EBV, czyli wirus Epsteina – Barr – co to jest i jakie są objawy infekcji?

Wirus EBV – co to za patogen?

Wirus Epsteina – Barr (Epstein – Barr Virus, EBV, ludzki herpeswirus 4, HHV-4) w latach 60. odkryli Michael Epstein i Yvonne Barr. To jeden z najbardziej rozpowszechnionych wirusów na świecie – szacuje się, że jego nosicielami jest aż 95% populacji. Wyodrębniono dwa typy wirusa: EBV–1 i EBV–2, obydwa odpowiedzialne za mononukleozę zakaźną, zwaną także chorobą pocałunków. EBV ma również związek z rozwojem wielu innych schorzeń, takich jak zapalenie płuc, zapalenie wątroby, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, a także niektórych nowotworów oraz chorób autoimmunologicznych. Wirus Epsteina – Barr infekuje głównie limfocyty B, rzadziej inne komórki układu odpornościowego. Potrafi łączyć swój materiał genetyczny z limfocytami, a w czasie uśpienia wykazuje ograniczoną aktywność, co pozwala mu uniknąć reakcji immunologicznej. Jego powszechność oraz zdolność do przetrwania w organizmie przez całe życie osoby zakażonej jest dużym zagrożeniem dla zdrowia publicznego. 

Zakażenie EBV – komu grozi?

Do transmisji EBV dochodzi głównie poprzez bezpośredni kontakt z płynami ustrojowymi, w tym przede wszystkim ze śliną nosiciela – osoby chorej na mononukleozę, przechodzącej zakażenie bezobjawowo oraz rekonwalescenta. Drogi transmisji wirusa to:

• kontakt bezpośredni ze śliną osoby zakażonej (najczęściej przez pocałunek)
• kontakt pośredni, czyli wspólne używanie naczyń, sztućców, szczoteczek do zębów czy innych przedmiotów mających kontakt ze śliną osoby zakażonej
• przeszczepy i transfuzje, choć jest to obecnie bardzo rzadka droga zakażenia
• kontakty seksualne, gdyż EBV może być obecny także w wydzielinach narządów płciowych
• poród lub kontakt okołoporodowy – z matki na dziecko (również poprzez kontakt ze śliną matki tuż po urodzeniu)

>> Cytomegalia – choroba noworodków. Czym jest, objawy, diagnostyka i leczenie

EBV – objawy

Zakażenie po pierwszym kontakcie z wirusem Epsteina – Barr zazwyczaj przebiega bezobjawowo lub z objawami przypominającymi łagodne przeziębienie, u niewielkiego odsetka rozwija się mononukleoza zakaźna, czyli najbardziej charakterystyczna manifestacja objawowego zakażenia EBV. Objawy zakażenia wirusem Epsteina – Barr często zależą od wieku oraz odporności osoby zakażonej.

Objawy mononukleozy zakaźnej

• Wysoka gorączka (powyżej 38°C) trwająca od kilku dni do nawet kilku tygodni
• ból gardła – często ostry, z powiększeniem i zaczerwienieniem migdałków, czasami z białym nalotem
• powiększenie się węzłów chłonnych zwłaszcza w okolicach szyi, ale także pod pachami i w pachwinach
• ogólne osłabienie i zmęczenie – mogące utrzymywać się przez wiele tygodni nawet po ustąpieniu innych objawów
• powiększenie wątroby i powiększenie śledziony – u niektórych osób mogą pojawić się dolegliwości bólowe w prawym górnym kwadrancie brzucha
• wysypka skórna – szczególnie po przyjęciu antybiotyków z grupy aminopenicylin (np. amoksycyliny), które mogą być przepisane omyłkowo w przypadku podejrzenia bakteryjnego zapalenia gardła.

Objawy zakażenia EBV u dzieci

U najmłodszych pacjentów zakażenie wirusem EBV często przebiega łagodnie lub bezobjawowo. Symptomy zakażenia mogą przypominać infekcję górnych dróg oddechowych i jest to np. lekka gorączka, ból gardła, katar czy osłabienie.

