Paracetamol to podstawowy lek do leczenia gorączki i bólu o niskim lub umiarkowanym natężeniu, także u małych dzieci i kobiet w ciąży. Paracetamol, inaczej niż ibuprofen, nie zawiera składników przeciwzapalnych, nie uszkadza więc błony śluzowej przewodu pokarmowego, co ważne u osób z wrzodami żołądka. Są jednak pacjenci, którzy nie powinni stosować paracetamolu.
Paracetamol – dawkowanie, działanie. Dlaczego paracetamol nadaje się dla dzieci?
Co to jest paracetamol i jakie ma działanie
Paracetamol po raz pierwszy otrzymano w 1878 roku w Stanach Zjednoczonych, jednak do sprzedaży trafił dopiero niemal 80 lat później. Paracetamol jest lekiem o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Zmniejsza wrażliwość receptorów bólowych, podwyższając tym samym próg bólowy. Siła działania przeciwbólowego paracetamolu jest zbliżona do niesteroidowych leków przeciwzapalnych (tzw. NLPZ), takich jak np. ibuprofen. Paracetamol pozbawiony jest jednak działania przeciwzapalnego, stąd nie należy do grupy NLPZ. Na rynku dostępnych jest wiele form leków zawierających paracetamol, takich jak tabletki, kapsułki, proszki i tabletki przeznaczone do rozpuszczenia, syropy czy wreszcie czopki.
Leki przeciwbólowe są od latnajchętniej kupowanymi produktami aptecznymi w Polsce. W roku 2021 kupiliśmy 57 milionów sztuk za prawie 1,4 miliarda złotych. Wzrost sprzedaży dotyczy w szczególności preparatów na bazie paracetamolu.
Paracetamol – na co się go stosuje
Paracetamol stosowany w dawkach terapeutycznych jest lekiem bezpiecznym i stanowi alternatywę dla osób nadwrażliwych na niesteroidowe leki przeciwzapalne, w tym salicylany. To podstawowy lek do leczenia gorączki i bólu o niskim lub umiarkowanym natężeniu, także u małych dzieci. Ze względu na brak komponenty przeciwzapalnej nie uszkadza błony śluzowej przewodu pokarmowego, dzięki czemu jest lekiem z wyboru w leczeniu osób cierpiących na owrzodzenie żołądka. Podobnie w przypadku gorączki poszczepiennej lepiej wybrać paracetamol.
Paracetamol – dawkowanie u dorosłych
W przypadku dorosłych jednorazowa dawka paracetamolu wynosi 500 do 1000 mg, a dawka dobowa nie powinna być wyższa niż 4g na dobę. W sytuacji, w której konieczna jest długotrwała terapia, nie zaleca się przekraczania 2,5 g paracetamolu na dobę. Efekt przeciwbólowy i przeciwgorączkowy paracetamolu pojawia się po 30 minutach od podania drogą doustną. Swoje maksimum osiąga po 2–3 godzinach, a działanie utrzymuje się do 6 godzin.
Paracetamol – dawkowanie u dzieci. Czy paracetamol nadaje się dla niemowląt?
Paracetamol dla dzieci podaje się w dawce 10 mg/kg masy ciała co 4 godziny lub 15 mg/kg co 6 godzin. Jednocześnie nie wolno przekraczać dobowej dawki, wynoszącej 60 mg paracetamolu na każdy kilogram masy ciała dziecka. Mimo że paracetamol jest lekiem bezpiecznym dla najmłodszych, to w ulotce znajdziemy informację, aby stosować go u dzieci powyżej 3. miesiąca życia. Wynika to z faktu, że każdy przypadek gorączki, która występuje u młodszych dzieci, powinien być konsultowany z lekarzem.
Nie wiesz, czy lek nie zaszkodzi dziecku? Zapytaj pediatry
Paracetamol stosowany w ciąży i podczas karmienia piersią
Paracetamol stanowi pierwszy wybór w leczeniu bólu i gorączki u kobiet w ciąży. Jego stosowanie jest dopuszczalne na każdym jej etapie, oczywiście z rozwagą i tylko, gdy jest to naprawdę konieczne. Terapia powinna być jak najkrótsza i prowadzona możliwie najmniejszą skuteczną dawką. Kobiety ciężarne nie powinny przyjmować jednorazowo dawki większej niż 500 mg. Okres karmienia piersią również nie jest przeciwwskazaniem do stosowania tego leku. Wprawdzie paracetamol przenika do mleka matki, jednak wykazano, że dziecko narażone jest zaledwie na 1% dawki przyjętej przez kobietę karmiącą.
>> Ibuprofen a paracetamol – czym się różnią, czy można je łączyć?
Działania niepożądane paracetamolu
Mimo że paracetamol jest bardzo dobrze tolerowany, jak każdy lek może powodować występowanie działań niepożądanych. Do najczęstszych należą reakcje skórne takie jak swędząca wysypka czy pokrzywka oraz zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego – ból brzucha, nudności i wymioty.
