Odma opłucnowa – objawy i leczenie. Czy jest groźna dla zdrowia?

Co to jest odma opłucnowa?

Odma opłucnowa (płucna) występuje w skutek  przedostania się powietrza do jamy opłucnej, czyli przestrzeni między dwoma błonami otaczającymi płuca. Błony te nazywane są opłucnymi – jedna z nich przylega ściśle do ściany płuca i nazywana jest opłucną płucną lub trzewną. Druga błona, opłucna ścienna, wyściela klatkę piersiową stykając się z przeponą oraz powięzią wewnątrzpiersiową.

U osoby bez stwierdzonej odmy płucnej pomiędzy obiema błonami, powinien znajdować się jedynie płyn, która ma za zadanie zmniejszyć tarcie przy oddychaniu. Gdy w jamie opłucnej dodatkowo gromadzi się powietrze, prowadzi to do zwiększenia ciśnienia między błonami przy oddychaniu co utrudnia prawidłową pracę płuc. Płuco nie może wypełnić się powietrzem co w konsekwencji prowadzi do jego uszkodzenia lub zapadnięcia.

>> Produkty wzpierające zdrowe płuca

Odma opłucnowa – kto jest narażony na zachorowanie?

Odma płucna to schorzenie, które dotyka zarówno mężczyzn, jak i kobiety w różnym przedziale wiekowym. Jednak według szacunkowych badań, odmę płucną częściej stwierdza się u mężczyzn (nawet 4-5-krotnie razy częściej). Zaobserwowano również, że na wystąpienie choroby szczególnie narażone są osoby między 20. a 30. rokiem życia. Drugi szczyt zachorowań dotyczy pacjentów po ukończeniu 60. roku życia.

Przyczyny odmy opłucnowej

Odma opłucnowa pojawia się, gdy uszkodzona zostanie błona wyścielająca płuco, w sposób umożliwiający napływ powietrz do jamy opłucnowej. Uszkodzenie może być spowodowane przez szereg czynników. Najczęściej przyczyny odmy klasyfikuje się ze względu na źródło powstania zmian w strukturze opłucnej. Na tej podstawie można wyróżnić trzy główne typy odmy opłucnowej:

• Odma opłucnowa samoistna

Odma samoistna następuje w wyniku pęknięcia pęcherzyków rozedmowych, które często zlokalizowane są w szczytowej części płuca. Do wystąpienia odmy samoistnej nie przyczynia się żaden uraz zewnętrzny. Grupą szczególnie narażoną na pojawienie się stanu chorobowego są pacjenci z chorobami miąższu płuc (odma samoistna wtórna) np. ze zmianami włóknistymi po przebyciu gruźlicy. Odma może rozwinąć się również u osób bez zdiagnozowanych nieprawidłowości strukturalnych lub funkcjonalnych w obrębie płuc (odma samoistna pierwotna).
Warto podkreślić, że szczegółowe przyczyny pojawienie się odmy samoistnej nie są znane.  Wiadomo, że palenie tytoniu lub marihuany jest jednym z powodów zwiększającym ryzyko choroby.

>> Tabletki na rzucanie palenia

Dodatkowo do rozwinięcia dolegliwości mogą przyczynić się następujące czynniki: niedokrwienie, stan zapalny w oskrzelikach, zaburzenia odżywiania, niska masa ciała przy wysokim wzroście.

• Odma opłucnowa pourazowa

Odma pourazowa powstaje w wyniku uszkodzenia klatki piersiowej. Do urazu może dojść np. na skutek złamania żebra lub przebicia powłok zewnętrznych w okolicy płuc ostrym narzędziem.
Odma pourazowa często diagnozowana jest u pacjentów po wypadkach komunikacyjnych lub po upadku z dużej wysokości.

• Odma opłucnowa jatrogenna

Ten rodzaj odmy może wystąpić jako konsekwencja niektórych zabiegów medycznych, przeprowadzanych w okolicy klatki piersiowej. Wśród zabiegów, które mogą być przyczyną odmy opłucnowej jatrogennej wymienia się zarówno działania diagnostyczne, jak i lecznicze. Jako główne czynnik ryzyka wymienia się zabiegi kardiochirurgiczne lub wkłucie do żyły centralnej.

Rodzaje odmy opłucnowej

Biorąc pod uwagę  lokalizację zmian chorobowych oraz mechanizm ich powstawania, można wyróżnić następujące rodzaje odmy opłucnowej:

• Odma opłucnowa otwarta – ten rodzaj odmy powstaje, gdy powietrze dostaje się do jamy opłucnej przez otwór w klatce klatki piersiowej. Zwiększone ciśnienie w jamie opłucnej prowadzi do zapadnięcia płuca i zmniejszenia pojemności oddechowej, a to z kolei stanowi bezpośrednie zagrożenie życia.
• Odma opłucnowa zamknięta – mechanizm powstania polega na jednorazowym dostaniu się powietrza do jamy opłucnej. Odma zamknięta najczęściej jest wynikiem pękniecia pęcherza rozedmowego. Może być także konsekwencją urazu, który doprowadził do przebicia miąższu płuca. Jeśli odma opłucnowa jest mała, najczęściej wchłania się samoistnie i nie wymaga leczenia.
• Odma prężna – inne stosowane nazwy to odma opłucnowa wentylowa lub zastawkowa. Może być skutkiem urazu np. postrzału. Powstaje wtedy, gdy niewielki fragment tkanki płuc ulegnie pęknięciu, co powoduje przedostanie się powietrza do jamy opłucnej. Gazy z jamy opłucnej nie mogą zostać odprowadzone za zewnątrz, gdyż w trakcie oddychania tworzy się zastawka, która to uniemożliwia. W trakcie nabierania powietrza do płuc zwiększa się ilość powietrza napływającego przez otwór do opłucnej, co prowadzi do powiększenia się odmy i stopniowego zapadnięcia się płuca.

Zdjęcie powyżej pokazuje, jak wyglądają zdrowe, a jak płuca z odmą / Fot. Adobe Stock

Odma opłucnowa – objawy

Pacjentowi z odmą opłucnową nie zawsze towarzyszą charakterystyczne objawy choroby. Odma opłucnowa, jeśli jest niewielka, potrafi wchłonąć się samoistnie nie dając żadnych dolegliwości. Objawy odmy, które mogą wystąpić przy większych zmianach, to między innymi:

• ból opłucnowy (odczuwany jako ból w klatce piersiowej po stronie z odmą opłucną o charakterze kłującym),
• duszność ze spłyconym oddechem,
• suchy kaszel,
• klatka piersiowa poruszająca się asymetrycznie przy oddychaniu,
• przesunięte śródpiersie,
• bladość skóry,
• sine zabarwienie twarzy i szyi,
• omdlenia,
• ogólne osłabienie organizmu,
• tachykardia.

Diagnostyka i rozpoznanie odmy opłucnowej

Jeśli pacjentowi towarzyszą charakterystyczne objawy odmy opłucnowej, nie zawsze potrzebna jest dodatkowa diagnostyka. Lekarz już na podstawie wywiadu i badania fizykalnego może postawić rozpoznanie odmy.

Zazwyczaj jednak, aby potwierdzić wstępne rozpoznanie i dowiedzieć się, gdzie zlokalizowane jest powietrze w opłucnej, lekarz zleca dodatkowe badania. Leczenie odmy prężnej, która stanowi bezpośrednie zagrożenie życia, może być rozpoczęte, bez przeprowadzenia dalszej diagnostyki, zwłaszcza gdy stan pacjenta wymaga pilnej interwencji medycznej.

>> Rozedma płuc – objawy i leczenie. Czy rozedma płuc jest śmiertelna?

Odma opłucna – RTG klatki piersiowej

Badaniem, które lekarz zleca, aby potwierdzić, gdzie znajduje się odma płucna, jest RTG klatki piersiowej. Zdjęcie pozwala także sprawdzić wielkość odmy oraz dowiedzieć się jak rozległe są uszkodzenia płuc. Zazwyczaj wykonuje się je w płaszczyźnie tylno-bocznej na wydechu, w seriach kilku zdjęć wykonywanych w odstępach co kilka godzin, tak aby monitorować, czy odma się powiększa.

Jeśli lekarz podejrzewa u Ciebie odmę, może także zaordynować inne badania obrazowe i laboratoryjne w celu zdiagnozowania choroby:

• Tomografia komputerowa (TK) –  nie jest badaniem zalecanym rutynowo, wykonuje się ją w przypadkach, gdy potrzebna jest dokładniejsza ocena zmian, zwłaszcza w początkowych stadiach choroby, gdy odma jest niewielka i słabo widoczna na tradycyjnym zdjęciu rtg.  
• USG klatki piersiowej – rzadko używana metoda diagnostyczna, USG wykonuje się głównie w nagłych przypadkach, gdyż jest badaniem szybkim i łatwo dostępnym. Pozwala zaobserwować obecność dużych skupisk powietrza w jamie opłucnej.
• Elektrokardiografia serca (EKG) – pozwala stwierdzić zaburzenia przewodnictwa przy dużej, zwłaszcza jednostronnej, odmie opłucnowej.
• Pulsoksymetria i gazometria –  badania wykonywane pomocniczo, aby oznaczyć PH krwi i jej poziom wysycenia tlenem, a także w celu monitorowania tętna.

Odma opłucnowa – leczenie

Leczenie odmy opłucnowej różni się w zależności od nasilenia objawów oraz tego, jak dużo powietrza znajduje się w opłucnej. Sposób kuracji dobierany jest indywidualnie dla każdego pacjenta w zależności od rodzaju odmy oraz tego, czy stan jest na tyle poważny, że zagraża życiu chorego. Postępowanie w odmie opłucnowej ma na celu nie tylko pozbycie się powietrza i płynu z jamy opłucnej, ale także upowietrznienie zapadniętego płuca.

Ważne jest również zadbanie o to, aby odma nie pojawiła się powtórnie. Nawroty odmy to istotny problem, dlatego chory po pierwszym epizodzie powinien znajdować się pod stałą opieką lekarską.