Objawy przewlekłego zakażenia EBV

• Długotrwałe uczucie zmęczenia
• gorączka
• powiększone węzły chłonne
• bóle mięśni i stawów
• zespół przewlekłego zmęczenia

Objawy u osób z osłabionym układem odpornościowym

U części pacjentów po przeszczepach albo zakażonych wirusem HIV  wirus Epsteina – Barr może prowadzić do cięższych powikłań, takich jak chłoniaki (np. chłoniak Burkitta).

Wirus EBV – powikłania zakażenia

W rzadkich przypadkach wirus EBV może wywołać również inne choroby, takie jak:

• zapalenie gardła i migdałków
• zapalenie wątroby
• pęknięcie śledziony
• zapalenie płuc
• zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych
• niedokrwistość hemolityczna
• zespół Guillaina i Barrégo
• zapalenie mięśnia sercowego.

Po zakażeniu wirus EBV pozostaje w organizmie w stanie utajenia i może się reaktywować zwłaszcza u osób z osłabionym układem odpornościowym. Reaktywacja wirusa jest często bezobjawowa, ale w niektórych przypadkach może prowadzić do rozwoju poważnych chorób. Najważniejsze schorzenia związane z reaktywacją wirusa EBV:

• chłoniaki (chłoniak Burkitta, chłoniak Hodgkina, chłoniaki nieziarnicze, chłoniaki związane z AIDS, zespół limfoproliferacyjny po przeszczepie – PTLD)
• rak nosogardła
• zespół przewlekłego zmęczenia (CFS)
• choroby autoimmunologiczne: stwardnienie rozsiane (SM), toczeń rumieniowaty układowy (SLE), reumatoidalne zapalenie stawów (RZS).

EBV – badanie

Objawy zakażenia EBV mogą być niespecyficzne i mylone z innymi chorobami wirusowymi lub bakteryjnymi. W przypadku podejrzenia zakażenia EBV, szczególnie u osób z długotrwałymi i nasilonymi objawami, warto skonsultować się z lekarzem w celu wykonania odpowiednich badań diagnostycznych. Badania na obecność infekcji EBV polegają głównie na analizie krwi w celu wykrycia przeciwciał skierowanych przeciwko wirusowi, w niektórych przypadkach stosuje się również testy PCR (badanie EBV DNA) do wykrywania materiału genetycznego EBV.

Wirus EBV – jak się go pozbyć?

Wirus Epsteina – Barr pozostaje w organizmie zakażonego przez całe życie, nie jest eliminowany przez układ odpornościowy – całkowite pozbycie się wirusa nie jest możliwe. Po pierwotnym zakażeniu wirus EBV wchodzi w fazę uśpienia, utrzymując się głównie w limfocytach B, skąd może się okresowo reaktywować w sytuacjach osłabienia układu odpornościowego. Obecnie nie istnieje terapia przeciwwirusowa skierowana wyłącznie przeciwko EBV, jednak stosowane są różne metody leczenia dostosowane do fazy zakażenia i ewentualnych powikłań.

Wirus Epsteina – Barr – leczenie 

W przypadku mononukleozy zakaźnej zaleca się:

• odpoczynek i nawadnianie organizmu
• przyjmowanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych
• unikanie intensywnego wysiłku fizycznego
• leczenie przeciwwirusowe

W przypadku ciężkich zakażeń lub powikłań, np. u pacjentów z zespołem limfoproliferacyjnym po przeszczepach lub u pacjentów z immunosupresją, stosuje się leki przeciwwirusowe acyklowir, walacyklowir, gancyklowir. Jeśli zakażenie EBV związane jest z chorobami nowotworowymi, stosuje się np. rytuksymab oraz terapię z użyciem limfocytów T specyficznych dla EBV. U pacjentów z ciężkim przebiegiem zakażenia EBV stosowane są np. immunoglobuliny dożylne. Przy bardzo agresywnych postaciach infekcji EBV może być konieczny przeszczep szpiku kostnego. 

Szczepionka przeciwko EBV

Wciąż nie ma dostępnej na rynku szczepionki przeciwko wirusowi Epsteina – Barr, jednak prace nad jej opracowaniem trwają od wielu lat, a zainteresowanie tematem rośnie ze względu na powszechność zakażeń oraz powiązanych z nimi powikłań. Obecnie kilka substancji jest w fazie badań klinicznych, a inne są testowane na modelach zwierzęcych.

>> Szczepienia obowiązkowe – kiedy je wykonać i jakie są ich rodzaje?