Kiedy paracetamol może zaszkodzić
Szczególnie ważną substancją powstającą w wyniku metabolizmu paracetamolu jest N-acetylo-p-benzochinoimina, odpowiada ona bowiem za toksyczny wpływ leku na wątrobę. W normalnych warunkach i przy zastosowaniu odpowiednich dawek paracetamolu N-acetylo-p-benzochinoimina jest szybko przekształcana w wątrobie do całkowicie nieszkodliwych związków, które następnie wydalane są z moczem. Problem pojawia się, kiedy proces ten nie działa prawidłowo. Do sytuacji takiej może dojść w przypadku przewlekłego nadużywania alkoholu, ciężkich chorób wątroby, żółtaczki czy przyjęcia dawki toksycznej paracetamolu. Gromadząca się wówczas N-acetylo-p-benzochinoimina może prowadzić do ciężkich uszkodzeń wątroby.
>> Ból wątroby – czy wątroba boli? Objawy chorób wątroby
Przeciwwskazania do stosowania paracetamolu
Paracetamol jest bezwzględnie przeciwwskazany u osób z ciężką niewydolnością wątroby i/lub nerek. Należy również pamiętać, że osoby nadużywające alkoholu, niedożywione czy cierpiące na lżejsze postaci niewydolności wątroby są szczególnie narażone na uszkodzenie wątroby podczas zażywania paracetamolu. Picie alkoholu w trakcie terapii jest bezwzględnie przeciwwskazane.
Przedawkowanie paracetamolu
Jednorazowa dawka toksyczna zdolna uszkodzić wątrobę wynosi około 6 g, a dawka śmiertelna 10–20g. Te wartości dotyczą osób zdrowych, jednak u osób cierpiących na schorzenia wątroby, nerek czy niedożywionych dawki te mogą być mniejsze. Pierwsze objawy przedawkowania pojawiają się kilka do kilkunastu godzin po zażyciu dawki toksycznej. Są to nudności, wymioty, nadmierna potliwość, senność czy osłabienie. Następnie objawy zatrucia łagodnieją, ale w dalszym ciągu rozwija się uszkodzenie wątroby. Powrót i nasilenie objawów w 3–4 dniu od zatrucia, wystąpienie żółtaczki, rozpierania w nadbrzuszu i zaburzeń świadomości świadczy o postępującym ciężkim uszkodzeniu wątroby. W skrajnych przypadkach następuje nagła marskość wątroby, a zatrucie jest śmiertelne.
>> Czopki nie tylko na hemoroidy. Czopki na zaparcia, przeciwbólowe, dla niemowląt
Bibliografia
- Ernst Mutschler, „Farmakologia i toksykologia”, wydanie IV, Wrocław 2016
- Natalia Hinz-Brylew, Paweł Rajewski, Piotr Rajewski, „Ostre zatrucie paracetamolem — opis trzech przypadków” Bydgoszcz 2011
- Janusz J. Ziółkowski, Helena Ziółkowska, „Ból i zastosowanie paracetamolu u dzieci” Lublin 1997
- „Apap Forte — Charakterystyka produktu leczniczego”, 2019
- „Smart Hospital i AI w medycynie”, OSOZ Polska numer 1/2022
Najczęściej zadawane pytania dotyczące paracetamolu
Paracetamol może występować w formie tabletek lub granulatów do rozpuszczania w wodzie i przyjmowania doustnego. Dorośli oraz młodzież powyżej 12. roku życia, w razie konieczności jednorazowo mogą przyjąć od 500 do 1000 mg paracetamolu. Dawka taka może być powtarzana do 3-4 razy na dobę, średnio co 6 godzin. Należy jednak pamiętać, aby nie przekroczyć maksymalnej dopuszczalnej normy dla osób dorosłych, która wynosi 4 g na dobę.
Paracetamol jest substancją czynną wielu leków stosowanych w przeziębieniach oraz w stanach grypopodobnych. Skutecznie działa w bólach o różnym podłożu i średnim nasileniu, wykazuje też działanie przeciwgorączkowe. Najczęściej wymieniane wskazania do stosowania paracetamolu to: bóle głowy i migreny, bóle gardła, ból zębów, bóle kostno-stawowe towarzyszące chorobom zwyrodnieniowym, bóle mięśniowe przy urazach oraz bolesne miesiączkowanie.
Preparaty zawierające paracetamol dostępne są powszechnie bez recepty, jednak bez konsultacji z lekarzem leku nie powinno się stosować dłużej niż przez 3-5 dni. Jeśli w tym czasie nie zaobserwuje się poprawy, lekarz powinien zadecydować o dalszym postępowaniu. Należy ściśle przestrzegać dawkowania leków z paracetamolem i nie przekraczać zalecanych dawek dziennych, ponieważ może to skutkować wystąpieniem objawów niepożądanych, a nawet uszkodzeniem wątroby.
Paracetamol uznawany jest za lek bezpieczny zarówno dla dorosłych, jak i dzieci powyżej 3. miesiąca życia. Dawkowanie jest ściśle uzależnione od wagi dziecka i wynosi od 10 do 15 mg na kilogram masy ciała jednorazowo. W ciągu doby nie powinno się przekraczać stężenia 60 mg/kg masy ciała. Lek można stosować przez 5 dni w przypadku łagodniejszych infekcji lub przez 3 dni, jeśli wystąpi gorączka. W przypadku braku poprawy należy pilnie skonsultować się z lekarzem pediatrą.
