Ogórecznik lekarski – jak wygląda, jak najlepiej wykorzystać jego właściwości?

Ogórecznik lekarski może się kojarzyć z ziołową herbatką wspomagającą walkę z gorączką i przeziębieniem, ale jego działanie lecznicze jest znacznie szersze. W ziołolecznictwie ogórecznik lekarski od wieków stosowany był jako środek wspomagający odporność, działający przeciwzapalnie i łagodzący problemy skórne.

Ogórecznik – uprawa

Ogórecznik lekarski (Borago officinalis) to jednoroczna roślina zielna należąca do rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae). W Polsce nie występuje dziko, uprawiany jest jako roślina ozdobna oraz przyprawowa i lecznicza.

Jak wygląda ogórecznik lekarski?

Ogórecznik osiąga wysokość od 40 do nawet 100 cm, a jego łodyga jest gruba i rozgałęziona. Liście ogórecznika są duże, eliptyczne, pokryte miękkimi włoskami – to właśnie one mają lekko ogórkowy aromat, szczególnie po roztarciu. Kwiaty ogórecznika mają intensywnie niebieski kolor i kształt pięciopłatkowej gwiazdy, cenią je nie tylko ogrodnicy, lecz także pszczelarze. Owoce w postaci brunatnych rozłupni zawierają nasiona, z których pozyskuje się olej z ogórecznika.

Olej i inne produkty z ogórecznika lekarskiego

Ogórecznik lekarski jest wykorzystywany jako składnik wielu preparatów – zarówno do stosowania zewnętrznego, jak i wewnętrznego. Przed zastosowaniem ogórecznika lekarskiego warto jednak skonsuktować się z lekarzem lub farmaceutą.

• Olej z ogórecznika lekarskiego – tłoczony z nasion, bogaty w kwas gamma-linolenowy. Może być stosowany doustnie (również w postaci żelków) lub zewnętrznie – samodzielnie lub jako dodatek do kremów lub balsamów.  
• Kapsułki z olejem z nasion ogórecznika lekarskiego.
• Herbatka z ogórecznika lekarskiego. 
• Nalewka z ogórecznika lekarskiego.
• Miód z ogórecznika lekarskiego.

>> Ziołomiody: który na przeziębienie, a który na reumatyzm?

Właściwości zdrowotne ogórecznika lekarskiego

Najważniejszym składnikiem aktywnym ogórecznika jest kwas gamma-linolenowy (GLA) – wielonienasycony kwas tłuszczowy z grupy omega-6, który ma silne działanie przeciwzapalne i regenerujące. Oprócz GLA roślina zawiera:

• flawonoidy (działanie przeciwutleniające)
• kwas linolowy (wzmacnia barierę lipidową skóry, wspomaga gojenie ran i chroni przed utratą wilgoci)
• garbniki (działanie ściągające i przeciwbakteryjne)
• śluzy roślinne (działanie łagodzące na błony śluzowe)
• witaminę C (wzmacnianie odporności, działanie antyoksydacyjnie)
• wapń, potas, magnez (głównie w liściach, m.in. wspomaganie pracy serca i układu nerwowego,udział w regulacji ciśnienia i napięcia mięśniowego)

PA w ogóreczniku lekarskim

PA to alkaloidy pirolizydynowe– związki wydzielane przez roślinę dla ochrony przed zwierzętami roślinożernymi. Ogórecznik lekarski zawiera ich niewielkie ilości, w badaniach wykazano jednak, że PA mogą powodowaćzatrucia, uszkadzają wątrobę, mają też potencjał kancerogenny. Dlatego stosując doustne preparaty z ogórecznikiem lekarskim, zwłaszcza herbaty czy nalewki, należy wybierać produkty bez alkaloidów pirolizydynowych – najlepiej z oczyszczonego surowca lub suszu standaryzowanego na brak PA.

Na co pomaga ogórecznik?

Ogórecznik wykazuje działanie przeciwzapalne, regenerujące, hormonalnie równoważące i kardioprotekcyjne.

Olej z ogórecznika na skórę i włosy

Jednym z najbardziej znanych i cenionych zastosowań ogórecznika jest jego wpływ na skórę problematyczną. Apteczne suplementy diety z olejem z ogórecznika lekarskiego, a także kremy, żele, olejki z ogórecznikiem wspomagają leczenie atopowego zapalenia skóry (AZS), trądziku młodzieńczego i trądziku dorosłych, łuszczycy i egzemy, podrażnień i przesuszenia skóry. Kwas GLA pomaga odbudować naturalną barierę lipidową naskórka, nawilża i łagodzi stany zapalne, dlatego olej z ogórecznika lekarskiego to składnik wielu dermokosmetyków.   

