Zatorowość płucna to zwężenie lub zamknięcie światła tętnicy płucnej przez skrzepliny. Objawy – duszność, ból za mostkiem, podniesione tętno – nie są charakterystyczne i występują niespodziewanie, choroba może rozwijać się bezobjawowo. Zatorowość płucna jest bardzo niebezpieczna, dlatego osoby z grupy ryzyka powinny być pod stałą kontrolą lekarza.
Zatorowość płucna – objawy, leczenie, rokowania
W przebiegu zatorowości płucnej dochodzi do przemieszczenia skrzeplin do krążenia płucnego. Najczęściej są to skrzepliny powstałe w żyłach głębokich kończyn dolnych bądź też miednicy mniejszej. Zatorowość jest więc jednym z powikłań zakrzepicy żył głębokich. Niedrożność tętnicy płucnej lub jej rozgałęzień prowadzi do dysfunkcji płuc, może się również skończyć zgonem.
Zatorowość płucna – co zatyka naczynia?
Oprócz skrzeplin materiałem powodującym zator mogą być:
- tkanka tłuszczowa,
- pęcherzyk powietrza (podczas cewnikowania),
- masa nowotworowa (w przypadku pacjentów onkologicznych),
- płyn owodniowy, który przedostał się do żył w trakcie porodu,
- ciało obce, np. rtęć czy talk.
Nie zawsze udaje się określić, co spowodowało zator.
Zatorowość płucna – objawy
Charakter objawów występujących w zatorowości płucnej zależy od stopnia zaawansowania choroby. Objawy mogą utrudniać choremu życie, lecz może on być również nieświadomy swojego stanu. Objawy najczęściej mają charakter nagły, to m.in.:
- duszność (wywołana przez deficyt tlenowy w organizmie),
- ból zamostkowy,
- suchy kaszel,
- przyspieszone tętno,
- zasłabnięcie/omdlenie,
- uczucie niepokoju,
- krwioplucie.
Objawom typowym dla zatoru płucnego mogą towarzyszyć symptomy właściwe dla zakrzepicy kończyn dolnych. Można je zaobserwować zazwyczaj na jednej nodze. Są to jej:
- obrzęk,
- ból,
- zaczerwienienie.
>> Objawy miażdżycy tętnic kończyn dolnych
Zatorowość płucna – przyczyny
Przyczyny zatorowości płucnej są identyczne z czynnikami ryzyka wystąpienia zakrzepicy żył głębokich. Wyróżniamy trzy główne przyczyny, określane wspólnie triadą Virchowa:
- Zwolniony przepływ krwi w żyłach – może do niego dojść w następstwie długiego unieruchomienia chorego np. wskutek założenia gipsu, długiej podróży samochodem lub samolotem, niedowładu kończyny, a nawet ciąży, kiedy rosnące dziecko uciska na sąsiednie żyły.
- Stan zaburzonej ilości czynników krzepnięcia – aktywność układu krzepnięcia może być zwiększona (nadkrzepliwość wrodzona lub nabyta).
- Uszkodzenie komórek wyściełających naczynia krwionośne (śródbłonka) – może to nastąpić w wyniku urazu w przebiegu operacji kończyny dolnej, infekcji lub przewlekłego stanu zapalnego.
Zatorowość płucna – czynniki ryzyka
Prawdopodobieństwo wystąpienia zatorowości płucnej jest większe u osób:
- otyłych,
- z żylakami kończyn dolnych,
- z żylną chorobą zakrzepowo-zatorową w wywiadzie rodzinnym,
- w wieku powyżej 40 lat,
- po przebytym udarze mózgu,
- z zaawansowanym POChP,
- po przebytym wcześniej zatorze płucnym,
- stosujących antykoncepcję hormonalną (nie ma znaczenia czy w postaci tabletek, czy plastrów),
- chorych na nowotwory w zaawansowanym stadium,
- podczas rekonwalescencji po przebytych urazach lub zabiegach chirurgicznych,
- cierpiących na chorobę Leśniowskiego-Crohna,
- chorujących na wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
Zatorowość płucna – diagnostyka
Zdiagnozowanie zatorowości płucnej nie jest łatwe, ponieważ jej objawy nie są specyficzne i mogą pojawiać się m.in. przy zawale serca, zapaleniu płuc, przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc czy rozwarstwieniu aorty. Dlatego w celu potwierdzenia lub wykluczenia zatorowości płucnej należy wykonać szereg badań, wśród których znajdują się:
- angiografia TK (angio-TK, tomografia komputerowa naczyń krwionośnych) – badanie pozwalające wychwycić obecność ewentualnych zmian miażdżycowych w tętnicach płucnych i ich rozgałęzieniach,
- EKG,
- RTG klatki piersiowej,
- arteriografia płucna z cewnikowaniem,
- echokardiografia – w celu oceny stanu prawej komory serca, której wygląd mógł ulec zmianie w wyniku przeciążenia spowodowanego zamknięciem naczyń płucnych,
- USG żył głębokich kończyn dolnych – w celu potwierdzenia lub wykluczenia zakrzepicy,
- scyntygrafia perfuzyjna płuc - podanie izotopu promieniotwórczego w celu oceny ukrwienia miąższu płuc,
- badania laboratoryjne, m.in.: badanie troponin sercowych, oznaczenie poziomu d-dimerów, czyli białek będących produktem rozpadu fibryny (podwyższone mogą oznaczać nieprawidłowo działający proces krzepnięcia krwi w organizmie). Wzrost poziomu d-dimerów nie musi oznaczać zatorowości płucnej, ponieważ występuje także w innych schorzeniach, z kolei jeśli poziom d-dimerów jest w normie, to zatorowość płucną można wykluczyć.
