Rak prostaty to po raku płuc najczęściej występujący u mężczyzn nowotwór złośliwy. W początkowym stadium może nie dawać żadnych dolegliwości, dlatego każdy mężczyzna po 40. roku życia powinien się regularnie badać urologicznie.
Rak prostaty – czy daje objawy? Co robić, gdy pojawią się przerzuty?
Czym jest prostata? Pełni ważną funkcję
Prostata, zwana też sterczem albo gruczołem krokowym, znajduje się w miednicy mniejszej, poniżej pęcherza moczowego. Od tylnej strony przylega do niej odbytnica. Główną funkcją prostaty jest wytwarzanie substancji obecnej w spermie, która odżywia plemniki.
Rak prostaty – przyczyny. Kto choruje najczęściej?
Rak prostaty jest drugim najczęstszym nowotworem złośliwym występującym u mężczyzn ( pierwsze miejsce zajmuje rak płuca). Osoby przed 50. rokiem życia chorują bardzo rzadko, ale wraz z wiekiem ryzyko znacznie wzrasta. Większe prawdopodobieństwo zachorowania dotyczy również mężczyzn, których krewni pierwszego stopnia, czyli rodzice lub rodzeństwo, mieli raka prostaty. Inne czynniki zwiększające ryzyko to:
pochodzenie afroamerykańskie,
otyłość,
dieta z dużą zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych, a niską selenu, witaminy E i D,
wysokie stężenie testosteronu.
>> Męskie zdrowie. Jakie badania profilaktyczne dla mężczyzn?
Rak prostaty – objawy
Rak prostaty początkowo może nie dawać żadnych dolegliwości (zwykle wykrywa się go wówczas dzięki badaniu stężenia swoistego antygenu sterczowego – PSA). Ze względu na to, że część cewki moczowej przebiega przez gruczoł krokowy, objawy choroby mają często związek z oddawaniem moczu. W przebiegu raka prostaty wystąpić mogą:
pieczenie w cewce moczowej,
uczucie niepełnego wypróżnienia,
bolesne oddawanie moczu,
częste oddawanie moczu, szczególnie w godzinach nocnych,
trudności z uzyskaniem erekcji,
ból podczas ejakulacji.
W bardziej zaawansowanych stadiach choroby pojawić się mogą również dolegliwości związane z zajęciem węzłów chłonnych, takie jak obrzęk narządów płciowych lub kończyn dolnych oraz dolegliwości wywołane przez przerzuty – te najczęściej dotyczą kości. W takim przypadku wystąpić mogą patologiczne złamania i bóle kostne.
Jakie badania wykonać z podejrzeniem raka prostaty?
Wczesne wykrycie choroby znacznie poprawia rokowania, dlatego każdy mężczyzna po 40. roku życia powinien regularnie się badać i nie czekać z wizytą u lekarza, aż pojawią się poważne dolegliwości.
Pierwszym zalecanym badaniem w diagnostyce problemów z prostatą jest badanie palcem przez odbytnicę. Często budzi to w pacjentach ogromny lęk i sprawia, że rezygnują z wizyty. Nie ma jednak powodów do wstydu. Badanie wykonuje się z poszanowaniem godności pacjenta i w sposób jak najmniej nieprzyjemny. Ze względu na położenie prostaty przy przedniej ścianie odbytnicy łatwo jest ocenić w ten sposób zmiany jej rozmiarów.
Kolejnym istotnym badaniem jest pomiar stężenia PSA. Wytwarzają go komórki prostaty, ale pojawianie się zmian nowotworowych wpływa na znaczne zwiększenie poziomu PSA. Należy jednak pamiętać, że nie każdy zbyt wysoki wynik świadczy o zachorowaniu na raka. Marker ten jest mało swoisty i wzrasta również w łagodnych zamianach, takich jak zapalenie lub przerost gruczołu krokowego, w zakażeniach układu moczowego, po zabiegach w okolicy prostaty, cewnikowaniu pęcherza, a nawet po ejakulacji. Zaleca się zatem, aby przed badaniem powstrzymać się na kilka dni od aktywności seksualnej. Nieprawidłowy wynik jest wskazaniem do powtórzenia badania. Stężenie PSA oznaczane jest z pobranej próbki krwi.