Kapsułki z olejem z ogórecznika dla kobiet

Ogórecznik lekarski może być wsparciem dla kobiet borykających się z zaburzeniami hormonalnymi. Zawarty w nim kwas gamma-linolenowy wspiera produkcję prostaglandyn – substancji regulujących wiele procesów fizjologicznych, w tym cykl miesiączkowy. Kapsułki z olejem z nasion ogórecznika lekarskiego polecane są przy zespole napięcia przedmiesiączkowego, nieregularnych miesiączkach, bólach menstruacyjnych, objawach menopauzy (uderzenia gorąca, zmiany nastroju, suchość skóry). Dodatkowo ogórecznik może wspomagać leczenie niektórych zaburzeń hormonalnych, np. zespołu policystycznych jajników, choć zawsze należy skonsultować się z lekarzem przed włączeniem suplementacji.

Herbata i miód z ogórecznika na odporność

Ogórecznik wykazuje działanie immunostymulujące, co oznacza, że może wspierać układ odpornościowy w okresach osłabienia, rekonwalescencji oraz w sezonie jesienno-zimowym. Działa również łagodząco w stanach zapalnych i może być pomocny przy przewlekłych infekcjach górnych dróg oddechowych, stanach zapalnych gardła i zatok, obniżonej odporności po antybiotykoterapii. Napary z ogórecznika, a także wyciągi roślinne i miód z jego dodatkiem to popularne środki wspomagające w naturalnej terapii przeziębień.

>> Miód na przeziębienie – który wybrać i co do niego dodać?

Olej z ogórecznika lekarskiego na serce

Dzięki obecności nienasyconych kwasów tłuszczowych regularne przyjmowanie oleju z ogórecznika lekarskiego może pomóc w regulacji poziomu cholesterolu i wspierać zdrowie układu sercowo-naczyniowego. Kwas GLA może przyczyniać się do obniżenia poziomu „złego” cholesterolu LDL, zwiększenia frakcji HDL, poprawy elastyczności naczyń krwionośnych, zmniejszenia ryzyka nadciśnienia. Olej z ogórecznika bywa polecany jako suplement wspierający profil lipidowy u osób z grupy ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

Ogórecznik lekarski w kosmetyce

Dzięki silnym właściwościom regenerującym i nawilżającym, ogórecznik lekarski znalazł szerokie zastosowanie w kosmetyce, szczególnie w produktach dla skóry wrażliwej, atopowej i suchej. Łatwo znaleźć go w następujących produktach:

• Balsamy i kremy z ogórecznikiem – pomagają łagodzić stany zapalne, zaczerwienienia i przesuszenia.
• Olej z ogórecznika lekarskiego – stosowany bezpośrednio na skórę poprawia jej elastyczność i wspiera odbudowę warstwy lipidowej.
• Dermokosmetyki dla dzieci, alergików i osób z AZS (atopowe zapalenie skóry).

Przeciwwskazania do stosowania ogórecznika lekarskiego i środki ostrożności

Choć ogórecznik lekarski wykazuje wiele właściwości zdrowotnych, jego stosowanie – zwłaszcza w formie doustnej – wymaga rozwagi. 

• Preparaty zawierające nieoczyszczone ziele ogórecznika mogą zawierać alkaloidy pirolizydynowe, które obciążają wątrobę. Długotrwałe stosowanie herbatek lub nalewek z ogórecznika lekarskiego może być toksyczne dla wątroby. Czas parzenia herbatki z ogórecznika ma wpływ na zawartość alkaloidów pirolizydynowych w naparze. Im dłużej zaparzany jest susz, tym większe stężenie PA w naparze. 
• U niektórych osób podczas stosowania ogórecznika mogą wystąpić reakcje alergiczne (szczególnie przy aplikacji na skórę).

Ogórecznika nie należy stosować:

• podczas ciąży i karmienia piersią (udowodniono, że u dzieci matek pijących napary z PA w okresie ciąży może rozwinąć się zespół niedrożności zatokowej wątroby i inne uszkodzenia wątroby);  
• w chorobach wątroby;   
• u dzieci i młodzieży. 

Interakcje ogórecznika z lekami

Ogórecznik lekarski może wchodzić w interakcje z różnymi grupami leków, zwłaszcza przy stosowaniu doustnym w formie nieoczyszczonej (np. napary, nalewki), a także przy długotrwałym stosowaniu preparatów z olejem. Nie powinien być łączony z lekami takimi jak:

• leki metabolizowane przez cytochrom P450 (fenobarbital, fenytoina) – może wzmagać aktywność enzymów wątrobowych, co może prowadzić do szybszego metabolizmu leków, osłabienia ich działania oraz zwiększenia toksyczności niektórych substancji zawartych w ogóreczniku (np. alkaloidów PA);
• leki przeciwzakrzepowe i przeciwpłytkowe (np. aspiryna, warfaryna) – ogórecznik wykazuje lekkie działanie przeciwzapalne i może nasilać efekt leków przeciwzakrzepowych, co zwiększa ryzyko krwawień;
• fenotiazyny i leki psychotropowe – zgłaszano potencjalne interakcje z lekami stosowanymi m.in. w leczeniu schizofrenii i silnych zaburzeń lękowych, które mogą zostać zmetabolizowane szybciej lub silniej działać w obecności składników ogórecznika.

>> Interakcje leków – o interakcjach pomiędzy lekami oraz leków z żywnością