowych! Chory może odczuwać jedynie dyskomfort w jamie brzusznej, np. uczucie rozciągania. 

Objawy ostrej niewydolności wątroby

• Przede wszystkim encefalopatia wątrobowa, czyli zaburzenia świadomości, które powstają na skutek upośledzenia funkcji usuwania toksyn z organizmu.
• Niekiedy mogą wystąpić żółtaczka, powiększenie się wątroby i wodobrzusze, jednak nie zawsze – w wyniku sporego uszkodzenia hepatocytów wątroba się zmniejsza.

Objawy przewlekłej niewydolności wątroby

W początkowym stadium niewydolność wątroby może być przebieg bezobjawowy. Gdy dojdzie do znacznego uszkodzenia narządu, zaczynają pojawiać się różne objawy, także niecharakterystyczne, jak osłabienie i ogólne złe samopoczucie, słaby apetyt, spadek masy ciała, wzdęcia i odbijanie po posiłku, nudności, bóle po prawej stronie brzucha, zła tolerancja produktów tłuszczowych i alkoholu. Im większy jest stopień uszkodzenia wątroby, tym cięższe i poważniejsze objawy. O niewydolności wątroby świadczą wyraźnie:

• żółtaczka, 

• powiększenie się wątroby, 

• obrzęki, 

• wodobrzusze. 

W przypadku niewydolności wątroby często dochodzi także do niewydolności nerek.

Kolor moczu i stolca przy chorej wątrobie

W przypadku zatrzymania odpływu żółci z wątroby stolec jest odbarwiony, a mocz bardzo ciemny. Ma to związek z tym, że wątroba nie filtruje toksyn – pochodne bilirubiny, które powinny zostać wydalone wraz z kałem, trafiają do krwioobiegu i są usuwane przez nerki, stąd ciemne zabarwienie moczu. 

>> Forma i kolor stolca a zdrowie organizmu

>> Kolory moczu – co oznacza ciemnopomarańczowy, a co zielony?

Objawy skórne w przypadku niewydolności wątroby

Niewydolność wątroby powoduje silny świąd skóry prowokujący drapanie, co skutkuje powstaniem tzw. przeczosów. Przeczosy skórne to małe, czerwone grudki, które pojawiają się na skórze po silnym drapaniu. Do pozostałych objawów skórnych należą pojawiające się pajączki naczyniowe oraz rumień dłoni.

Niewydolność wątroby – badania i rozpoznanie

Rozpoznanie niewydolności wątroby ustalane jest na podstawie wywiadu z pacjentem oraz objawów. Do postawienia diagnozy niezbędne jest wykonanie badań krwi, w tym parametrów układu krzepnięcia, aktywności aminotransferaz alaninowej i asparaginianowej, fosfatazy alkalicznej i γ-glutamylotranpeptydazy oraz pełnej morfologii krwi z rozmazem, a także stężenia glukozy w surowicy krwi. 

Można wykonać także badania dodatkowe, jak gazometrię we krwi tętniczej, stężenie paracetamolu i ewentualnie innych leków lub narkotyków, badania serologiczne w kierunku zakażeń wirusami HAV, HBV, HCV, testy na chorobę Wilsona, a także oznaczenie stężenia amoniaku we krwi tętniczej.

Leki mogące wywołać ostrą niewydolność wątroby 

Leki, które mogą wywołać ostrą niewydolność wątroby, nazywamy lekami hepatotoksycznymi. Najczęściej dochodzi do zatruć paracetamolem, który powszechnie uważany jest za lek bezpieczny i często nadużywany. Paracetamol znajduje się w różnych lekach na przeziębienie, dlatego zawsze należy sprawdzać ich skład, żeby nie przedawkować dziennej dawki – dzienna dawka paracetamolu u osoby dorosłej nie powinna przekraczać 4 g leku na dobę (czyli 8 standardowych tabletek, z których każda zawiera 500 mg). Należy pamiętać, że jednorazowa dawka paracetamolu to maksymalnie 1 g (dwie tabletki zawierające 500 mg paracetamolu).

Inne leki o działaniu hepatotoksycznym to:

• inhibitory monoaminooksydazy,
• leki przeciwzapalne,
• walproinian sodu,
• kotrimoksazol,
• sulfonamidy,
• disulfiram.

Niewydolność wątroby – leczenie

Niewydolność wątroby jest stanem, który wymaga pilnej interwencji medycznej i jak najszybszego wdrożenia leczenia. Zaburzenia metaboliczne będące konsekwencją upośledzenia pracy wątroby mogą prowadzić do kwasicy, co grozi śpiączką wątrobową, a nawet śmiercią. Terapia zależy od czynnika, który wywołał zaburzenia funkcjonowania. Duże znaczenie ma także czas diagnozy choroby oraz wdrożenie leczenia. Im szybsze rozpoznanie i leczenie, tym lepsze rokowania. Niestety w wielu wypadkach leczenie niewydolności wątroby polega na konieczności przeszczepienia tego narządu. 

• W przypadku przedawkowania paracetamolu należy jak najszybciej zgłosić się do szpitala. Choremu podaje się doustnie węgiel aktywowany, jednak największą skuteczność leczenia szacuje się na od 1 do 4 godzin od zatrucia. Jeśli minęło więcej czasu, niezbędne może okazać się zastosowanie N-acetylocysteiny w odpowiednio dużej dawce jako antidotum. Leki ten należy podać choremu jak najszybciej. 
• Leczenie zatrucia grzybami. W Polsce do zatruć dochodzi najczęściej na skutek spożycia muchomora sromotnikowego. Chory powinien zgłosić się jak najszybciej do szpitala, gdzie wykonuje się płukanie żołądka oraz uzupełnia niedobory elektrolitowe. Stan chorych po spożyciu muchomora jest ciężki i muszą być oni leczeni na oddziale intensywnej terapii. W wielu wypadkach wymagany jest przeszczep wątroby. 

Rokowania w ostrej niewydolności wątroby

Wśród najpoważniejszych powikłań znajdują się obrzęk mózgu i wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego. Pacjenci z ostrą niewydolnością wątroby powinni być leczeni na wyspecjalizowanych oddziałach hepatologicznych, z uwzględnieniem częstych kontroli. Ich stan może pogorszyć się bardzo szybko, dlatego niezbędne jest monitorowanie. Rokowania w przypadku ostrej niewydolności wątroby nie są dobre, istnieje duże ryzyko niewydolności wielonarządowej. U pacjentów z niewydolnością wątroby najskuteczniejszą metodą leczenia jest jej przeszczep – 60 proc. chorych po przeszczepie wraca do zdrowia.  

Dieta przy niewydolności wątroby

Dieta przy niewydolności wątroby musi być lekkostrawna, z wykluczeniem smażonych potraw, tłustych dań oraz produktów o dużej zawartości błonnika. Niezalecane są także ostre przyprawy i produkty wzdymające. Spożywanie alkoholu jest zabronione. Dieta powinna odciążać układ pokarmowy i nie powodować zaparć, biegunek ani wzdęć.  

>> Dieta wątrobowa – co jeść w chorobach wątroby?