Dwa zbyt wysokie wyniki stężenia PSA sugerują konieczność wykonania rezonansu magnetycznego, który jest najczulszym badaniem obrazowym w diagnostyce raka prostaty. Na podstawie uzyskanych wyników lekarz podejmuje decyzję o wykonaniu celowanej biopsji przezkroczowej. Umożliwia ona badanie histopatologiczne pobranych wycinków i postawienie ostatecznego rozpoznania. Wynik określa histologiczny typ nowotworu oraz stopień jego złośliwości.
Leczenie raka prostaty
Wyboru najodpowiedniejszej metody leczenia dokonuje się w oparciu o wyniki badań. Bardzo istotny jest stopień zaawansowania nowotworu. Decyzję o rodzaju terapii podejmuje lekarz specjalista. W leczeniu raka gruczołu krokowego użyteczne są:
wycięcie prostaty,
radioterapia,
chemioterapia,
hormonoterapia.
>> Testy na prostatę, testy na PSA
Wycięcie prostaty – w jakich przypadkach?
Prostatektomię radykalną, czyli całkowite usunięcie prostaty, wykonuje się w przypadkach raka ograniczonego jedynie do gruczołu krokowego i u mężczyzn, u których szacowany czas przeżycia wynosi ponad 10 lat. Zabieg coraz częściej przeprowadza się laparoskopowo. W niektórych przypadkach konieczna jest również pooperacyjna radioterapia.
Radioterapia raka prostaty
Radioterapię stosuje się w miejscowo zaawansowanych nowotworach. Można ją łączyć z hormonoterapią. Obszar napromieniania powinien zajmować gruczoł krokowy wraz z pęcherzykami nasiennymi i masą guza oraz, w niektórych przypadkach, również węzły chłonne. Stosowane rodzaje radioterapii to teleradioterapia i brachyterapia. Brachyterapia jest metodą, która opiera się na umieszczeniu źródła promieniowania w miejscu guza, czyli w sterczu. Teleradioterapia prowadzona jest natomiast przy pomocy źródła napromieniania umieszczonego poza organizmem.
Hormonoterapia raka prostaty
Hormonoterapia opiera się na obniżeniu w organizmie stężenia męskich hormonów. W tym celu przeprowadza się zabieg obustronnego usunięcia jąder lub podaje się odpowiednie leki, takie jak agoniści i antagoniści gonadoliberyn.
Antagoniści gonadoliberyn to grupa leków, która pozwala na szybkie zmniejszenie stężenia testosteronu. Hamują one wydzielanie przez przysadkę mózgową gonadotropin, czyli hormonów pobudzających wydzielanie testosteronu.
Agoniści gonadoliberyn również obniżają stężenie męskich hormonów, jednak przed uzyskaniem tego efektu dochodzi do chwilowego wzrostu poziomu testosteronu. Może to skutkować nasileniem objawów. W takich sytuacjach stosuje się często jeszcze jedną grupę leków - to antagoniści receptora androgenowego. Środki te zmniejszają działanie testosteronu na komórki nowotworowe. Podaje się je zazwyczaj jeszcze przed użyciem agonistów gonadoliberyn. Z biegiem czasu skuteczność leczenia hormonalnego może się zmniejszać. Zastosowanie ma wtedy hormonoterapia II rzędu lub chemioterapia.
>> Witaminy dla mężczyzn w tabletkach, saszetkach, kapsułkach
Chemioterapia raka prostaty
Chemioterapię wykorzystuje się w ciężkich przypadkach choroby. Podawane substancje działają destrukcyjnie na szybko dzielące się komórki. Niszczą zatem komórki nowotworowe zarówno w prostacie, jak i w obrębie ewentualnych przerzutów. Niestety działają też na zdrowe komórki, które ulegają dynamicznym podziałom – stąd tak wiele niepożądanych działań chemioterapii.