Rozpoznanie zatorowości płucnej powinno odbywać się w warunkach szpitalnych.
Zatorowość płucna – EKG
Na podstawie badania elektrokardiografem można podejrzewać wystąpienie zatoru. EKG pozwala wykryć dysfunkcję prawej komory, która może pojawiać się w przebiegu zatorowości płucnej. Wynik EKG u pacjenta z zatorowością płucną może być prawidłowy, jednak mogą pojawić się pewne odchylenia, m.in. tachykardia.
>> EKG – do czego służy i na czym polega elektrokardiografia?
Zatorowość płucna – leczenie
Wykrycie zatorowości płucnej wymaga podjęcie natychmiastowego leczenia, którego przebieg uzależniony jest od stopnia zaawansowania choroby.
- Leczenie objawowe w wymagających tego przypadkach – podanie tlenu i wyrównanie objawów wstrząsu hipowolemicznego. Konieczne może być wprowadzenie pacjenta w stan śpiączki farmakologicznej czy podłączenie chorego do respiratora.
- Podawanie leków przeciwkrzepliwych – kiedy przebieg choroby nie jest ciężki, nie zagraża życiu pacjenta i nie stwierdza się powikłań, podaje się heparynę drobnocząsteczkową poprzez iniekcje podskórne. Heparyna hamuje jeden z czynników krzepnięcia krwi. Po pewnym czasie włącza się doustne leki przeciwkrzepliwe. Podczas ich stosowania powinien być monitorowany stan układu krzepnięcia (poziom wskaźnika INR).
- Leczenie trombolityczne – wdrażane w cięższych przypadkach, kiedy pojawia się zagrożenie życia. Leczenie polega na zabiegowym rozpuszczaniu skrzeplin poprzez wprowadzenie leku przez cewnik do tętnicy płucnej. Leczenie trombolityczne stosuje się u pacjentów, u których leczenie heparyną nie przynosi efektów. Metoda ta jest obarczona ryzykiem wystąpienia powikłań krwotocznych.
- Leczenie inwazyjne – stosowane rzadko, polega na rozdrobnieniu skrzepliny przy pomocy cewnika lub operacyjnym usunięciu skrzepliny z tętnic płucnych. Chirurgiczne usunięcie skrzepliny, czyli tzw. emobolektomia płucna, wykonywana jest w stanach nagłych oraz w sytuacji, gdy istnieją przeciwwskazania do stosowania leków trombolitycznych lub leczenie jest nieskuteczne. Leczenie operacyjne wykonuje się z zastosowaniem krążenia pozaustrojowego w wyspecjalizowanych ośrodkach u pacjentów z jednoznaczną diagnozą zatorowości płucnej.
Zatorowość płucna – rokowania
Zatorowość płucna to poważna choroba, a rokowania pacjenta zależą od jej postaci, wczesnej diagnozy i skuteczności leczenia. Wyróżnia się:
- zatorowość płucną dużego ryzyka – śmiertelność tej postaci wynosi 30 procent,
- zatorowość płucną niedużego ryzyka (w tym zatorowość płucną pośredniego ryzyka – 3–15 proc. śmiertelności i zatorowość płucną małego ryzyka – śmiertelność spada nawet poniżej 1 procenta).
Pacjent, który podejrzewa u siebie objawy zatorowości płucnej i jest obarczony czynnikami ryzyka jej wystąpienia, powinien wezwać pogotowie ratunkowe. Szybka reakcja może zadecydować o przeżyciu.
>> Zawał serca – objawy, przyczyny, pierwsza pomoc. Czy zawał serca boli?
Jak zapobiegać zatorowości płucnej?
Kluczowe będzie unikanie czynników ryzyka jej wystąpienia, czyli np. zbyt długiego unieruchomienia pacjenta po zabiegach operacyjnych czy rozwoju zakrzepicy żył głębokich (poprzez stosowanie pończoch uciskowych i regularne wykonywanie ćwiczeń łydek, co wpływa na prawidłowy przepływ krwi).
Bardzo ważna jest także wtórna profilaktyka przeciwzakrzepowa, czyli leczenie przedłużone, które nie pozwoli dopuścić do nawrotów choroby. Po pierwszym ostrym epizodzie zatorowości płucnej leczenie przeciwzakrzepowe powinno być stosowane przez co najmniej trzy miesiące. U pacjentów po kolejnym epizodzie zatorowości płucnej leczenie przeciwzakrzepowe musi być prowadzone bezterminowo, do końca życia.