Nawroty mogą też wystąpić, gdy pacjent nie stosuje się do zaleceń lekarza i nadal narażony jest na czynniki zwiększające ryzyko choroby (np. palenie tytoniu). Metody zastosowane przez lekarza oraz stopień zaawansowania choroby to czynniki decydujące o tym, ile trwa leczenie odmy opłucnowej.

>> Jak rozpoznać astmę? Objawy i leczenie astmy

Metody postępowania w leczeniu samoistnej odmy opłucnowej

Przy niewielkiej odmie opłucnowej samoistnej (szczególnie gdy pojawia się po raz pierwszy) stosuje się tzw. leczenie wyczekujące – polega głównie na obserwacji i odpoczynku. Pacjent powinien pozostać w łóżku leżąc na chorym boku i ograniczając codzienną aktywność. Rehabilitacja przy odmie płucnej jest bardzo istotna. Pomocne w powrocie do zdrowia mogą być ćwiczenia oddechowe – należy wykonywać je pokonując opór przy wydechu. Postępowanie w odmie obejmuje również tlenoterapię. Metoda ta zmniejsza czterokrotnie czas potrzebny na wchłonięcie się powietrza z opłucnej. Jeśli odma nie jest duża, zazwyczaj nie jest potrzebne leczenie szpitalne.

Przy większych odmach samoistnych może być konieczne zastosowanie punkcji opłucnej  – powtarzanych nakłuć z aspiracją powietrza. Ten sposób postępowania uważany jest za skuteczny, gdyż pozwala szybko usunąć powietrze i pomaga w rozprężeniu płuca, a dodatkowo jest mniej kosztowny w porównaniu do pozostałych metod chirurgicznych.

Odma opłucnowa  – drenaż ssący

Drenaż opłucnej to metoda bardziej inwazyjna od pozostałych, wykorzystywana w poważniejszych stanach chorobowych. Na czym to polega?

• dren w postaci rurki zostaje wprowadzony do jamy opłucnej,
• następnie mocowany jest do skóry się za pomocą szwów,
• dren podłączony jest do układu ssącego, który usuwa nagromadzone w opłucnej powietrze, jednocześnie nie pozwalając na cofanie się powietrza z powrotem do jamy opłucnowej.

Zabieg przeprowadza się w znieczuleniu miejscowym, chory otrzymuje również leki przeciwbólowe i uspokajające. O tym jak długo drenaż powinien pozostać w ciele pacjenta decydują indywidualne uwarunkowania, jednak u większości osób dren usuwa się po okresie 2-7 dni. Warunkiem do zakończenia terapii jest brak powietrza w aparacie do drenażu oraz potwierdzenie rozprężenia płuca w kontrolnym badaniu radiologicznym.

>> Zapalenie płuc - objawy, rodzaje i leczenie

Czy odma płucna jest groźna dla zdrowia?

Odma płucna samoistna jeśli jest niewielka może być z powodzeniem leczona w domu i nie stanowi bezpośredniego zagrożenia życia. Jednak w przypadku zaawansowanej odmy (odmy prężnej, odmy obustronnej lub odmy krwotocznej) konieczna jest pilna interwencja medyczna. Sytuacja może być na tyle groźna dla zdrowia (dotyczy zwłaszcza bardzo niskiego ciśnienia krwi, zaburzeń świadomości, wystąpienia znacznej hipoksji), że potrzebne jest udzielenie pierwszej pomocy i szybka reakcja w postaci nakłucia opłucnej. W dalszej kolejności stosuje się drenaż ssący lub leczenie operacyjne.

>> Bakterie Legionella – jakie choroby wywołują, objawy zakażenia, jak można się zakazić?

Odma opłucnowa – odpowiedzi na często zadawane pytania

Czy możliwa jest odma opłucowa u noworodków?

Odma opłucnowa może rozwinąć się u wcześniaków i noworodków, u których stwierdza się zespół zaburzeń oddychania. Leczenie polega na zastosowaniu punkcji lub drenażu, a w mniejszych odmach  leczenia zachowawczego.

Czy aby wyleczyć odmę opłucnową konieczna jest operacja?

Leczenie operacyjne zazwyczaj zarezerwowane jest dla pacjentów z odmą prężną. Nawroty odmy płucnej (odma nawrotowa), odma z krwiakiem lub odma obustronna to również wskazania do zabiegu chirurgicznego. Operację rozważyć należy także w sytuacjach, gdy mimo leczenia zachowawczego, nakłuć i drenaży, nadal nie zachodzi pełne rozprężenie płuca.

Jakie są rokowania przy odmie płucnej?  

Jeśli cierpisz na odmę płucną, pamiętaj, aby słuchać wskazówek lekarza. Leczenie zazwyczaj przynosi  skutki w postaci ustąpienia odmy i przykrych objawów, ale możliwe są nawroty. Życie pod odmie wymaga, abyś pozostawał pod opieką lekarską i monitorował swój stan zdrowia.

>> Zapalenie oskrzeli. Jak rozpoznać i leczyć?