Odroczone leczenie raka prostaty
Odroczenie leczenia raka prostaty ma na celu uniknięcie przykrych powikłań terapii w przypadkach osób, u których ryzyko postępu choroby jest niskie. Taką decyzję lekarz podejmuje jedynie u pacjentów, u których rozpoznano niski stopień złośliwości nowotworu lub u mężczyzn z ciężkimi chorobami towarzyszącymi, z krótkim szacowanym czasem przeżycia.
W przypadku odroczonego leczenia konieczna jest dokładna obserwacja i regularna ocena poziomu PSA oraz badania przez odbyt i biopsje stwierdzające, czy nie doszło do zwiększenia stopnia złośliwości. Rozwój choroby to wskazanie do rozpoczęcia leczenia.
W przypadku mężczyzn, u których wyleczenie jest niemożliwe, lekarz może zadecydować o przyjęciu postawy wyczekującej. Oznacza to, że leczenie paliatywne rozpoczyna się dopiero w momencie wystąpienia uciążliwych objawów wywołanych rakiem.
Wznowa biochemiczna w przypadku raka prostaty
Wznowy po leczeniu mogą się pojawić w prostacie, miejscu po wycięciu gruczołu, węzłach chłonnych lub w obrębie innych narządów jako przerzuty. Poprzedza je zazwyczaj wznowa biochemiczna. To stan, w którym nie stwierdza się tworzenia nowych ognisk w badaniach obrazowych, ale dochodzi do wzrostu stężenia PSA. Rodzaj dalszego leczenia zależy od podejrzewanej lokalizacji nawrotu.
Rak prostaty – przerzuty najczęściej dotyczą kości
Przerzuty raka gruczołu krokowego mogą dotyczyć wątroby, płuc i mózgu, ale najczęściej lokalizują się w kościach. Aby wykryć ewentualne przerzuty, wykonuje się badania takie jak scyntygrafia kośćca z wykorzystaniem technetu-99m oraz badanie pozytonowej tomografii emisyjnej. Leczenie opiera się często na chemioterapii. W przypadku przerzutów w kościach zastosowanie ma także radioterapia.
Rokowania w raku prostaty
Regularne badania i odpowiednio szybkie zgłoszenie się do lekarza umożliwiają rozpoznanie choroby w początkowym stadium zaawansowania, co znacznie poprawia rokowania i daje szanse na całkowite wyleczenie. Odsetek pięcioletnich przeżyć bardzo dobrze obrazuje, jak istotna jest szybka interwencja. W przypadku osób zgłaszających się z miejscowym stadium nowotworu wynosi 100 proc., natomiast u osób z chorobą rozsianą około 30 proc.
Czy można się uchronić przed nowotworem? Profilaktyka raka prostaty
Czynnikami ryzyka w przypadku raka prostaty są otyłość i niezdrowa dieta. Profilaktyka opiera się więc przede wszystkim na utrzymywaniu prawidłowej masy ciała. Należy unikać spożywania nasyconych kwasów tłuszczowych, obecnych np. w smalcu, maśle, oleju palmowym, tłustym mięsie. Źródłem tłuszczy w diecie powinny być:
olej rzepakowy,
oliwa z oliwek,
ryby,
awokado,
orzechy.
Zawierają one nienasycone kwasy tłuszczowe, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Poza tym dieta powinna być bogata w owoce i warzywa oraz produkty zawierające witaminę E i witaminę D, których niedobory również może przyczyniać się do zachorowania na raka. Sporo witaminy E znajdziemy m.in. w migdałach, orzechach laskowych i oliwie z oliwek, z kolei pokarmami zawierającymi duże ilości witaminy D są ryby takie jak węgorz, śledź lub łosoś. Głównym źródłem witaminy D dla organizmu jest skórna synteza pod wpływem światła słonecznego, w miesiącach jesienno-zimowych zaleca się jej suplementację.
